مهندس آرش آبائی – دكتر یونس حمامی لاله زار
اردیبهشت
1381
این فیلم و سریال با تبلیغات فراوان در تابستان 1380 در
سینماهای كشور و در پاییز و زمستان 80 در تلویزیون (با دو نوبت پخش در هفته)، اثری
بسیار عظیم و منفی بر اذهان عمومی نسبت به دین و یین یهود و یهودیان بر جای نهاد.
در شخصیت مریم، كه خود یهودی و یهودیزاده بود و قاعدتاً میبایست جزء زنان مومنه
یهودی نیز باشد، هیچ اثری از اجرای آداب و شعائر یهودی به چشم نمیخورد. او حتی
یكبار هم به شیوه احكام یهودی به عبادت نمیپردازد و نویسنده آنچه را كه در نظر خود
داشته، به عنوان مریم و جامعه ی كه در آن میزیست، تحویل بیننده ناآگاه از واقعیات
تاریخی و دینی داده است.
در این مبحث، به اختصار نكاتی فهرستوار دربارة خط مشی ضد یهود و كینه ورزی نسبت به
هر چه كه متعلق به این دین است، ذكر میشود:
معبد مقدس بیت المقدس: این مكان به عنوان مقدسترین بنای یهود، قبله و مركز عبادات الهی و
آیین
قربانیهای روزانه به درگاه خداوند، خالی از هرگونه قداست و روحانیت و معنویت نشان
داده شد. نیم نگاهی به تورات یا تلمود یا قوانین مدون یین بیت المقدس، اهمیت
فوقالعاده آن را در میان یهودیان و علمای آنها نشان میدهد.
«بِت همیقداش» یا بیت المقدس، معبدی بود كه در قربانگاه آن هر روز در نوبتهای معین
با مراسم خاص و با شكوه، قربانیهایی به حضور خداوند تقدیم می‌شد و در كنار آن
«لاویان»- افرادی از نسل لِوی، یكی از فرزندان حضرت یعقوب- با خواندن سرودهایی از
زبور داوود، به مدح و ستایش خداوند میپرداختند، و نیز همواره عدهای از مردمان
یهود، برای كفارة گناهان و خطاها - زن و مرد- در آن مكان حضور داشتند، و اینها غیر
از مراسم خاص روزهای شنبه و اعیاد سه گانه یهود است كه جمعیت عظیمی، برای اجری
مراسم پیرامون آن تجمع میكردند.
در «مریم مقدس»، این معبد الهی، محلی سرد و بیروح و متروك تصویر شد كه در انحصار
گروهی «كاهن بی وجدان» است و در چند قدمی آن، بدون رعایت هیچگونه حرمتی، مردم كوچه
و بازار بی اعتنا به آن در حال كار و كسب هستند و اتفاقا، بازار روز نیز جنب معبد
بیت المقدس واقع است!
كاهن (یا «كُوهِن» به زبان عبری):
بنابر دستور خداوند در تورات، افراد یهودی از نسل لوی- فرزند سوم حضرت یعقوب- به
عنوان لاوی (مفرد كلمه لاویان یا لویان)، به خدمت یین عبادی خداوند اختصاص داشتند.
ایشان از مالكیت سهمیه زمین زراعی در اسرائیل- بر خلاف سایر اسباط بنی اسرائیل- منع
شدند و در ازی آن، خدمت در خانه خداوند عنوان شغلی آنها بود و بخشی از وجوه شرعی
جامعه برای تامین زندگی آنها صرف می‌شد.
تیره ای از لویها كه مستقیما شجره شان به حضرت هارون میرسید، عنوان كوهن یا كاهن
داشتند كه تقدیم قربانیها به درگاه خداوند و برخی آیین خاص در بیت المقدس به عهده
آنها بود. طبق آیك یه صریح تورات، خداوند كوهنها را به واسطه ی برای جاری كردن
بركت بر بنی اسرائیل منصوب میفرماید.
كاهنان و لاویان- هر چند كه معصوم و عاری از اشتباه نبوده اند - معمولا از
مذهبی ترین و فرهیخته ترین افراد جامعه بودند و چون مجری آیین گسترده كهانت و مراسم
متعدد بیت المقدس بودند، لزوما از سطح سواد و معرفتی بالا برخوردار بودند و مدرسین
و معلمین جامعه نیز معمولا از میان آنها بر میخاستند. طبق قوانین مربوطه، كاهنان
در نوبتهای خاص هفتگی، جابجا میشدند و هیچگاه یك گروه معین از كاهنان به طور دائم
در معبد حضور نداشت، غیر از كاهن اعظم- یا كوهن گادول- كه معمولا به طور دائم مستقر
بود.
از سوی دیگر، «سَنْهِدرین» یا مجمع عالی علمای یهود با 71 نفر عضو دانشمند و خبره
در متون و احكام یهود كه لزوما كاهن نبودند، نهاد قانونی و شرعی بررسی وضعیت دینی
جامعه یهود زمان بود.
اكنون این مستندات را مقایسه كنید با آنچه كه در فیلم نشان داده شد:
به رویت سازندگان این فیلم، كاهنان- همگی و تقریبا بدون استثنا - افرادی خبیث،
ریاكار، بی منطق و حتی بدون بهره از كوچكترین آداب احترام و متانت بودند. در جلسه
«سَنْهِدرین» - كه در ذهنیات نویسنده با مجمع كاهنان خلط شده بود- تمام این كاهنان
به مانند كودكانی شیطان ، تصمیماتی شریرانه و عجولانه میگیرند.
هیچگونه نشانهی از وظیف اصلی آنها كه انجام دقیق یین یهود و مراسم عبادی باشد،
جز یك صحنه از سرودهی دستجمعی نامفهوم، نشان داده نمیشود. از مراسم تقدیم
قربانیهی روزانه به درگاه خداوند، اهدی هدیی مردمی به معبد بیت المقدس و
جشنها و اعیاد باشكوه مذهبی با حضور مردم در این مكان هیچ خبری نیست.
در نهایت برای بیننده، معلوم نیست كه این كاهنان به جز دعوا و مشاجره و تمسخر و
توطئه، در معبد خداوند چه میكنند.
زن در یهود:
در تاریخ یهود، زنان به درجه نبوت رسیده اند و 7 زن نبیه در تورات و سایر كتب
انبیاء یهود- عهد عتیق- (و قبل از دوران مورد بحث در فیلم مذكور) ذكر شده اند. بخشی
اساسی از فرایض یهود، مختص زنان است و بخشهایی از آن مانند حلال و حرام خوراك یا
قوانین شنبه و اعیاد مستلزم شراكت زن است.
طبق فرمان خداوند، زنی كه بچه دار می‌شد، موظف بود با توجه به جنسیت فرزندش، به
درگاه خداوند شخصا در معبد بیت المقدس قربانی تقدیم كند: «خداوند به موسی چنین
فرمود: با بنی اسرائیل چنین سخن بگو … اگر آن زن دختر بزاید… هنگام كامل شدن ایام
پاكی اش برای تولد پسر یا دختر، بره ای (تا) یكساله برای قربانی سوختنی و جوجه
كبوتر یا قمری برای قربانی خطا به آستانه دروازه چادر وعده گاه الهی (كه بعدها به
بیتالمقدس تبدیل شد) نزد كاهن آورد … این قانون زنی است كه پسر یا دختر بزاید»
(تورات، سفر لاویان، فصل 12، یات 1 الی 7).
چگونه است كه زن طبق آیین یهود باید برای تولد دخترش قربانی تقدیم كند، ولی در فیلم
«مریم مقدس» ادعا میشود كه:
«بگویید طبق رسم یهود، حصیرهای خانه را پایین بیندازند، و خود نیز تا مدتی از خانه
خارج نشوید تا ننگ دختردار شدنتان فراموش شود»؟ (فیلمنامه ص 20)
دربارة حضور یافتن زن در معبد بیت المقدس- ضمن آن كه حفظ حریم میان زن و مرد در
تمام اماكن و به ویژه این محل مقدس یك اصل مهم بوده است- آیه
فوق الذكر و نیز چندین آیه دیگر از تورات بر این واقعیت دلالت دارند كه نه تنها
زنان مجاز به ورود به صحن معبد بودند، بلكه در بعضی شریط موظف به چنین كاری بودند
و حتی در اكثر مراسم بیت المقدس نیز شركت میكردند. تنها مانعی كه برای ورود زن و
مرد یكسان بود، امكان ناپاكی آنها بود كه با غسل و گذشت مدت زمان معین، برطرف
می‌شد.
مطابق نقشه معبد بیت المقدس كه در عهدعتیق و تلمود تشریح شده است، محوطه بزرگی از
آن «صحن زنان» (عِزْرَت هَناشیم به عبری یا دار النساء به عربی) نام داشت- كه عبارت
اخیر در فیلمنامه ذكر شده اما در متن فیلم سخنی از آن به میان نمایید. مردان و
زنان هنگام انجام مراسم در صفوف جدا از هم در این محوطه جمع میشدند و افرادی كه
قصد تقدیم قربانی داشتند، به صحن داخلیتر وارد میشدند. تنها كاهنان در نوبت مقرر-
و حتی نه همه مردان یا كاهنان یهودی- حق داشتند برای تقدیم قربانی به صحن مركزی
وارد شوند.
بخش اعظم فیلم، به مجادله دربارة حضور مریم در صحن معبد اختصاص یافته كه از یكسو،
نفرت و تبعیض نسبت به زن به نمایش گذارده میشود و از سوی دیگر، برخلاف آیین موجود،
به مریم اجازه داده میشود (از سوی همان آدمهای خبیث) كه آلونكی در مجاورت مركز
معبد بسازد و زندگی كند، در حالی كه در هیچ دوره ای نه برای مرد و نه برای زن،
اجازه سكونت در معبد وجود نداشت چه برسد به آن كه در آن معبد، خانه یا اتاقی ساخته
شود. در آن معبد، تنها اتاق هایی مشخص برای نگهبانی از معبد- و نه سكونت- آن هم برای كاهنان و لاویان تعبیه شده بود.
همچنین، در هیچ دوره ای، «اعتكاف» در بیت المقدس در بین یهودیان مرسوم نبوده است.
سوءاستفاده غرضورزانه از مقدسات و نمادهای یهودی:
در مجموع میتوان گفت كه این فیلم، با نمایاندن كاهنان، معبد بیت المقدس (البته
بدون تقدس)، البسه یهودی و ذكر چند كلمه یا نام یهودی و جهت دادن به همه آنها در
مسیر ریا و ظلم و سیاهكاری، سعی میكند چهرهای كاملا منفور از این دین الهی برای
بینندهای كه هیچگونه پیش زمینه قبلی از این مكتب در ذهن ندارد تصویر كند.
سومین همایش «گفتوگوی دینی با شوری جهانی كلیساها» پنج‌شنبه 18 بهمن با تاكید بر
ضرورت همكاری برای مقابله با اثرات جهانی شدن بر مذهب، به كار خود پیان داد.
به گزارش یرنا، در پیان این همیش دو روزه كه موضوع «ادیان و پدیده جهانی شدن» را
مورد بحث و بررسی قرار داد، دانشمندان مسیحی و مسلمان ضمن تاكید بر ضرورت همكاری در
زمینه مقاومت در برابر اثرات جهانی شدن بر مذهب، جدیت خود ر برای ادامه و گسترش این گفتوگوها تا یجاد تفاهم و نزدیكی بیشتر میان اسلام و مسیحیت مورد تاكید قرار
دادند.
شركت‌كنندگان همچنین بر عدم ایجاد فاصله به علت رفتارهای متفاوت و عقیده دینی میان
دینداران تاكید كردند.
«جهانی شدن» محور اصلی این گفتوگوها بود و شركت كنندگان این مسئله را بهترین زمینه برای همكاری میان دانشمندان تمام ادیان الهی دانستند. دكتر «طارق میتری» رئیس شورای
جهانی كلیساها گفت:« یكی از مسائلی كه ما حتما باید در اینده روی آن به طور جدی كار
كنیم، توجه به اثرات عمیق جهانی شدن بر روی مذهب است.» وی خطاب به دانشمندان مسلمان
حاضر در همیش تصریح كرد: « ما بید از نظر فرهنگی و اخلاقی با هم همكاری داشته
باشیم.»
معاون پژوهشی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، در مراسم اختتامیه این همیش با
اشاره به مسئله «جهانی شدن» تصریح كرد
«ما نگران هستیم كه این مسئله باعث شود زندگی برای انسانها بی‌معنی شود». سید عباس
نبوی اظهار داشت: «میان ادیان الهی معانی، پیه‌ها و مبانی و ارزشهی مشتركی وجود
دارد كه می‌تواند همه ما را به هم پیوند دهد و همه ما درك میكنیم كه اگر آموزه‌هی
ادیان به خوبی عملی می‌شد، بسیاری از مشكلات، سختی‌ها، جنگ‌ها و مقابله‌هی
انسانها رخ نمی‌داد». (اطلاعات 20/ 11/ 80)
