7 دی 93
نستـرن جاذب
شب
سلیمان حییم به عنوان صد و هشتاد و دومین «شب بخارا» با رونمایی از «فرهنگ
فارسی - عبری حییم» با همکاری انجمن کلیمیان تهران، بنیاد فرهنگی اجتماعی ملت،
دایرهالعمارف بزرگ اسلامی، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار و گنجینه پژوهشی ایرج
افشار و با حضور افرادی همچون حجت‌الاسلام و المسلمین علی یونسی (دستیار
رییس‌جمهور)، غلامعلی حداد عادل، آیت‌الله مصطفی محقق داماد، دکتر یونس حمامی
لاله‌زار (خاخام بزرگ جامعه کلیمیان ایران)، سیامک مره‌صدق (نماینده کلیمیان در
مجلس شورای اسلامی)، دکتر همایون سامیح (رئیس انجمن کلیمیان تهران) و محمدرضا باطنی
برگزار شد.
در ابتدای این مراسم که هفتم دی‌ماه 93 برگزار شد، برنامه با سخنان آیت‌الله
سیدمصطفی محقق داماد در مورد سلیمان حییم آغاز گردید، اولین سخنران این نکوداشت
گفت: در آستانۀ هفتاد سالگی هستم. به خاطر دارم که چهارده یا پانزده ساله بودم که
با دیکشنری حییم آشنا شدم. دانستم که این کلمه به چه معناست. بعدها فهمیدم که این
کلمه عبری است و نویسندهاش یکی از هموطنان و همشهریان عزیز ما و از کلیمیان است.
آنچه امروز خدمتتان ارائه می‌شود باز هم کار دیگری از این بزرگوار است. به نظر من،
روزی که من این کتاب را دیدم و دوستان عزیز آن را پیش من آوردند ، از آن روز تا به
حال که آن را ورق میزنم و مطالعه میکنم، به نظر من انتشار این کتاب، کار بسیار
لازمی بود. برای این که به هر حال بخشی از پاره تن کشورمان، کلیمیان عزیز هستند. من
خوشم نمیآید و اصلاٌ زشت میدانم که از کلمۀ اقلیت استفاده کنم. اقلیت، اکثریت
اصلاٌ به چه معناست. همه ایرانی هستیم و مفتخر به ایرانی بودن.
او افزود: برای من به عنوان یک طلبه، طلبۀ اسلام‌خوان، زبان عبری نقش بسیار مهمی
دارد. زبانی است بسیار نزدیک به زبان عربی. اگر کسی بخواهد زبان عربی را خوب بفهمد،
باید دستی در عبری داشته باشد. همین کلمه «حییم» از «حی» میآید که در عبری «حی»
یعنی زنده. «حییم» یعنی حیات، یعنی زندگی. یا « حکیم» که در عربی هست و « خاخام» در
عبری. « ثبت» در عربی و «شبت» در عبری. کلمات خیلی زیادند و برای این که کسی عربی
را بداند، بایستی عبری را خوب بداند. کسی نمیتواند مدعی دانستن ادبیات عرب باشد،
بدون آن که از عبری آگاهی داشته باشد.
سپس علی دهباشی درباره سلیمان حییم گفت: سلیمان حییم در سال 1262 (1887 میلادی) در
تهران و در یک خانواده یهودی متولد شد. پدرش «حییم اسحاق» نام داشت و مادرش «خانم»
که هر دو شیرازی بودند. سلیمان حییم در سال 1906 وارد کالج آمریکایی شد که زیر نظر
«جردن» اداره می‌شد. در آنجا با زبان انگلیسی آشنا شد و در سال 1915 پس از اتمام
تحصیلات در همان کالج آمریکایی به تدریس پرداخت.
او افزود: با ورود مشاوران اقتصادی خارجی و دکتر میلسپو به ایران حییم با سمت مترجم
در وزارت دارایی به کار مشغول شد. بعد از مدتی ریاست دارالترجمه شرکت نفت را به
عهده گرفت. در همین دوران و شاید قبل‌تر بود که او نیاز به فرهنگ انگلیسی فارسی
را احساس کرد و روزی 18 ساعت عمر خود را به این کار اختصاص داد.
دهباشی اظهار کرد: حییم در پیدا کردن معانی واژه‌ها و اصطلاحات در زبان انگلیسی همت
خاصی داشت و همواره تلاش می‌کرد لغتی را بدون ارائه مشابه آنها در فرهنگ دوزبانه
خود راه ندهد.
همچنین حجت‌السلام والمسلمین علی یونسی، دستیار ویژه رییس‌جمهور در امور اقوام و
اقلیت‌های دینی و مذهبی نیز در این مراسم گفت: هر ایرانی با این لغتنامه و این
دانشمند آشناست و برای همه ایرانیان مورد احترام هست. هیچ ایرانی‌ای به ذهنش خطور
نمیکند که این دانشمند، حییم، مسلمان هست یا کلیمی. او دانشمند است و ایرانی. دین
و معرفت سنخ خداست، سنخ آسمان است و به همه انسان‌ها تعلق دارد.
او افزود: تمدن ایران زمین، تمدن اسلامی، همه آنچه ما ایرانیان به آن افتخار
میکنیم دست‌پخت دانشمندانی است که از همه ادیان توحیدی در آن نقش داشتند و ایشان
هم یکی از بزرگانی است که در پاسداشت و در بزرگداشت زبان و ادبیات فارسی نقش بزرگی
داشتند. همه ما مدیون چنین شخصیتهایی هستیم و من تکریم میکنم این شخصیت بزرگ را و
بر خود لازم میدانم که در این تکریم و بزرگداشت مشارکت کنم.
غلامعلی حداد حادل، رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز در بخشی از این مراسم
درباره سلیمان حییم گفت: بنده زبان انگلیسی را بیشتر به کمک فرهنگ لغت حییم آموختم.
او در بخشی دیگر از سخنان خود به دانشنامه جهان اسلام و مدخل حییم در جلد هجدهم آن
اشاره کرد و شرح حال سلیمان حییم را از این مجلد برای حاضران خواند و سپس از نامه
مجتبی مینوی خطاب به یحیی مهدوی حکایت کرد که در آن نامه می‌گوید کسی را شایستهتر
از سلیمان حییم برای نوشتن فرهنگ فارسی جدید نمیدانست.
فقر واقعی وجود ندارد مگر در کمبود دانش:
سخنران دیگر «شب حییم»، حاخام «دکتر یونس حمامی لاله‌زار» سرویراستار فرهنگ
فارسی به عبری حییم بود وی در سخنانی گفت :
مقدمات این کار را خود مرحوم سلیمان حییم فراهم کرد و نمونههای دست‌نویس خود او
هم موجود است که بخشی از این دستنویسها نیز در اینجا به نمایش درآمده است و من
اکنون قصد دارم که او را بیشتر بشناسیم.
لاله‌زار در بخش دیگری از سخنانش گفت: امروز فرهنگی در اینجا رونمایی می‌شود که
نزدیک به 12 سال در دوران اخیر روی آن کار کرده‌ایم تا در حد توان خودمان آن را به
روز برسانیم. همانطور که گفتم پایه اصلی و شالوده آن را خود مرحوم شادروان سلیمان
حییم گذاشته بود و بزرگان دیگری هم کار ایشان را ادامه دادند و بعد هم به همت انجمن
کلیمیان، آقای یشایایی این کار تداوم یافت و نهایتاٌ به امروز رسید.
وی همچنین از دریچه فرهنگ و آیین یهود به معرفی شخصیت سلیمان حییم پرداخت. وی در
ابتدای سخنرانی خود به اهمیت دانش و علم‌آموزی در تلمود، کتاب مقدس یهودیان، اشاره
کرد و گفت: در تلمود به صراحت اشاره شده است که فقر واقعی وجود ندارد مگر در دانش،
کسی مسکین است که بی‌سواد است.
همچنین وی از ضرب‌المثلی رایج در میان یهودیان سرزمین مقدس هم یاد کرد که می‌گوید:
کسی که دانش دارد، همه چیز دارد و اگر ندارد، چه دارد؟
حمامی لاله‌زار ادامه داد: در بخش اصلی از نماز یهودیان که با نجوا تلاوت می‌شود،
سه دعا وجود دارد که به بیان بزرگی و عظمت خدا و درخواست‌های انسانی می‌پردازد. در
اولین دعا، مومنان می‌گویند: ای خدایی که به انسان درک و دانش می‌دهی، به ما حکمت و
درک و دانش عطا کن. از این رو راه علم به عنوان یکی از راه‌هایی است که به شناخت
خداوند کمک می‌کند.
وی تاکید کرد: اگر از چنین منظری به سلیمان حییم نگاه کنیم، سلیمان حییم به عنوان
یک فرد یهودی، زندگی‌اش را با عشق و علاقه وقف دانش کرده است.
حمامی علاوه بر این به روند ویرایش و تکمیل فرهنگ فارسی به عبری حییم نیز اشاره
کرد و افزود: کار ویرایش این فرهنگ، پس از درگذشت مرحوم حییم با فراز و نشیب‌هایی
همراه بود و بر اثر مهاجرت‌های محققان این طرح، انجام آن سالها به طول انجامید تا
حدود هفت سال پیش و به همت آقای هارون یشایایی، مجدداً کار بر روی آن آغاز شد و پس
از بارها ویراستاری با موفقیت به پایان رسید.
سرویراستار فرهنگ فارسی به عبری حییم ادامه داد: بسیاری از سوء تعبیرهای زبانی،
ناشی از ترجمه‌های اشتباهی است که انجام می‌شود و گاهی سوتفاهم‌هایی ایجاد می‌کند
که اثر آنها سالها ادامه دارد و حتی در رسانه‌ها نیز قابل رویت است. مثلاً تعبیر
«کشتی گرفتن حضرت یعقوب با خداوند» از جمله این ترجمه‌های نامناسب است که
سوتعبیرهای دامنه‌داری را ایجاد کرده است. از این رو، اثری مانند فرهنگ فارسی به
عبری حییم، می‌تواند در دسترس محققانی قرار گیرد که طالب درک ذات حقیقت هستند.
کارشناس فرهنگی انجمن کلیمیان به نامگذاری سلیمان حییم نیز اشاره کرد و ضمن یاد
کردن از اهمیت نامگذاری فرزند در فرهنگ یهودی، گفت: سلیمان، نامی برگرفته از نام
پادشاهی نبی از بنی‌اسرائیل و مظهر علم و دانش است؛ عاقل‌ترین انسانی که در تاریخ
یهود، حضور داشته و خواهد داشت. حییم نیز به معنای زندگی است و در کتاب مقدس از این
لفظ تنها در مورد انسان استفاده شده است چرا که انسان در میان موجودات زنده، تنها
موجودی است که از دو زندگی، یکی در دنیا و دیگری در آخرت، برخوردار است. سلیمان
حییم نیز چنان عمل کرد که در دنیای فانی، نام خویش را جاودانه ساخت.
وی در پایان یادآور شد: یهودیان همواره خود را موظف به خدمت به فرهنگ سرزمینی
دانسته‌اند که در آن زاده شده و پرورش یافته‌اند. یهودیان با قرار گرفتن میان تمدن
مسیحی و اسلامی به ویژه در جنگ‌های صلیبی، نقش مهمی در ترجمه و یاری رساندن به متون
اسلامی و مسیحی داشته‌اند. امید است که این همکاری میان فرهنگی، همچنان ادامه
یابد.
در ادامه نوبت به سخنرانی محمدرضا باطنی رسید که او هم گفت: من واقعاٌ مفتخرم که در
مجلسی که برای بزرگداشت دانشمندی در حد سلیمان حییم برگزار شده است شرکت میکنم.
فرهنگی که 50 سال پیش نوشته شده امروز کارآمد نیست. کلماتی مانند روغن چراغ و
سفیداب و ملکی و آرخالق و این جور کلمات دیگر در زبان ما استفاده نمیشوند. کلماتی
مثل خودپرداز، عابر بانک، کارت نقدی، کارت اعتباری آمده، کفش پاشنه تخم مرغی آمده و
بسیاری چیزهای دیگر و ما نباید دلخوش کنیم که فرهنگ 50 سال پیش حییم را داریم. آن
فرهنگ بسیار ارزشمند است ولی یک چیز عتیقه است. خوشبختانه فرهنگ معاصر یکی از
کارهای بسیار مفیدی که کرد این بود که دست زد، به روزآمد کردن فرهنگ‌های حییم. تا
آن جایی که حافظه من یاری می‌کند تمام فرهنگ‌های حییم روزآمد شدهاند. لغاتی که
بوی کهنگی میداد، برداشته شد و به جای آنها چیزهایی گذاشته شده که به درد
مراجعه‌کننده میخورد، یعنی می‌تواند از آنها استفاده کند.
باطنی در بخشی دیگر از سخنانش گفت: واقعاٌ کاری که حییم کرد فوق طاقت یک انسان است.
معلوم است که این کار را با تمام دلبستگی، شور و زندگی‌اش انجام داده است. هیچ
فرهنگنویسی نیست که در کار نوشتن فرهنگ نگاهی یا نیم‌نگاهی به حییم نکرده باشد. در
میان آدمهایی به سن و سال من هیچ‌کس نیست که به دوره لیسانس رسیده باشد و از
فرهنگ‌های حییم استفاده نکرده باشد.
این زبان‌شناس اظهار کرد: آثار حییم آثار یک ایرانی فرهیخته است که کار نیکِ نو
او، او را و نام او را سالها زنده نگه خواهد داشت.
سپس دکتر سیامک مره‌صدق نماینده کلیمیان در مجلس شورای اسلامی بخش عمده‌ای از
پیشرفت یهودیان را مرهون همزیستی صلح‌آمیز دانست. وی به نقش یهودیان در تاریخ
ترجمه نقب زد و گفت: یهودیان به دلیل ویژگی فرهنگی و شغلی خود، همواره در رفت و آمد
میان ملل به سر برده‌اند و همیشه کوشیده‌اند میان فرهنگ‌های مختلف پل ایجاد کنند.
به عنوان مثال این دانشمندان یهودی بوده‌اند که فلسفه روم و یونان باستان را وارد
جهان اسلام کردند، علاوه بر این، یکی از اولین متونی که توسط مستشرقین مورد مطالعه
قرارگرفت، یک متن تجاری است که به زبان فارسی ـ یهود (فارسیهود) در افغانستان نوشته
شده است. ایرانیان یهودی نقش بارزی در ترجمه داشته‌اند و گشاینده اولین دریچه‌های
فلسفه مدرن در زبان فارسی نیز بوده‌اند. حتی یک دانشمند یهودی به نام «هوشمند ویژه»
در فرهنگ‌نگاری پزشکی در ایران، نقشی برجسته داشته است.
مره صدق در ادامه به علم و عدم انحصارگرایی در آن اشاره کرد و گفت: علم، میراث کل
بشر است و منحصر به قومیت یا ملت خاصی نیست. دعوایی که امروزه با اعراب و ترک‌ها بر
سر ملیت مولوی وجود دارد جدالی بی‌معناست چرا که مولوی متعلق به ملتی است که او را
درک می‌کند. حییم نیز متعلق به همه مردم ایران است.
نماینده جامعه کلیمی ایران در مجلس شورای اسلامی با تاکید بر نقش روحانیت شیعه در
پیشرفت جامعه یهودیان ایران ادامه داد: روحانیت شیعه همواره از فرهنگ یهودی حمایت
کرده و همچنین ایران در طول تاریخ هرگز کشوری تک‌نژادی نبوده است؛ از این‌رو پیروان
ادیان مختلف در کنار هم با مسالمت زیست داشته‌اند و بخش عمده‌ای از پیشرفت یهودیان،
مرهون همین همزیستی صلح‌آمیز است. بر خلاف نظر هانتینگتون که معتقد به برخورد
تمدن‌هاست، ما در شرق ثابت کرده‌ایم که برخورد تمدن‌ها وجود ندارد. از همین روست که
در ایران هرگز شاهد افراطی‌گری‌های نظیر عملکرد افراطی داعش نیستیم. این فرهنگ
ایرانی بود که شخصیت‌های نظیر سلیمان حییم، امام راحل و مقام معظم رهبری را در خود
پرورش داد؛ همان فرهنگی که رئیس جمهوری آن با نگاه خاص به اقلیت‌های مذهبی، یکی از
مشاوران خود را به عنوان مقامی برای رسیدگی به امور اقلیت‌ها تعیین کرده است.
مره صدق اذعان کرد: جامعه ما لیاقت آن را دارد که بزرگانی مثل حییم را تربیت کند و
نسل امروز را چنان سامان‌دهی کند که مدام افسوس از دست دادن گذشتگان را نخوریم و
شاهد زایش بزرگانی در بستر همین فرهنگ باشیم.
حتی یک کلمه از فرهنگ فارسی به عبری حییم در روند ممیزی حذف نشد
دکتر همایون سامه‌یح، رئیس انجمن کلیمیان هم در بخش دیگری از این مراسم به
ایراد سخنرانی پرداخت. وی شکل‌گیری چنین فضایی برای تجلیل از سلیمان حییم و تالیف
فرهنگ فارسی به عبری را یکی از الطاف و مرحمت‌های جامعه اکثریت مسلمان ایرانی نسبت
به اقلیت مذهبی کلیمیان دانست و با اشاره به شخصیت سلیمان حییم ادامه داد: حییم،
هوش بسیار بالایی داشت و در موقعیتی دست به نگارش فرهنگ لغات زد که 90 درصد جامعه
ایرانی، بی‌سواد محسوب می‌شدند و با این عمل خود توانست باعث ارتقای فرهنگی جامعه
ایران شود.
سامه‌یح درباره اهمیت فرهنگ عبری به فارسی حییم تاکید کرد: تدوین این فرهنگ کار
بزرگی بود چرا که در دنیا ایرانیان یهودی نقش بارزی در ترجمه داشته‌اند و گشاینده
اولین دریچه‌های فلسفه مدرن در زبان فارسی بوده‌اند و در این سطح تاکنون اقدامی
صورت نگرفته است. در مورد فرهنگ فارسی به عبری نیز او حدود چهار سال فعالیت کرد اما
با درگذشت وی، تکمیل این فرهنگ 45 سال به طول انجامید و افراد زیادی در ویرایش آن
تلاش کردند و با دقت نظر و وسواس آن را به انتها رساندند.
رئیس انجمن کلیمیان، همچنین از همکاری وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی در خصوص چاپ
فرهنگ فارسی به عبری حییم تشکر کرد و افزود: با وجود این‌که زبان عبری، زبان کشوری
متخاصم با ایران است اما حتی یک کلمه هم در ممیزی این اثر، از سوی وزارت ارشاد و
فرهنگ اسلامی حذف نشد.
همچنین وی از حضور حجت‌الاسلام و المسلمین علی یونسی (دستیار ویژه رییس‌جمهور در
امور اقوام و اقلیت‌ها)، غلامعلی حداد عادل، آیت‌الله مصطفی محقق داماد، محمدرضا
باطنی، آقای علی‌پور معاون ادیان و مذاهب اداره کل مجامع، تشکل‌ها و فعالیت‌های
فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و کلیه حضار و مدعوین تشکر و قدردانی نمود.
در پایان این مراسم با حضور خاخام بزرگ جامعه کلیمیان دکتر یونس حمامی لاله‌زار،
حسن انوری، محمدرضا باطنی، آرش آبایی، رحمن دلرحیم، داوود موسایی، دکتر سیامک
مُره‌صدق، دکتر همایون سامه‌یح، دکتر سلیمان کهن صدق، هارون یشایایی و لئا دانیالی
از «فرهنگ لغات فارسی - عبری حییم» رونمایی شد.
مطالب مرتبط:
رونمایی از «فرهنگ فارسی ـ عبری» در شب سلیمان حییم
مفاخر جامعه يهوديان ايران:
استاد سليمان حييم
نگاهی به زندگانی
سلیمان حییم
تصویر سلیمان حییم
خبر انتشار فرهنگ
لغات حییم
گنجينه هاي فرهنگ
يهوديان ايران
