|
ابراهیم سعیدیان (آریا)
تهران 1387
به نام خدا
کلیمیان بیش از دوهزار و هفت‌صد سال است که در ایران و میان مردم آن زندگی می‌کنند
و برخی از نوشته‌های دینی و به‌ویژه،«کتاب اِستِر»، گواه این گفته است.
میهن، زبان، ادبیّات و فرهنگ، پیوند ناگسستنی با هم دارند و خوانندگان عزیز بدانند
که ادبیّات کلیمیان ایران، بخشی از ادبیّات فارسی است که چون بسیاری موارد دیگر ،
برای برخی ناشناخته بوده و در سده‌های گذشته، خاورشناسان، دانشمندان اروپایی و
آمریکایی، اُدبا و به‌ویژه ، زبان‌شناسان به پژوهش در تاریخ ادبیّات ایران و تاریخ
ادبیّات کلیمیان پرداختند که البته بیشتر شاعران کلیمی در قالب مثنوی سروده‌اند.
1. برپایه این بررسی‌ها، نخستین شاعر کلیمی که به فارسی شعر سروده،«شاهین» خُلد
آشیان است که کاتبان و تاریخ‌نویسان، او را«مولانا شاهین» نامیده‌اند و
بزرگ‌ترین،سرآمد و ره‌گشای شاعران کلیمی است که به روایتی،در میانهء قرن چهاردهم
میلادی می‌زیسته است. وی را بسیاری از سرایندگان کلیمی، در کتاب خود به لحاظ گسترهء
دانستنی‌ها، دانش، کیفیّت و کمیّت شعری ستوده‌اند و بیشتر، از سبک او پیروی
کرده‌اند . خواجه بخارایی در باب وصف شگرفی شاهین در سرایش، خطاب به خود چنین می
گوید:
به شاهین، همدمی، کِی می‌توانی؟
تو گنجشکِ ضعیفی، باز‌مانی
دکتر آمنون نِتصِر در کتاب «منتخب اشعار فارسی» که به بررسی آثار شعرای کلیمی ایران
می‌پردازد،می‌گوید که «موسی‌نامه»، نخستین اثر مولانا شاهین شیرازی است که در‌آن،
حضرت موسی (ع) را در چهره‌ای غیر از آن‌چه در تورات، مصوّر است و در تفاسیر آمده ،
به ما نشان می‌دهد. مثلاً، جنگ‌هایی را به نظم کشیده که حضرت موسی(ع) با حیوانات
درنده داشته‌اند و از دلاوری های آن حضرت در نبردها سخن به میان آورده که این
مطالب، در تورات نیامده است.
نگارنده با پژوهش و بررسی‌های بسیار دریافتم هنگامی که پروفسور نِتصِر، کتاب منتخب
اشعار فارسی را می نوشت، تنها بخشی از سروده‌های «شاهین» به‌دستش رسیده بود؛ امّا
به تازگی، بخش دیگری از کتاب شاهین به دست آمده که برابر نوشته های تورات است و
خیالی نیست.
«اردشیرنامه»،«عِزرا نامه» و «یوسف و زلیخا» از دیگر آثار شاهین است.
2. عمرانی که پس از شاهین در ادبیّات فارسی درخشید و کتاب های «فتح نامه»،«حَنوکا
نامه» و «ساقی نامه» را سرود.
3. خواجه بخارایی که اثر زیبا و جاودان «دانیال نامه» را دارد.
4. بابایی بِن لطف، کتاب «آنوسی» را دربارهء اوضاع و احوال فرهنگی، دینی، اجتماعی و
اقتصادی کلیمیان به سال 1035 هجری شمسی یا 1656 میلادی در کاشان به نثر و نظم در
آورد.
5. الیشَع بِن شموییل، ملقّب به «راغب» که «شاهزاده و صوفی» به نثر و نظم دو هزار
بیت شعر در سی پنج فصل از اوست. وی «حَنوکا نامه» خود را با این بیت آغاز می کند:
سَرِنو، سخن سنجی آغاز کن
چو بلبل، بسی نغمه‌ها ساز کن
6. یوسف‌بِن اسحاق یا مولانا یوسف بُخارایی که غزل، مُخَمَس، مرثیه و رباعی‌های
بسیار دارد.
7. بِنیامین بِن میشال، ملقّب یا متخلّص به«اَمینا» از شاعران زبردست کلیمی،
غزلیّات و دیوان و اشعاری به نام «احتراز نامه»، « مناجات نامه»، «پوریم» و «دوازده
اَسباط» دارد.
8. سیمان‌طوب مِلَمِد، متخلّص به‌طوبیا، صاحب «حیات الروح» در مشهد می زیسته است.
چنان که آوردن نام، لقب، اثر و جایگاه انبوه شاعران کلیمی در این کوتاه نمی‌گنجد و
مقدّمهء بنده، تاریخ ادبیّات نیست،از این پس تنها نام ایشان را می آورم:
9. یِهودا بِن داوید یا «یَحیی»
10. اَبا بِن یوسف
11. ابراهیم بِن اسحاق
12. ابراهیم بِن مُلا ابوالخیر، صاحب«خداداد نامه»
13 .الیاهو بِن ابابا
14. اَهَرون بِن ماشیح صفاهانی، صاحب «داوران»
15. اَهَرون گلپایگانی
16. بِن غیاث
17. بِنیامین اِلیاهو کاشانی، صاحب «تفسیر سینای سینای »
18. بِنیامین بِن دانیال
19. جانی کشمیری یا «سلیمان بِن العازار»
20 حبیب
21. حِزقیا
22. حَییم اِلعازار
23. داوود العازار، صاحب «احتراز نامه»
24. داوود بَرمَأمین
25.رحیم همدانی
26. رفوآ کهن
27. شاحِدی،صاحب «گلشنِ توحید»
28. شِلومو
29. شموییل پیراحمد کاشانی
30 . شهاب یزدی
31 . صالح
32. گِرشون کاشانی
33. موسی به اسحاق
34. ناتان یزدی
35. ناتان گلپایگانی
36. نِهورای
37. یوسف بِن سیمان زَرگونی
38. یوسف بن آقا بابا
متاسفانه در این جا پژوهش محقّقان اروپایی و آمریکایی درباره شاعران کلیمی ایرانی
به پایان می‌رسد و دیگر سندی دردست نداریم که ایشان را پیا‌پی ردیابی و شناسایی
کرده باشد، مگر پراکنده و در برخی کتب، نام شماری از آنها آمده که من هم بسیاری را
می‌شناسم؛ولی چون بیشتر ایشان درگذشته‌اند یا در ایران نیستند، این مهم را به
کارشناسان تاریخ ادبیّات می‌سپارم
درود نثار روح پاک و مطهّر آن پیشگامان،به‌ویژه،شاهین بزرگوار که پیش‌کسوت دیگر
سرایندگان کلیمی شد تا قلم به دست گیرند و شعر پارسی بسرایند.
مقاله مرتبط:
معرفی ابراهیم سعیدیان (آریا)
| 
