نسترن جاذب
تابستان 99
بَقّوق
یا حیقوق (به زبان عبری: חֲבַקּוּק، به معنی «در آغوش می‌گیرد») از پیامبران
بنی‌اسرائیل است که حدود ۷۰۰ سال قبل از میلاد زندگی می‌کرده و نگهبان معبد بزرگ
یهودیان در اورشلیم بوده‌است. وی هشتمین نبی از دوازده نبی صاحب کتاب در عهد عتیق
است.
زمان و مکان تولد حبقوق به طور دقیق مشخص نیست. برخی زندگی وی را مقارن سلطنت
یهویاقیم در ۶۰۷ قبل از میلاد می‌دانند و بعضی معتقدند وی در دوران منسه (۶۴۲ قبل
از میلاد) می‌زیسته است. مطابق روایتی او فرزند زنی به نام شونامیت نوازنده مراسم
مذهبی در معبد سلیمان و مردی به نام یشوعا بوده است .
پیرامون آرامگاه وی روایت‌های مختلفی وجود دارد. طبق روایتی، در حدود سال ۵۹۰ قبل
از میلاد، بخت‌النصر پادشاه کلده به اورشلیم حمله کرد و گروهی از یهودیان را به قتل
رساند و نزدیک به بیست هزار نفر از آنان را اسیر و به شهر بابل پایتخت کلده که
نزدیک بغداد فعلی قرار داشت انتقال داد. حبقوق نبی در بین این زندانیان بود و مدت
طولانی در زندان به سر برد. در سال ۵۴۸ قبل از میلاد، کورش بزرگ پادشاه ایران به
کلده حمله کرد و در جنگی لشکریان کلده را شکست داد و بابل را تصرف کرد و طی فرمانی
دستور آزادی کلیه اسرا و زندانیان یهود را صادر نمود. پس از آزادی از بند اسارت
بابلیان، حبقوق پیامبر به ایران مهاجرت کرد و در شهر تویسرکان یا رودآور ساکن شد.
آرامگاه حبقوق نبی در تویسرکان طی قرون متمادی چندین‌بار بازسازی شده‌است.این بنا
در سال ۱۳۵۶ توسط مهندس رضا معتمدی شهردار وقت تویسرکان بازسازی شد. این آرامگاه
یکی از قدیمی‌ترین آثار تاریخی ایران است و از زیارتگاه‌های یهودیان محسوب می‌شود.
وجود آرامگاه حضرت حیقوق نبی (ع) که از نگهبان معبد سلیمان در اورشلیم بوده تأییدی
بر قدمت چندهزارساله تویسرکان است.
سرزمین هگمتانه به عنوان پایتخت تاریخ و تمدن ایران زمین و مهد تمدن‌های باستانی،
آثار و ابنیه تاریخی بسیاری را در دامان خود جای داده است که از میان این آثار
جاودانه می‌توان به مقبره حبقوق نبی در تویسرکان اشاره کرد.
تویسرکان؛ مدفن حضرت حَبَقوق(ع) پیامبری از انبیاء دوازده‌گانه بنی‌اسرائیل و از
نسل حضرت موسی(ع) است که آرامگاه این پیامبر با ۲۵۰۰ سال قدمت در شهرستان تویسرکان،
از توابع استان همدان واقع است.
بنای آرامگاه حبقوق نبی
ساختمان آرامگاه حبقوق نبی (ع) مربوط به دوره‌ی سلجوقیان، قرن هفتم هجری قمری،
است. این بنا بدنه‌ای هشت‌ضلعی شامل هشت ترکه‌ی آجری به عنوان ستون‌های اصلی بنا و
سقفی مخروطی‌شکل دارد. ارتفاع این بنا از سطح زمین، ۱۲ متر است و سقف آن که گنبدی
با انحنا و تحدب کم است، از ارتفاع ۷ متری شروع می‌شود و در قسمت انتهای پیشانی
بنا، چندین کنگره‌ی آجری برجسته به شکل مثلث دارد.
روی دیوارهای خارجی به صورت کاشی‌کاری طاق‌نماهایی برای تزیین ساخته شده و طرح
ستاره‌ی داوود (ستاره‌ی شش‌ضلعی) که نماد دین یهود است در آنها به کار رفته است.
البته در جریان حفاری‌های انجام شده، بقایای حصار مربع‌شکلی به همراه پلان چهار برج
در اطراف آرامگاه پیدا شده است که به نظر می‌رسد مربوط به بنای سابق بوده و بعید
نیست که آرامگاهی قدیمی‌تر از آرامگاه موجود، در این مکان وجود داشته است.
آرامگاه حبقوق نبی (ع) به شماره‌ی ۹۶۹ در تاریخ هشتم اردیبهشت ۱۳۵۳ در فهرست آثار
ملی ثبت شد.
حبقوق نبی پیامبری که دوبار از دنیا رفت
این پیامبر الهی در زمان خودش نگهبان معبد سلیمان (معبد بزرگ یهودیان) در
اورشلیم (بیت‌المقدس کنونی) بوده است و به همین جهت دارای شأن و مقام مذهبی خاصی
نزد پیروان دین یهود است و نام ایشان در کتاب تورات عهد عتیق که برای یهودیان بسیار
معتبر است، ذکر شده است.
حبقوق یا بنا بر ضبطی دیگر حَبَقّوق به زبان عبری به معنای «در آغوش گرفته شده»
است. نهادن این نام بر این فرستاده‌ی خداوند بی‌سبب نبوده است و اندک زمانی بعد از
ولادتشان راز این نام‌گذاری برملا می‌شود. ایشان در زمان کودکی از دنیا می‌روند اما
به اذن الهی دوباره زنده شده و به حیات خود ادامه می‌دهند. چگونگی این واقعه به دو
صورت روایت شده است که هر در هر دو صورت ایشان بعد از مرگ در آغوش گرفته شده و سپس
دوباره زنده می‌شود.
نقل شده است که حبقوق(ع) هنگامی که طفلی بیش نبوده از دنیا رفت و سپس با دعای
مادرش، خداوند به وی عمر دوباره بخشید.
بدین‌سان که مادرش طفل را در بغل کشید و در بستر خوابانید و به نماز ایستاد و پیش
از آنکه نمازش تمام شود، کودک زنده شد، که بر همین اساس نام او را حبقوق گذاشتند.
ورود حبقوق نبی (ع) به ایران
یکی از مهم‌ترین حکومت‌های منطقه‌ی میان‌رودان (بین‌النهرین) در هزاره‌ی اول
قبل از میلاد، حکومت بابلی‌ها بوده است و یکی از مشهورترین پادشاه بابلی‌ها بخت نصر
نام داشته است. وی همان کسی است که لشکر بابلی‌ها در سال ۶۱۲ قبل از میلاد، به
فرماندهی او بر آشوریان غلبه و پایتخت آنها را تصرف کردند.
در سال ۵۳۹ قبل از میلاد، کوروش هخامنشی پادشاه ایران به بابل حمله کرد، لشکریان
بابلی شکست خوردند و بابل تصرف شد. کوروش دستور آزادی زندانیان یهودی را صادر و
آنها را به مهاجرت به بیت‌المقدس تشویق کرد.
یکی از این اسرای یهودی، حبقوق نبی (ع) بود که بعد از آزادی به همراه عده‌ای از
پیروانش به بیت‌المقدس باز نگشت. او به ایران مهاجرت کرد و در منطقه‌ی رودآور،
تویسرکان امروزی، ساکن شد و در همان منطقه نیز از دنیا رفت.
از چهره‌ی این پیامبر الهی تصویری نقاشی شده موجود است که در موزه‌ی لوور نگه‌داری
می‌شود. همچنین تصاویری از ایشان به همراه تندیس‌هایی از سنگ مرمر در موزه‌ی
واتیکان موجود است.
قبر اصلی، معجزه یا شایعه
در سال ۱۳۷۲ شمسی، دزدان اشیاء عتیقه نزدیک مقبره‌ی حبقوق نبی در داخل آرامگاه
شکافی ایجاد کرده بودند که از همین شکاف برای بررسی‌های بیشتر استفاده شد و معلوم
شد که در زیر ساختمان آرامگاه، سردابی قرار دارد که قبر اصلی به صورت کاملاً پنهان
و آجرچینی شده در آن وجود دارد.
به نقل از کسانی که برای اولین بار وارد سرداب شده‌اند و قبر اصلی را پیدا کرده‌اند
اعلام شده است که جسد ایشان بعد از چندهزار سال سالم و بدون تغییر شکل همانند یک
انسان خوابیده، نمایان شده است به نحوی که بعد از کنار زدن خاک اندکی که روی پیکر
بوده، پوست بدن قابل لمس بوده است.
در بسیاری از سایت‌ها نیز در کنار توضیحات این چنینی، فیلمی از این جریان منتشر شده
است که در آن سرداب به همراه قبر اصلی مشخص است ولی پیکری دیده نمی‌شود و فیلم
کامل‌تری هم از این حفاری در دسترس نیست.
به گزارش شبکه اطلاع‌رسانی راه دانا به گزارش خبرنگار رودآور، وجود آرامگاه حضرت
حبقوق نبی (ع ) در مرکز توی و نزدیک «رود آور» سابق با توجه به زمان زندگی آن حضرت
در حدود ۷۰۰ سال قبل از میلاد و کاوش‌های باستان‌شناسی اطراف بقعه، نشانگر قدمت و
وجود آبادانی منطقه در آن عصر است که، وجود آرامگاه حضرت حبقوق نبی (ع) تأییدی بر
قدمت چند هزار ساله تویسرکان است.
تویسرکان در دوره‌های صفویه و قاجاریه نیز مورد توجه بوده است و از این دو دوره
آثاری در شهر به جا مانده که می‌توان به بازار دوره قاجار اشاره کرد.
این شهرستان به دلیل کوهستانی بودن و مرتفع بودن دارای آب و هوای معتدل کوهستانی
است و با در‌ه‌های پر از گردوی خود؛ یکی از مهم‌ترین شهرستان‌های استان همدان را
تشکیل می‌دهد. تویسرکان سرزمینی باستانی است که در گذر روزگار حوادث تلخ و شیرین
بسیار دیده و سرافراز بر بلندای تاریخ ایران زمین ایستاده و بیرق دودمان گذشته را
همچنان با غرور در اهتراز نگه داشته است.
حبقوق نبی بین سال‌های ۶۰۰ تا ۶۵۰ قبل از میلاد می‌زیسته و مقبره وی هم اکنون در
جنوب غربی شهرستان تویسرکان واقع شده است و موضوع جالب توجه در خصوص این پیامبر آن
است که تصویر وی هم‌اکنون در موزه واتیکان وجود دارد.
ساختمان این مقبره، قبل از استیلای اعراب بنا شده و در برهه¬ای از زمان نیز تخریب
می‌شود، ولی بعدها عده¬ای از خیرخواهان شهر به تعمیر آن همت می‌گمارند و در
حفاری‌های سال ۱۳۶۸ نیز بقایای حصار مربع شکل با چهار برج در اطراف آن مشخص شده که
به نظر می‌رسد از خود بنا قدیمی‌تر باشد.
وی در کودکی با الیاس نبی هم زمان بود، چه آن که به روایتی دیگر، وی پس از مردن به
دعای حضرت الیاس زنده شد و زندگی را از سر گرفت.
حبقوق نبی پیامبر عدالت خواه و دشمن سرسخت ظلم و بیدادگری بود، وی گسترش ظلم و
تبهکاری را در جامعه سبب نابودی شریعت می‌دانست و از عدم اجرای عدالت در بین مردم
سخت متأسف و متأثر بود، از این رو همیشه نزد خداوند شکوه می‌کرد و از او می‌خواست
ظلم و ظالم را به جزای اعمال خود برساند.
در کتاب «قاموس المقدس» آمده است: حبقوق به معنای کسی که در بغل کشیده شده می‌باشد
و او یکی از دوازده پیغمبر غیر اولوالعزم است.
سنگ قبر وی در یک صندوق چوبی قرار دارد که روی یکی از سطوح جانبی آن تاریخچه‌ای از
حبقوق درج گردیده است.
واقعه نمایان شدن جسد حبقوق (ع)
آشکار شدن جسد حبقوق بعد از 2600 سال یکی از وقایع مهم تاریخی است که باعث شد
توجه عمومی به بارگاه آن حضرت افزایش یابد، لازم به ذکر است که قبلاً به علت عدم
شناسایی صاحب قبر احترامی که شایسته و در شأن حضرت حبقوق باشد صورت نمی‌گرفت تا این
که مرحوم آیت‌الله خالصی‌زاده که او را انگلیسی‌ها در زمان رضا شاه از عراق به
ایران تبعید کرده بودند و سال‌ها در نهاوند و تویسرکان تبعید بود مردم را متوجه
مقام و منزلت این پیامبر بزرگوار نمود. ولی با این وصف به مرقد مطهر و اطراف آن
توجهی نشد تا این که در اول سال 1272 هجری شمسی اراده الهی تعلق گرفت که جسد مطهر
حضرت حبقوق (ع) پس از 2600 سال در قبر نمایان شود و همین امر سبب عمران و آبادی این
محل مقدس گردید به طوری که هم اکنون زایران زیادی از دور و نزدیک جهت زیارت به این
محل مشرف می‌شوند.
از کرامات این پیامبر(ع)
مرقد مطهر حضرت حبقوق نبی (علیه السلام) همواره مورد توجه بیماران و گرفتاران
بوده است و آنان کنار قبــر مطهر این پیامبر بزرگوار شفای مرض و رفع گرفتاری را از
خداوند مسئلت می‌نمایند و این پیغمبر را نزد خدا واسطه قرار می‌دهند.
ساختمان آرامگاه حبقوق نبی یکی از بناهای قدیمی ایران است که با توجه به سبک معماری
جالب آن به احتمال زیاد مربوط به دوره سلجوقیان می‌باشد.
سقف بنای مقبره حبقوق که به شکل عجیب و جالبی ساخته شده شاید بین سقف تمام ابنیه
قدیمی ایران بی‌نظیر باشد.
سازنده گنبد مخروطی فعلی استاد هادی کهزادی تویسرکانی مشهور به حاج هادی است که از
استادان ماهر در این گونه کارها می‌باشد
صحن مقبره از داخل وسعت چندانی ندارد و سطح دیوارها و سقف آن فاقد تزئینات معماری
است. قبر دقیقاً وسط قرار گرفته و روی آن سنگی کار گذاشته شده که کتیبه‌ای به خط
فارسی و عبری در آن حک شده است.
در اینجا قسمتى از «دعاى حبقوق نبى بر شجونوت» نقل مى‌شود: «اگر چه انجیر شکوفه
نیاورد و میوه درموْها یافت نشود و حاصل زیتون ضایع گردد و مزرعه‌ها آذوقه ندهد و
گله‌ها از آغل منقطع شود و رمه‌ها در طویله‌ها نباشد لیکن من در خداوند شادمان
خواهم شد و در خداى نجات خویش وجد خواهم نمود»
پدران و بزرگان ما این‌گونه نقل می‌کنند که پیش از این درب فعلی دربی سنگی و بزرگ
که قبل از ورود به صورت خودکار باز و بسته می‌شود وجود داشته است.
وجود مقبره‌هایی مثل حبقوق نبی در ایران نشان از همزیستی مسالمت‌آمیز بین ادیان
الهی در ایران پهناور از دیرباز است، که خود از جاذبه‌های گردشگری این مرز و بوم
است.
منابع
1. دانشنامه آزاد، ویکی پدیا
2. خبرگزاری شبستان
3. شبکه اطلاع‌رسانی دانا
