مهندس آرش آبائی
محقق و مدرس در حوزه یهودیت
پاییز 98
غیر
از تورات، برخی از کتب تَنَخ (کتاب مقدس: عهد قدیم) در مناسبت‌های دینی یهودیان
مورد مطالعه و قرائت قرار می‌گیرند. از جمله کتاب ایوب[1] که معمولا در روزه‌ی
سوگواری نهم آو (سال‌روز ویرانی معبد بیت‌المقدس) خوانده می‌شود و دیگر، کتاب غزل
غزل‌های[2] سلیمان که در متن سیدور (کتاب نماز) جای دارد و هر عصر جمعه در آستانه
ورود به شبات (شنبه) قرائت می‌گردد. کتاب سوم، کتاب جامعه[3]ی سلیمان است که البته
کمتر از دو کتاب مذکور مورد مطالعه (به لحاظ آیینی) قرار دارد.
«پیتر کریفت» (متولد 1937) استاد امریکایی فلسفه و نویسنده‌ای معروف در زمینه‌ی
الاهیات و فلسفه‌ی مسیحی است. به زعم او در کتاب «سه فلسفه‌ی زندگی[4]»، در نهایت،
فقط سه فلسفه‌ی زندگی وجود دارد و هریک توسط یکی از کتاب‌های کتاب مقدس یعنی
کتاب‌های جامعه، ایوب و غزل غزل‌ها که سه اثر اصیل و منحصر به‌فرد فلسفی هستند، بر
اساس سه وضعیت مختلفی که انسان در آن قرار می‌گیرد، فلسفه‌ی زندگی را بیان می‌کنند.
کتاب جامعه، زندگی را بی هدف و همه‌ی آنچه را که در این عالم هست بیهوده می‌داند و
این مانند دوزخ است که ناامیدی بر آن حکم‌فرماست. کتاب ایوب با بیان
رنج‌های ایوب فلسفه‌ی زندگی را رنج می‌داند و رنج، ماهیت برزخ است. در نهایت، غزل
غزل‌ها با بیان عشق واقعی میان عاشق و معشوق، فلسفه‌ی زندگی را عشق می‌داند؛ و عشق
پاسخ نهایی به کتاب جامعه و کتاب ایوب است.
سلیمان در کتاب جامعه به تلاش برای یافتن یا ساختن معنا در زندگی می‌پردازد و با
تقسیم این تلاش به «پنج مشقت» اعلام می‌دارد که هیچ‌کدام از آنها به اندازه‌ی کافی
برای بهره‌مندی از معنای زندگی کافی نیستند. این پنج مشقت عبارتند از: 1- حکمت، 2-
لذت، 3- ثروت و قدرت، 4- وظیفه، دیگرخواهی، خدمات اجتماعی، افتخار، و
5- پارسایی و دینداری (ظاهری).
کتاب جامعه صادقانه و سرسختانه این پرسش بزرگ را بررسی می‌کند که: «زندگی ما در این
جهان برای چیست؟» و پاسخ آن در کتاب دیگر کتاب مقدس یعنی غزل غزل‌ها ارائه می‌شود،
و آن، عشق است. اما دستیابی به آن از طریق کتاب ایوب میسر خواهد بود.
کتاب ایوب، به یکی از عمیق ترین مسائل زندگی
می‌پردازد و آن، مسئله‌ی شر، رنج و بی‌عدالتی در جهانی است که تحت حکومت خدایی
عادل، خیرخواه و قادر مطلق است. پیتر کریفت با تحلیل موضوع، چهار روش را در
پاسخگویی به این مسئله بررسی می‌کند و در ادامه، به نظریه‌ی «ویکتور فرانکل[5]»
می‌پردازد. فرانکل از تجربه‌ی شگفت‌انگیز و تغییر ناگهانی دیدگاه یا چشم انداز در
شرایط اردوگاه‌های کار اجباری نازی‌ها سخن می‌گوید؛ که بسیاری از زندانیان یاد
گرفتند مطرح کردن پرسشِ «معنای زندگی چیست؟» را متوقف کنند و دریافتند که زندگی در
حال پرسش از آنهاست که معنای خود آنها چیست. نویسنده‌ی کتاب در جایی می‌گوید: «این
معنای زندگی است: به دست آوردن اعتبار، واقعی شدن، خودتان شدن. زندگی فرایند خودتان
شدن است، اما این امر با رنج انجام می‌شود، نه با گناه کردن؛ معنای زندگی جنگ است».
و او پایان داستان ایوب و مهم‌ترین آیه‌ی این کتاب را به عنوان پاسخ ایوب چنین بیان
می‌کند:
לְשֵׁמַע-אֹזֶן שְׁמַעְתִּיךָ; וְעַתָּה, עֵינִי רָאָתְךָ.
«من تاکنون از تو (ای خدا) با شنوایی گوش شنیده بودم، اما اکنون چشم‌های من تو را
می‌بیند» (ایوب باب 42 آیه 5)
ایوب درباره‌ی خداوند شنیده بود، اما اکنون خدا را
می‌بیند. بدین ترتیب او راضی است، زیرا تصویری مسرت بخش که در انتظار همه‌ی معتقدان
در بهشت است برای یک لحظه روی زمین به ایوب اهدا شده است.
اما غزل غزل‌ها، گام بعدی ایوب است، گامی از برزخ به بهشت. پوچیِ کتاب جامعه، دوزخی
روی زمین بود، رنج ایوب برزخ روی زمین بود، و عشق سلیمان در غزل غزل‌ها بهشت روی
زمین است.
در
غزل غزل‌ها، نامی از خداوند ذکر نشده، اما بطور نمادین در آن متن، داماد اشاره به
خداست و عروس، مردم هستند. به نظر نویسنده، این کتاب عمیق‌ترین کتاب در تنخ (کتاب
مقدس عبری) است، که هدف نهایی از زندگی را که در پایان کتاب ایوب می‌یابیم، شرح
می‌دهد: دیدار و پیوند بین خودمان و خداوند. غزل غزل‌ها یک داستان عشق است، و
نکته‌ی داستان واقعی زندگی، عشق به مثابه بهشت است، و آزاد بودن از عشق، و از خدا،
دقیقا دوزخ است. بنابراین غزل غزل‌ها پاسخی قطعی به پرسش کتاب جامعه و به جستجوی
ایوب است. عشق به تنهایی می‌تواند بیهودگی کتاب جامعه را، و بیهودگی شما را، پر
کند. عشق به تنهایی خواسته‌ی ایوب و خواسته‌ی شما را برآورده
می‌کند. n
منابع
1- سه فلسفه‌ی زندگی، نوشته‌ی پیتر کریفت، ترجمه‌ی بتول قزل‌بیگلو، نشر کرگدن،
۱۳۹۸
2- ملال، رنج و عشق؛ محسن آزموده، روزنامه اعتماد ، 3 مهر 1398
[1] אִיּוֹב
[2] שִׁיר הַשִּׁירִים
[3] קֹהֶלֶת
[4] Peter Kreeft :Three Philosophies of Life (1990) - Ecclesiastes (life as
vanity), Job (life as suffering), Song of Songs (life as love)
[5] ویکتور امیل فرانکل (Viktor Frankl) (۱۹۰۵ –۱۹۹۷) روانپزشک و عصب‌شناس اتریشی
و پدیدآورنده‌ی معنادرمانی (لوگوتِراپی) بود. معروف‌ترین کتاب او، انسان در جستجوی
معنا، روایت تجربیات او در دوران فاجعه‌باری است که به‌عنوان یک یهودی در
اردوگاه‌های کار اجباری آلمان نازی حضور داشت و در خلال آن، او به اهمیت معنای
زندگی برای انسان در سخت‌ترین شرایط می‌پردازد.
