|
امیر فراز نعیموت
وکیل دادگستری
پاییز 1401
برای
خیلی از افراد که اطلاعات حقوقی کافی ندارند همواره این سوال مطرح است که برای
احقاق حق خود به چه وسیله‌ای باید از دادگاه درخواست رسیدگی کنند.
هر وقت حقی مورد تردید یا انکار و زائل شدن قرار بگیرد و یا جرمی علیه تمامیت
جسمانی، معنوی و مادی افراد صورت پذیرد، متضرر و یا مجنی علیه نیاز به طرح و
اقامه‌ی دعوی در محاکم صالحه دارد .اصولا درخواست-هایی که به دادگاه ارائه می‌شود
در دو قالب اصلی دادخواست و شکواییه می‌باشد که در متن زیر سعی دارم به‌طور خلاصه و
قابل فهم با تعریف دادخواست و شکواییه تفاوت آن‌ها را با یکدیگر بیان کنم.
• تعریف دادخواست و شکواییه
دادخواست: اصولا در دعاوی حقوقی شخصی که از محکمه درخواست احقاق حقوق خود را
دارد می‌بایست به-وسیله تقدیم دادخواست به مرجع قضایی درخواست خود را مطرح و مطالبه
بنماید. دادخواست که امروزه توسط درگاه الکترونیک قوه قضاییه تنظیم می‌گردد
می‌بایست حتما به زبان فارسی تنظیم شده و رعایت نکات زیر در تنظیم دادخواست الزامی
می‌باشد:
1- نام و نام خانوادگی 2 - شغل 3- نشانی 4- سن 5- نام پدر
تمامی موارد ذکر شده در بالا باید هم برای درخواست کننده و هم برای خوانده‌ی دعوا
نوشته شود.
6- موضوع درخواست 7- مدارک و مستندات موجود 8- امضا و اثر انگشت درخواست کننده
شکواییه: طبق قانون ایران، قانون‌گذار، مراجع انتظامی و قضائی را موظف نموده که حتی
شکایت شفاهی را از شاکی‌ها دریافت بنمایند اما به منظور تسریع در کار و انجام روال
اداری و قضایی اشخاص می‌توانند شرح شکایت خود را به صورت مکتوب با ذکر تاریخ و وقوع
محل جرم تقدیم مراجع قضایی نمایند که اصطلاحا به این برگه که در آن شکایت نوشته می
شود شکواییه گفته می-شود.
• تفاوت بین دادخواست و شکواییه
در واقع با دانسته‌های ماهوی حقوقی نیاز به یک جعبه‌ی ابزار داریم به اسم آیین
دادرسی مدنی و کیفری تا بتوانیم به‌وسیله‌ی آن برای احقاق حقوق در دادگاه اقدام
کنیم.
هر گاه اشخاص (اعم از حقیقی و حقوقی ) در روابط خصوصی و مدنی‌شان دچار مشکلی شدند
که از آن متضرر و مخسور گردیدند، برای احقاق حقشان می‌بایست به طرح دعوی حقوقی
بپردازند که راه شروع این گونه دعاوی مکتوب کردن دادخواست می‌باشد. مرجع صالحه برای
آن، دادگاه عمومی حقوقی و در برخی موارد شورای حل اختلاف می‌باشد. مثلا برای
مطالبه‌ی وجه‌الضمان یک قرارداد. همچنین دعاوی در دیوان عدالت اداری نیز به شکل
دادخواست مطرح می‌شود.
ولی وقتی شخص مورد یک جرم قرار گیرد و تمامیت جسمانی و مالی و معنوی فرد مورد
مماشات قرار گیرد و عمل و یا ترک عمل مرتکب مشمول ماده‌ی دو قانون مجازات گردیده و
متعاقبا عمل مرتکب جرم انگاری شده باشد و برایش مجازات در نظر گرفته شده باشد، در
اینجا فرد بایستی با طرح شکواییه در دادسرا فرد خاطی را مورد شکایت قرار دهد .
بعضا شاهد هستیم بعضی از دعاوی هم جنبه‌ی کیفری دارند هم حقوقی که در اثنای دعوای
کیفری علاوه بر شکواییه بایستی دادخواست حقوقی نیز طرح و تقدیم دادگاه شود.
به طور کلی، اگر شخصی به علت وقوع جرمی که در قانون مجازات اسلامی برای آن مجازات
تعیین شده، قصد شکایت داشته باشد باید شکایت خود را در شکواییه تنظیم کند.
جرائمی که برای طرح دعوا، نیاز به شاکی خصوصی باشد، جرائم قابل حل و گذشت می‌باشد
که با طرح شکایت، تعقیب متهم شروع شده و با استرداد شکایت و یا صرف‌نظر کردن شاکی،
تعقیب متهم به پایان خواهد رسید.
وقتی که شکایت کیفری تنظیم شود، دادسرا که در رأس آن دادستان است، تعقیب متهم را
شروع نموده و تحقیقات اولیه را به قاضی تحقیق که بازپرس است، ارجاع خواهد داد.
بازپرس بر مبنای شکایتی که تنظیم شده، عمل خواهد کرد. در این صورت که اگر فرد الف
به فرد ب توهین کرده باشد، شخص ب می‌تواند علیه شخص الف مبنی بر توهین شکایت کند.
• مراحل رسیدگی به شکایت کیفری:
رسیدگی به جرائم کیفری با اعلام جرم از طرف شاکی خصوصی و یا اعلام جرم از طرف
ضابطین دادگستری و یا شاهدین و گواهان جرم و یا از طریق اعلام جرم توسط مدعی‌العموم
(دادستان) آغاز می شود. پس باید توجه داشته باشیم که جهت تشکیل پرونده علیه شخص و
پیگیری آن نیاز به اعلام و گزارش جرم به یکی از نحوه-های فوق دارد.
مراحل تشکیل پرونده کیفری که شاکی خصوصی دارد به وسیله تنظیم شکواییه و طرح دعوا
شکواییه آغاز می-شود. همچنین ممکن است شکایت ابتدا در یکی از پایگاه-های نیروی
انتظامی مطرح شود اما بعد از تشکیل پرونده در کلانتری‌ها نیز پرونده برای به جریان
افتادن نیاز به صدور دستور از طرف دادستان را دارد.
پس از تنظیم این شکواییه و ارجاع پرونده به یکی از شعب دادیاری یا بازپرسی دادسرا،
به دستور معاون ارجاع دادستان پیگیری رسمی آغاز می‌شود. اما لازم به ذکر است که یک
سری از جرائم به تجویز قانون آیین دادرسی و کیفری مستقیما به وسیله دادگاه کیفری
صالح پیگیری می‌شود.
پس از آن‌که مراحل تحقیق و پیگیری وقوع جرم و شناخت متهم احتمالی توسط دادسرا انجام
شد، روند دادرسی به 2 حالت کلی تقسیم می شود:
1- جرم و یا انتساب جرم به مجرم ثابت نمی‌شود و یا امکان قانونی پیگیری جرم وجود
ندارد؛ که در این حالت دادسرا با صدور قرار لازم پیگیری را خاتمه می‌بخشد.
2- وقوع جرم از ناحیه مجرم محرز باشد و کیفیات و شرایط جرم مشخص شود، همچنین امکان
پیگیری جرم به لحاظ قانونی مانند شرایط مرور زمان کیفری مهیا باشد، پرونده با صدور
قرار جلب به دادرسی و کیفر خواست از طرف دادسرا به دادگاه صالح کیفری جهت بررسی و
صدور رای ارجاع می‌شود.
دادگاه صالح پس از بررسی کیفرخواست اگر پرونده نقضی داشته باشد جهت تکمیل آن را به
دادسرا عودت می‌دهد. در غیر اینصورت با مطالعه کیفرخواست و در صورت لزوم استماع
گزارش دادستان یا نماینده ایشان و اخذ آخرین دفاع از متهم و بررسی اسناد و مدارک
شاکی و شنود اظهارات ایشان و شهود مطلعین اجتماعی، با در نظر گرفتن شرایط قانونی
جرم و شرایط قانونی و شخصیتی و روانی مجرم اقدام به صدور رای لازم می‌نماید.
پس از صدور رای، طرفین حق اعتراض به رای را به حسب مورد در دادگاه تجدید نظر استان
یا دیوان عالی کشور دارد. رای صادره از این مراجع قطعی است.
• تفاوت شکواییه و دادخواست در خصوص پرداخت هزینه دادرسی:
دادخواست‌ها در موضوع هزینه دادرسی به دو بخش عمده تقسیم می‌شوند: 1) دعاوی
مالی 2) دعاوی غیرمالی
هزینه دادرسی در دعاوی مالی در مرحله بدوی تا مبلغ 200 میلیون ریال، معادل 2.5%
ارزش خواسته و بیش از آن 3.5% از مبلغ خواسته دعوا و در مرحله تجدید نظر و واخواهی
4.5% و در مراحل فرجام خواهی، اعاده دادرسی، اعتراض ثالث معادل 5.5% از ارزش خواسته
می باشد.
اما در دعاوی غیرمالی مبلغ هزینه دادرسی یک مبلغ ثابت است که بسته به نوع دعوا طبق
بخشنامه رئیس قوه قضاییه به صورت سالیانه تعیین می‌گردد. طرح دعوای کیفری و شکواییه
نیز همچون دعاوی غیرمالی سالیانه توسط بخشنامه رئیس قوه قضاییه تنظیم می‌گردد.
در دعاوی حقوقی نیز دادگاه اصولا با دعوت از طرفین دعوا و وکلای ایشان تشکیل جلسه
می‌دهد و نسبت به موضوع رای لازم را صادر می‌کند که این رای نیز اصولا قابل اعتراض
در مراجع قضایی بالاتر (حسب مورد دادگاه عمومی، تجدید نظر استان و دیوان عالی کشور)
می‌باشد.
| 
