آتوسا آرمین
پاییز 1401
«هو فنگ شان» سرکنسول دولت ملی چین در وین اتریش بین سال‌های 1938 تا 1940 بود که با صدور چند هزار روادید ورود به شانگهای، نجات بخش جان هزاران یهودی شد.
هنگامی
که در سال 1997 «هو فنگ شان» 96 ساله، دیپلمات پیشین چین در کالیفرنیای آمریکا،
درگذشت راز سر به مهری را با خود به گور برد ولی تک جمله‌ای از متن بزرگداشتی که یک
دوست در سوگ او نوشته بود این راز را آشکار ساخت.
در طول زندگی طولانی‌اش او هیچ‌گاه درباره‌ی عمل قهرمانانه‌ای که انجام داده بود
کلامی با همسر، فرزندان یا دوستانش صحبت نکرده بود. بین سال‌های 1938 تا 1940 و در
زمان حکومت دولت ملی چین، هو سرکنسول چین در وین اتریش بود و امضایش مایه نجات
هزاران یهودی از هولوکاست شد.
هنگامی که یهودیان اتریش نومیدانه در جستجوی روادید برای فرار از اتریش تحت اشغال
آلمان نازی بودند، هو با سرپیچی از دستورات مستقیم مافوق‌هایش، برای آنان روادید
صادر می کرد. تعداد دقیق روادیدهای صادر شده و جان‌هایی که به این طریق نجات یافتند
در طول زمان گم شده‌است ولی با توجه به شمارگان سریالی روادیدها حداقل 4000 هزار
مدرک صادر و در اختیار متقاضیان یهودی قرار گرفته است.
• شیندلر چینی؟
از «هو» با لقب شیندلر چینی یاد می‌شود. زیرا همان-گونه که اسکار شیندلر،
سرمایه‌دار و صنعتگر آلمانی، با به-کار گیری یهودیان در کارخانه‌اش مانع از اعزام
آنان به اردوگاه‌های مرگ نازی و نهایتا نجات 1200 تن شامل زنان، کودکان و افراد
ناتوان شد، اقدام متهورانه‌ی هو نیز جان بسیاری را از دوزخ اردوگاه‌های کار نجات
داد. زمانی که تمامی سفارتخانه‌های خارجی در وین از ترس رودررویی با اشغالگران
آلمانی درهای خود را بر یهودیان بسته بودند، هو تمام قد در حمایت آنان قد برافراشته
بود. وقتی که ملک سفارت چین در وین به‌علت مالکیت یک یهودی مصادره شد، هو با
هزینه‌ی شخصی مکانی را اجاره کرد تا بتواند به صدور ویزا و نجات افرادی که در خطر
بودند ادامه دهد.
مانلی هو، دختر دیپلمات درگذشته که بیش از ده سال درباره‌ی زوایای گوناگون و کمتر
دیده شده‌ی زندگی حرفه‌ای پدرش مطالعه و تحقیق کرده است، می‌گوید:" شخصیت پدرم
دقیقا همین‌گونه بود، صادق، رو راست و پایبند به اصول".
• کارکرد این روادیدها چگونه بود؟
روادیدهای صادر شده منحصربه‌فرد بودند و فقط برای ورود به شانگهای معتبر بودند.
در آن زمان شانگهای بندری آزاد و تحت اشغال ارتش ژاپن بود که هیچ‌گونه قوانین
مهاجرتی در آن اعمال نمی‌شد. پس فایده‌ی روادید ورود به شهری که هیچ کنترلی بر ورود
و خروج از مرزهایش وجود نداشت چه بود؟ اینجاست که بصیرت هو مشخص می شود. دارندگان
روادید شانگهای با در دست داشتن این مدرک مجاز به خروج از وین و عبور ترانزیت از
دیگر کشورها بودند و بدین‌گونه امکان فرار به کشورهایی امن مهیا می‌شد. از طرف دیگر
صدور روادیدهای متعدد به مقصد شانگهای این شهر را پناهگاهی امن برای یهودیان ساخته
بود.
• داستان یک نجات یافته
یکی از کسانی که روادید ورود به شانگهای را دریافت کرد اریک گلداستاب 17 ساله
بود. وقتی اتریش توسط ارتش نازی اشغال شد اریک به امید دریافت روادید به بسیاری از
کنسولگری‌های خارجی مراجعه کرد و هر بار دست خالی برگشت. بعد از نزدیک به حدود 50
بار تلاش بی‌حاصل، نومیدانه به سفارت دولت ملی چین رفت. گلداستاب در خاطراتش
می‌نویسد: "شگفت زده شدم. کنسول با خوشرویی من را پذیرفت و به من اطمینان داد که
روادید سفر به کشورش را برای من و خانواده‌ام صادر می‌کند". 20 روادید برای خانواده
گلداستاب صادر شد. او در سن 91 سالگی در تورنتوی کانادا در گذشت.
• یهودیان مهاجر شانگهای
در گرماگرم جنگ دوم جهانی، شانگهای همانند کشتی نوح پناهگاه یهودیان فراری
اروپا بود. تخمین زده می‌شود که در سال 1943 جمعیت یهودیان آن منطقه 25000 نفر بوده
است. ارتش اشغالگر ژاپن منطقه‌ای کنترل شده را به اسکان یهودیان اختصاص داده بود که
به‌علت تراکم جمعیت، زندگی در این گتوی نو پا آسان نبود، امکانات بهداشتی محدود بود
و همچنین همیشه ترس از امکان حمله ژاپنی‌های متحد آلمان وجود داشت. علیرغم تمامی
مشکلات، جامعه‌ی یهودی شانگهای نهادهای مختص خود را تشکیل دادند. تیم‌های گوناگون
ورزشی از فوتبال تا پینگ‌پنگ، ارکستر سمفونی و گروه‌های تاتر از این دست بود. از
برجسته‌ترین فعالیت‌های آن‌ها می‌توان به انتشار 10 نشریه‌ی آلمانی زبان با
هیات‌های تحریریه‌ی مختلف اشاره کرد. این محله در میان ساکنانش «وین کوچک» نامیده
می‌شد.
• هو، مرد وجدان و مرحمت
«هو» زاده‌ی فقر بود. در خانواده‌ای پرجمعیت که پدرش را از دست داده بود، با
زحمت و پشتکار ترقی کرده و به خدمت دولت ملی درآمده بود. عادت به پرگویی نداشت، لذا
در زمان حیاتش وقایع وین در زمان جنگ ناگفته مانده بود. پس از درگذشت او متن
یادنامه‌اش را دوست خبرنگارش در دوران جنگ نوشت. در این متن اشاره‌ی کوتاهی شده بود
به این‌که هو برای نجان جان دوستان یهودی‌اش با گشتاپو درگیر شده بود. این اشاره‌ی
کوتاه انگیزه‌ای شد برای دخترش مانلی که پیگیر اتفاقات زمان کنسولی پدرش شود.
پس از درگذشت هو، عنوان "نیکوکار غیر یهودی" از سوی بنیاد هولوکاست به وی اعطا شد.
این درجه‌ی افتخاری به افراد غیر یهودی که جان خود را برای نجات یهودیان به خطر
انداخته‌اند اعطا می‌شود. کنگره ایالات متحده نیز در سال 2008 با صدور قطعنامه‌ای
از اقدامات قهرمانانه‌ی هو قدردانی کرد.
دختر هو می‌گوید:"پدرم می‌گفت که در زندگی هر نعمتی که نصیبتان شده است، هرچند
ناچیز، باید همان‌قدر به دیگری ببخشید. مرام پدرم در زندگی چنین بود".
منبع:
Wayne Chang, CNN, 2015
