|
کیارش پشایایی
آذر 88
پایان کار هخامنشیان، آغاز سلطه ی یونان و هجوم فرهنگی
پایان امپراتوری دویست ساله
بعد از مرگ اردشیر دوم جنگهای ویرانگری در بین فرزندان او به وقوع پیوست که در
نهایت به سلطنت شاهزاده "اخس" یا اردشیر سوم انجامید.
وی در سال 338 قبل از میلاد توسط اطرافیان خود به قتل رسید و سلطنت بدست داریوش سوم
افتاد. در زمان این پادشاه کشور یونان به سرکردگی اسکندر مقدونی بر هخامنشیان چیره
گردید. در پی این لشکرکشی که در زمان داریوش سوم به وقوع پیوست، اسکندر پس از
جنگهای چندین ساله با قوای ایران "سارد"، "تخت جمشید" و "پاسارگاد" را فتح نمود و
کاخهای شاهنشاهی را به انتقام آتش سوزی آتن توسط خشایارشاه، به آتش کشید. داریوش
سوم در سال 330 قبل از میلاد در حین فرار از جلوی لشکر اسکندر توسط اطرافیان خود به
قتل رسید و به این ترتیب سلسله ی هخامنشیان که در حدود دویست سال یکی از بزرگترین
امپراتوری های جهان را به وجود آورده بود پایان پذیرفت.
اسکندر در سال 323 قبل از میلاد در سن 32 سالگی به علت بیماری درگذشت و بعد از مرگش
جنگ بر سر قدرت بین بازماندگانش درگرفت که از بین همه ی مدعیان مردی بنام سلوکوس با
برتری نسبی بر سایرین و تصرف قسمت اعظمی از قلمرو اسکندر سلسله ی سلوکیان را بنیاد
نهاد.(1)
در دوران طولانی استیلای یونانیان بر ایران، تاریخ این کشور و به تبع آن تاریخ
یهودیان ایران در هاله ای از ابهام فرورفته است. در این رهگذر جز سخنان جسته و
گریخته، مرجع و ماخذ قابل ملاحظه ای از وضعیت یهودیان در ایران موجود نیست. ما نیز
ناچاریم با توجه به وضع موجود و بضاعت اندک خود تا حد امکان گوشه ای از این دوران
ر برای خوانندگان روشن کنیم.
هلینست ها و حسیدیم
در دوره ی حکومت یونانیان تقسیمات کشوری دوران هخامنشی کم و بیش محفوظ ماند و یهودا
نیز با نام یونانی آن (loudaia) به یکی از ایالات امپراتوری هلنی مبدل شد. (2) پس
از غلبه و تسلط یونانیان، آنها شروع به بسط و توسعه فرهنگ و تمدن یونان در بین ملل
مغلوب نمودند.
در این زمان یهودیان در ایالت یهودا به دو گروه تقسیم شده بودند. گروهی که طرفدار
فرهنگ یونان یا هلنیسم بوده و افراد این گروه را بیشتر طبقه مرفه تشکیل می دادند و
گروهی که موسوم به حسیدیم بوده و با نفوذ فرهنگ یونانی سرستیز داشتند.(3)
جدای از علم و دانش غنی یونانیان که برای ملل مغلوب هدیه ای ارزشمند به حساب می
آمد، تهاجم فرهنگی غرب خطر بزرگی برای ملت یهود و سایر ملل بود.
گروهی از یهودیان به واسطه ی قوانین دینی، پیشینه ی فرهنگی و شریعت کاملی که
داشتند، در برابر تهاجم فرهنگی یونانیان مقاومت نمودند و در مقابل نفوذ خیره کننده این فرهنگ سرسختی قابل ملاحظه ای از خود نشان دادند.(4)
فتح سلوکوس مبدا تاریخ جدید
شهرت دارد که اسکندر مقدونی می خواست مجسمه ی یکی از حُدایان یونان را در بیت
همیقداش نصب نماید. بزرگان یهود وی را متقاعد ساختند بجای این عمل نام اسکندر را در
تاریخ خود جاویدان سازند و قرار شد ورود وی به اورشلیم مبدا تاریخ یهودیان قرار
گیرد. به رغم درگذشت نابهنگام اسکندر، بزرگان یهود به قول خود وفا کردند و بیست و
دو سال بعد از آن با تسلط کامل سلوکوس بر متصرفات آسیایی اسکندر، سال 311 قبل از
میلاد، مبدا تاریخ قرار گرفت و در تقویم عبری به تاریخ شَطارُوت موسوم شد. (5) به
زودی سال شَطارُوت بین یهودیان ایران نیز رواج یافت و در نکاحنامه های مذهبی و یا
سنگهای قبور به کار برده می شد. گورستان گیلعاد دماوند که آنرا امروز گیلیارد می
خوانند، تا نیمه ی قرن بیستم شاهد ذکر سال شَطارُوت بر سنگ گورها بود (6) (نگاه
کنید به قسمت اول این مقاله در مجله ی بینا فروردین 1378).
بنا به نوشته ی گرتز، سلوکوس شهری به نام انطاکیه Antioch در شمال سوریه بنا کرد و
آن را پایتخت خود قرار داد، آنگاه برای گسترش و رونق آن گروهی از یهودیان ایران و
بابل را که در رونق دادن به امور بازرگانی صاحب تجربه بودند در سال 300 قبل از
میلاد روانه ی این شهر نمود.(7)
قیام مکابیها
قیام یهودیان "یهودا" در مقابل سلوکیان هفتاد و پنج سال پس از قیام پارتیان ایران
انجام گرفت ولی هر دو قیام در روبرویی با دشواری و نیک انجامی همانند بودند و هر دو
قیام در مقابل فرهنگ تحمیلی بیگانگان و برای بازیافتن فرهنگ و شریعت و حفظ هویت
قومی انجام گرفتند.
جرقه ی اولیه ی این قیام زمانی زده شده که آنتیوخوس چهارم در راه بازگشت از مصر و
حرکت به سمت سوریه ی فعلی، معبد مقدس را غارت نمود و یهودیان را از اجرای فرامین
تورات بازداشت و جزای اجرای احکام تورات را مرگ اعلام کرد. این پادشاه همچنین معبد مقدس را با خود و گوشت خوک ملوث ساخت و مجسمه ی ژوپیتر را
در این مکان مقدس نصب کرد.
"متتیا بن یوحنا" از خاندان حشمونائیم با پنج پسرش در دهکده ای در شمال اورشلیم
زندگی می کرد. هنگامی که یونانیان وارد دهکده شدند تا با تهدید و فشار، آنان را به
بت پرستی وادار کنند، یکی از ساکنان دهکده جلو آمد تا به افتخار ژوپیتر قربانی کند،
متتیا مرد سست ایمان را از پای درآورد و پسران کاهن که اسلحه در دست داشتند آپلس
(Apelles) سردار یونانی و همراهان وی را به هلاکت رساندند. مردم به این گروه
پیوستند و آتش انقلاب مکابیان دامن زده شد. پس از یک سال جنگ و گریز در سال 166 قبل
از میلاد ارتش چهل هزار نفری "لیزیاس" از سپاه شش هزار نفری مکابیان شکست خورد. یک
سال پس از آن یونان قدرتمند در برابر یهودا مکابی و قوایش سرتسلیم فرود آورد.(8)
پی نوشت
1) حسن نراقی، چکیده ی تاریخ ایران، 1378
2) عبدالله شهبازی، زرسالاران یهودی، و پارسی، ج اول، 1377
3) اباابان، قوم من تاریخ بنی اسرائیل، ترجمه نعمت ا.له شکیب
4) همان منبع
5) ناتان بن داوید، تاریخ یهودیان ایران از 25 قرن پیش تا امروز
6) دکتر حبیب لوی، تاریخ جامع یهودیان ایران، 1376، باز نوشته ی دکتر هوشنگ ابرامی
7) همان منبع
8) همان منبع با تلخیص و اندکی دخل و تصرف
قدمت یهودیان ایران (بخش دوم)
یهودیان ایران بخش چهارم
یهود و ایرانیان یهودی
| 
