نشریه پرواز -
شهریور 1388
فلسفه یهودی در بازار نشر
در
سال های اخیر کتاب هایی در حوزة فلسفة یهودی منتشر شده-اند که در ادامه به معرفی
برخی از آن ها پرداخته می شود. نکته قابل توجه آن که اکثر این کتب حاصل تلاش
پژوهشگران مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب قم هستند و تقریباً بیشتر کتب
منتشرة این مرکز در حوزة یهودیت، کاملا بدون غرض ورزی و منفی نگری بوده و با رعایت
امانت داری در بیان واقعیت های این دین ارائه می-شوند. نگارنده مفتخر است که در
کنار جناب حاخام دکتر حمامی لاله زار با این مرکز ( که اکنون به دانشگاه ادیان و
مذاهب قم تبدیل شده است) همکاری آموزشی و تحقیقاتی دارد.
1- زمینه های بحث فلسفی در ادیان
ویراستاران: فیلیپ ال. کویین، چارلز تالیافرو / ترجمه: گروه مترجمان / مرکز تحقیقات
ادیان و مذاهب / 1385
این کتاب در حجمی نسبتاً کم، به بررسی کلیات و مشخصات بارز فلسفه در ادیان هندو،
بودا، کنفوسیوس و دائو، ادیان آفریقایی، یهودیت، مسیحیت و اسلام می-پردازد. بخش
یهودیت این کتاب نوشتة «لن ای. گودمن» و ترجمه محمد حسن محمدی مظفر است.
در شروع این بخش چنین آمده: «... آن چه اصحاب فلسفه یهودی را به هم پیوند می دهد
... گفت و گویی در حال پیشرفت است که با دگرگونی های مربوط به زبان، فرهنگ بیرونی و
یا پیشینة معرفتی، ناسازگار می شود، اما متوقف نمی شود. ... آن چه موجب تمایز این
گفت و گو می شود ... احترام به تلاش-های قبلی یهودیان است که در استمرار این گفت و
گو ها ، ارزش آن را داشته اند که محل مراجعه و یا نقطه عزیمتی به حساب آیند».
نویسنده، معرفی فیلسوفان یهودی را از اولین فیلسوفِ یهودی– فیلون- شروع کرده و با
ذکر چکیده ای از افکار وی، به فیلسوف معروف بعدی می پردازد تا به دوران معاصر رسیده
و بررسی را با « امانوئل لویناس» پایان می دهد. در انتهای بحث به یک ویژگی مهم
فیلسوفان یهودی پرداخته می شود: «همة فیلسوفان مورد اشارة ما در تماس با محیط خود
قرار دارند. هیچ یک از آنان چنین نیستند که به زبانی سخن بگویند که آنچنان ناآشنا
باشد که نتوان آن را ترجمه کرد و یا اینکه اصطلاحی را به کار برند که دیگران قادر
به فهمش نباشند و یا اینکه به مقولاتی تکیه کنند که با مقولات کل انسان ها غیرقابل
قیاس باشند. فلسفه های آنان نه نشانة روح زمانه است و نه دفاعیاتی از روح قومی،
بلکه محصول تأمل است و از سنت تفکر و گفتمان انتقادی نیرو می گیرد».
2- فلسفه یهودی در قرون وسطا
دان کوهن شرباک/ ترجمه علیرضا نقدعلی / مرکز تحقیقات ادیان و مذاهب / 1383
این کتاب در مقدمه خود خاطر نشان می سازد که « منابع مکتوب (یهودی) اعم از کتاب
مقدس و نوشته های حاخام ها، با فلسفة یهودی تفاوت دارند... هر چند اسرائیلیان قدیم
و حاخام ها دربارة بنیادی-ترین مسائل فلسفی اندیشیده اند، اما افکارشان پراکنده و
فاقد انسجام بوده». نویسنده، آغاز رشد فلسفة یهودی نظام مند را از قرون وسطا می
داند. کتاب در شش فصل تنظیم شده است که فصل اول به حیات و اندیشة یهودی قبل از قرون
وسطا می-پردازد. پنج فصل بعدی به ترتیب قرن های نهم تا پانزدهم میلادی را مورد
بررسی قرار داده و در مجموع، پنجاه و دو فیلسوف یهودی را در این بازة زمانی معرفی و
افکار و عقاید ایشان را تحلیل می نماید. « فلسفه یهودی در قرون وسطا» مرجعی معتبر
در شناخت فلسفة یهودی کلاسیک در ایران و به زبان فارسی است.
3- بازتاب های کلام اسلامی در فلسفة یهودی
هری اوسترین ولفسن / ترجمه علی شهبازی / مرکز تحقیقات ادیان و مذاهب / 1387
نویسندة کتاب بر این عقیده است که عالمان یهودی، به ویژه آنان که در سرزمین های
اسلامی می-زیستند، با مطالعة مباحث کلامی مسلمانان و عرضة آن مباحث در متون خود از
جمله کتاب مقدس، به تدوین و بازسازی کلام و فلسفة یهودی در دورة قرون وسطا
پرداختند. کتاب در نُه فصل به بررسی و مقایسة عقاید فلسفی یهودی و اسلامی در باب
صفات خداوند، قرآن و تورات، نظریاتی در باب آفرینش، ارادة الهی و اختیار انسان و
علیت می پردازد. متن کتاب تقریباً تخصصی بوده و لازم است خواننده با کلیات فلسفه
یهودی و اسلامی آشنایی داشته باشد.
4- فیلسوفان یهودی و یک مسئلة بزرگ
غلامحسین ابراهیمی دینانی/ انتشارات هرمس/ 1388
این «مسئلة بزرگ» به گفتة دکتر دینانی (که خود از بزرگان فلسفه دین در ایران امروز
است)، اندیشیدن دربارة آغاز و انجام هستی است که منجر به بررسی ارتباط فلسفه و دین
میان متکلمان و فیلسوفان یهودی گشته است. این کتاب جامع و نسبتاً حجیم -که می توان
آن را به نوعی دربرگیرندة سه کتاب قبلی معرفی شدة قبل نیز دانست– در هفده فصل، کلیة
عقاید فیلسوفان یهودی قرون وسطا را در تلاش برای پیوند میان عقل (فلسفه) و اعتقادات
دین یهود مورد بررسی و گاه نقد قرار می دهد و تأثیر آرای فیلسوفان مسلمان را بر
مکاتب فلسفی یهودی نیز نشان می دهد. دو فصل از کتاب به معرفی «کابالا» و نسبت میان
عرفان و دین در یهود و چهار فصل آن به کوشش های فلسفی موسی-بن میمون اختصاص دارد.
مولف به معرفی دو فیلسوف یهودی ایرانی در قرن نهم میلادی نیز پرداخته است: «
بنیامین نهاوندی» و « دانیال القمیشی». دکتر دینانی در ابتدای آخرین فصل کتابش که «
ابن جبیرول و جسارت های فلسفی او» نام دارد چنین می نویسد: «... (اکثر) فیلسوفان
بزرگ یهودی ضمن این که می کوشند بر اساس اصول فلسفی و مبانی منطقی سخن بگویند، نسبت
به متون دینی خود وفادار بوده و از حوزة باورهایی که یک یهودی می تواند دربارة نصّ
تورات و تلمود داشته باشد به هیچ وجه بیرون نمی روند... بسیاری از فیلسوفان یهودی
در قرون میانه در راه جمع و توفیق میان فلسفه و دین تلاش و کوشش به عمل آورده اند و
چنین اندیشیده اند که آن چه در تورات آمده، بر خلاف مقتضای عقل و خرد نیست. البته
روشن و آشکار است که در نظر این اندیشمندان، باب تأویل مفتوح است و در جایی که ظاهر
نصّ دینی با حکم عقل ناسازگاری پیدا می-کند، با توسل به تأویل و توجه به آنچه معنیِ
باطن شناخته می شود، مشکل ناسازگاری از میان برداشته می شود».
نکته قابل توجه دربارة این کتاب، تالیفی و تحقیقی بودن آن است که توسط یک چهره
برجسته فلسفه و دین ایرانی نگاشته شده و سه سال از اوقات گرانبهای این استاد فلسفه
دانشگاه تهران را به خود اختصاص داده است. این امر نشان دهندة ارزش تلاش های
فیلسوفان یهودی طی تاریخ است که علیرغم انتشار صدها کتاب در این زمینه در جهان،
اندیشمندان مسلمان ایرانی همچنان اینحوزه را شایستة جستجو و موشکافی مستقل خود
می-دانند.
a
