نشریه پرواز
شهریور 1388
استخراج
ذغال از معادن و انتقال آن به خارج، از عمده ترين دلايلي بود که بشر را به سوي
استفاده از حمل و نقل ريلي سوق داد. شايد بتوان ابتکار مخترعين آلماني در سال
1556.م در بهره گيري از دو رشته الوار در خطوط موازي را به عنوان نقطه تولد صنعت
راه‌آهن برشمرد؛ امري که در در سال 1814 ميلادي با اختراع لوکوموتيو توسط «جرج
استنتن» دوران نوزادي خود را پشت سر نهاد و مراحل تکامل خود را آغاز کرد.
گرچه نخستين لوکوموتيوها داراي سرعتي در حدود ده کيلومتر بر ساعت بودند؛ اما
پيشرفت‌هاي صورت گرفته در ساليان اخير، لوکوموتيوهايي با سرعت بيش از سيصد و پنجاه
کيلومتر بر ساعت را وارد چرخه حمل و نقل ريلي کرده است. ذکر اين نکته خالي از لطف
نيست که اولين خط راه آهن در ايران، از تهران به ري و به طول هشت‌هزار و هفتصد متر
در سال 1886.م افتتاح شد، در حال حاضر کلِ خطوطِ موجود و قابل بهره برداري در کشور
در حدود هشت‌هزار و پانصد و شصت و پنج کيلومتر مي باشد. ضمناً سهم راه آهن کشوري
در حمل و نقل بار در حدود هفت درصد و در جابه‌جايي مسافر در حدود چهار درصد است که
در مقايسه با استانداردهاي جهاني، رقم بسيار ناچيزي است.
مصرف انرژي کمتر، آلايندگی کمتر محيط زيست، ايمني بالاتر، اشتغال زايي، كاهش اشغال
زمين، سهولت دسترسي بليط در کليه نقاط کشور و توانايي و ظرفيت بالا در جابه‌جايي
بار و مسافر از جمله مزاياي عمدۀ حمل و نقل ريلي در مقايسه با ساير روشهاي حمل و
نقل است که ضرورت توسعه اين سيستم جهت شکوفايي اقتصاد هر ناحيه را دو چندان مي کند.
سيستم هاي ريلي به سه دستۀ عمده ديزلي، نيمه‌الکتريک و برقي قابل تفکيک مي باشند؛
در سيستم راه آهن ديزلي که محرک اصلي آن موتور ديزل است، توليد انرژي توسط سوخت‌هاي
فسيلي صورت مي پذيرد. اين سيستم در اواسط قرن بيستم، پرکاربردترين نوع لوکوموتيو در
جهان بود که نسبت به لوکوموتيوهاي بخار داراي عملکرد بهتر و هزينه تعميرات
پايين تري مي باشد.
در سيستم راه آهن نيمه الکتريک، موتور ديزل با يک ژنراتور کوپل شده و موتورهاي
الکتريکي نيز به چرخ‌ها کوپل مي شوند. اين درحالي است که در سيستم راه آهن برقي،
ژنراتورهاي قدرت توسط لوکوموتيوها حمل نشده و انرژي موردنياز از طريق خطوط برق
تأمين مي شود و لذا داراي نسبت توان توليدي به وزن بالاتري در مقايسه با انواع ديگر
سيستم هاي ريلي مي باشند. هر سيستم راه آهن برقي از سه بخش عمده منبع برق،
لوکوموتيو برقي و مدار تغذيه الکتريک تشکيل شده است.
نرخ شتاب بالا، قابليت عبور بهتر از سربالايي ها، سيستم ترمز احي پذير ، فقدان دود
اگزوز، صداي پايين، نياز کم به تعميرات از ديگر مشخصه هاي سيستم راه آهن برقي
مي باشد. البته اين خطوط، سرمايه گذاري بالايي را طلب مي کند و لذا تنها در مسيرهاي
پرترافيک از نظر اقتصادي توجيه پذير مي باشد. هم اکنون در حدود بيست و هفت درصد
خطوط ريلي جهان به صورت کامل برقي شده اند که در حدود پنجاه و يك درصد حجم بار و
مسافر جابه‌جا شده از طريق خطوط ريلي را به خود اختصاص داده اند.
در ايران در سال 1387 مناقصه برقي کردن مسير تهران مشهد انجام شده است که در نهايت
با وجود اعلام برنده مناقصه، به دليل مشکلات قرادادي، تاکنون پروژه فعال نشده است.
همچنين مسير باري بافق بندرعباس به عنوان فاز اول مسير تهران بندرعباس در دست
مطالعه است که در صورت امکان پذير بودن به صورت BOT اجرا خواهد شد.
