نشریه پرواز خرداد 1389
(قسمت اول)
جنبشی
که مشروطیت و پیامدهای اجتماعی و فرهنگی آن در تاریخ نقاشی ایران ایجاد کرد، باعث
شد نقاشی ایران فصلی نو را به تاریخِ نقاشی بیفزاید که بسیار متفاوت تر از تمامی
سبک هایی بود که تا آن زمان به خود دیده بود. این فصل در تاریخ نقاشی ایران،«دوران
معاصر» نامیده شده است.
موج تجددخواهی برخواسته از مشروطیت، ادبیات را سخت تکان داد و نقاشی ایرانی که
خود،گاه وابسته به ادبیات هم هست متحول شد. شاید کمال الملک در مقامش در دربار بیش
از سایر نقاشان آن زمان فکر تجدد به سر داشت. وی پس از سفر مطالعاتی اش به اروپا،
مدرسه ی«صنایع مستظرفه» را با نیت اصلاح و ترقی نقاشی ایران بنا نهاد. البته تأسیس
این مدرسه در سال 1329.ق، تغییر کیفی و اساسی در نقاشی ایران پدید نیاورد. تداوم
تغییرات اساسیِ نقاشی را به اشکال تازه تر، سی سال بعد در هنرکده ی هنرهای زیبا و
بیست سال بعد در هنرکده ی هنرهای تزیینی می توان دید. اندیشه ی تجدد که از غرب به
ایران آمده بود، ابتدا نه درست شناخته شد و نه در کل جامعه مقبول افتاد و این نسبت
به سطح اطلاعات نسلِ آن زمان واکنشی طبیعی بود.
در اصل تحول نقاشی که جرقه اش در عصر مشروطیت زده شده بود در دوران پهلوی ایجاد شد.
به طور کلی، چهار جریان موازی را در نقاشی معاصر ایران می توان تشخیص داد: «نقاشی
آکـادمیک»، «نـگارگری جـدید»، «نـقـاشـی قـهـوه خانه» و «نقاشی نوگرا».
نقاشی آکادمیک: این نقاشی که در عهد رضاشاه رونق پیدا کرده بود، سبک رسمی این دوره
را شکل داد که به نقاشی های دربار قاجار شباهت زیادی داشت و بیشترین تفاوت آن در
انتخاب موضوع بوده است. مجموع نقاشان این سبک دست پرورده ی کمال الملک هستند.آنان
به پیروی از کمال الملک الگوی مطلوب خود را در «رافائل »، «تیسین »،«روبنس
»و«رامبرانت » می جستند.
نگارگری جدید: تا اواخر دوره ی قاجار بسیاری از قلمدان نگاران مقیم پایتخت و شهرهای
دیگر به کار نگارگری نیز می پرداختند، در صورتی که نگارگری خود یک تخصص مستقل بود.
این وضع تا اوایل حکومت رضاشاه ادامه داشت تا این که در این زمان با اقداماتی که
برای احیای هنرهای سنتی انجام شد باعث شد حرکتی تازه در زمینه نگارگری آغاز شود.
جنبش نگارگری جدید رسماً با«هادی تجویدی» آغاز شد و تاریخ هنر نگارگری افتخارات این
فصلش را همیشه مدیون تجویدی بوده است. او که در هنرستان«صنایع قدیمه » تدریس می کرد
شاگردانی چون علی کریمی، محمدعلی زاویه و ابوطالب مقیمی را پرورد.
نگارگری در ماهیت، نگاه به گذشته دارد. اما هنرمندان متعلق به این سبک کوشیدند که
آثارشان را با سلیقه ی زمان سازگار کنند. در واقع باز هم سنت شکنی دیگری ایجاد شد.
یکی از ویژگی های مینیاتورهای(نگارگری)امروزی، توجه خاص آن به نمایش چهره های بسیار
زیباتر و متنوع تر از آثار گذشته است. همچنین«پرسپکتیو »در این آثار به وجهی تازه و
خاص خودنمایی می کند. از جمله استادان معاصر این سبک محمدباقر آقامیری، محمود
فرشچیان و دیگر استادان صاحب نام اند.
قسمت دوم این مطلب را در شماره ی بعدی پرواز دنبال کنید. قسمت دوم شامل سبک قهوه
خانه و نقاشی نوگراست که از تجددگرایی نقاشی ایرانی حرف می زند.
منابع:
1 سیر هنر در تاریخ2/دکتر امیرحسین ذکرگو/انتشارات مدرسه/1385
2 علم مناظر و مرایا/دکتر داریوش ترکی شریف آبادی ندا ابراهیمی/چاپ و نشر کتاب های
درسی ایران/1384
3 نقاشی ایران از دیرباز تا امروز/رویین پاکباز/انتشارات زرین و سیمین/1386
