نشریه پروازشماره 49 اسفند 1396

آرش آبایی
فرهنگ معین فرهیختگی را «ادب آموختگی، علم آموختگی» تعریف می‌کند. اما دکتر کریم مجتهدی، از چهره‌های معتبر فلسفه در ایران معتقد است: «زمانی که صفت فرهیخته به کار برده می‌شود مفهوم «جامعیت» به میان می‌آید؛ به این معنا که فرد دارای مجموعه‌ای از علوم است؛ در نتیجه او را در مجموعه‌ای از دانش‌ها می‌سنجیم. »در نگاه این استاد، کسی که فرهیخته است تنها در یک رشته تخصص ندارد و از نگاهی جامع نسبت به تمام مسائل برخوردار است. »فرهیخته کسی است که افق ذهنی بسیار وسیعی دارد و تجربه کرده و جهان‌دیده است؛ نظرات مختلف را با هم و در کنار هم، همچون قطعاتی که یکدیگر را تکمیل می‌کنند، می‌بیند و در واقع از «بصیرت» برخوردار است. حتی ممکن است در ظاهر، بسیاری از چیزها را فراموش کرده باشد اما باطناً او شخص عمیقی است».
تا قبل از شروع عصر دیجیتال و جهان مجازی، فرهیختگان جامعه، عموما اهالی کتاب و مطالعه به شمار می‌رفتند. اگر کسی در حال خرید روزنامه (غیر ورزشی!) یا پرسه زدن در کتاب‌فروشی‌های (غیر درسی) خیابان انقلاب مشاهده می‌شد، حدس زدن درباره ی فرهیختگی او، بی‌جا نبود. اگر کسی در اماکن عمومی یا در تاکسی و اتوبوس مطالعه می‌کرد، علاقه‌اش به دانش و فرهنگ و بها دادن‌اش به وقت، تحسین برانگیز بود.
اما امروز، همه و همه در حال مطالعه‌اند، در همه جا و در همه ی اوقات، حتی هنگام راه رفتن (با نگاه به گوشی‌ها)! آیا این همان مطالعه‌ی قدیم است و این همان جامعه‌ی آرمانی است که هیچکس فرصت مطالعه را از کف ندهد؟
فضای مجازی (و تا حدی کمتر، فضای کاغذی نیز)، جولانگاه بی‌شمار افکار و اسناد و اخبار و مقالات متنوع شده‌است. در این اوضاع، فرهیختگان جامعه، دیگر همان «مطالعه‌کنندگان» صرف نیستند. فرهیخته کسی است که اولا برای هر مطلبی، سند و مرجعی معتبر طلب کند، و ثانیا، آن را با منطق و مجموعه‌ی دانش عمومی خود محک زند. فرهیخته، اسیر امواج روزمره‌ی جامعه و به اصطلاح عامیانه «جو زده» نمی‌شود، بلکه دارای وجدانی اخلاقی و حقیقت‌جو است.
این منش اخلاقی و حقیقت‌جویی در مطالعه، نه از سر تفنن یا حفظ عنوان «فرهیختگی» است، بلکه پرهیز و جلوگیری از جریان‌سازی‌های مخرب اجتماعی است. یکی از ریشه‌های شکل‌گیری فاجعه‌ی هولوکاست، موج اخبار و تحلیل‌های کذب علیه یهودیان اروپایی بود و از آنجا که اکثر نخبگان فرهنگی و سیاسی وقت نخواستند یا نتوانستند حقیقت را از تهمت تشخیص داده و یا از ترویج اخبار بی‌اساس جلوگیری کنند، چرخ‌دنده‌های ماشین آدم‌کشی نازی‌ها روان‌تر شد و رقم کشتار بی‌گناهان سر به چندین میلیون زد.
این نوع اخبار در شکل‌های گوناگون در فضای مجازی در حال گردش و حجیم‌تر شدن هستند و وظیفه‌ی فرهیختگان، تشخیص درستی و نادرستی آن‌ها و اعلام به جامعه یا حداقل عدم ترویج مطالب کذب است.
به عنوال مثال، یک نمونه‌ی معروف چنین خبری (که اکنون در حدود 4 سال در حال گردش است) به این شرح است:
»پاپ جهنم را نفی کرد:
به گزارش سرویس فضای مجازی خبرگزاری فارس به نقل از شفقنا، پاپ فرانسیس - پاپ کلیسای کاتولیک روم - که از زمان روی کار آمدن در نظر داشت تمام اعتقادات غلط به جا مانده از پاپ سابق را تصحیح نماید، در خطبه‌ای که در آن تعجب همگان را برانگیخت اعلام کرد: کلیسای کاتولیک دیگر به جهنم معتقد نیست؛ زیرا این مساله با عشق خداوندی تعارض دارد و آدم و حوا داستانی بیش نیستند... وی در ادامه تصریح کرد: خداوند قصد محکومیت کسی را ندارد، علاوه بر آن، داستان آدم و حوا تنها یک اسطوره است و جهنم تنها کنایه‌ای از روح تنها است... با وجود آن که انجیل کتاب زیبایی است، اما در آن کلمات و عباراتی وجود دارد که همگان را به تعصب و محاکمه دعوت می‌کند، در حالی که زمان آن رسیده است تا این بخش‌ها مورد بازبینی قرار گیرند...»
این خبر را متاسفانه بسیاری از مخاطبان (و حتی برخی مدرسان دانشگاه و سخنرانان محافل فرهنگی) به راحتی پذیرفته و بر اساس آن به اعتقادات مسیحیت، کتاب مقدس (و تورات) و اساس برخی ادیان تاخته‌اند.
اما نگاه حقیقت‌مدار، به 2 دلیل این خبر را نمی‌پذیرد. اولا، در هیچ سایت معتبر جهانی – از جمله سایت واتیکان که منعکس‌کننده‌ی اخبار و سخنان پاپ است- این خبر مشاهده نمی‌شود. ثانیا، از نظر منطقی نیز پاپ به عنوان رهبر بخش عظیمی از مسیحیان جهان و مدعی حقانیت کتاب مقدس، نمی‌تواند خود منکر صحت مطالب کتاب مقدس گردد، که در این صورت او دیگر پاپ و رهبر مسیحیان کاتولیک نخواهد بود! ضمن آن‌که بر فرض صحت چنین خبری، باید آثار آن همانند بمب در جوامع مسیحی و بلکه کل جهان سر و صدا به پا کند و مباحثات و مجادلات بسیار جدی را برانگیزد، که اثری از آن در اخبار جهان تاکنون ملاحظه نشده است!
همین‌گونه است که روزانه صدها و هزاران خبر و نقل قول جعلی در حوزه‌های گوناگون (مهندسی، پزشکی، سیاسی، فرهنگی، دینی و ...) دست به دست می‌چرخد و به طور ناخودآگاه، افکار و اعتقادات مخاطبان عام را دگرگون می‌کند و گاه در آن‌ها حس طرفداری از موضوعی خاص و گاه احساس تنفر از موضوعی دیگر را برمی‌انگیزد و بدین ترتیب به راحتی و با کمترین هزینه، بسیاری حقایق و وقایع را وارونه جلوه می‌دهد.
در جامعه‌ی کلیمیان ایران نیز – در کنار فضای عام مجازی- اخبار و تحلیل‌های اجتماعی، فرهنگی و دینی در گروه‌ها و کانال‌های متعدد تولید و منتشر می‌شود، و چه بسا مجموع محتوای مجازی داخل و خارج جامعه‌ی کلیمی جریان‌هایی مخرب از نظر فکری، اعتقادی یا رفتاری برای همکیشان یا هموطنان ایجاد نماید.
این جامعه نیازمند اثرگذاری فرهیختگان خود بر فضای مجازی و فکری است، تا همانند یک فیلتر کارآمد، مطالب کذب و مخرب را شناسایی و مانع انتشار آن در فضای مجازی یا تریبون‌های داخل و خارج جامعه‌ی کلیمی گردند، البته در حد توان و امکانات خود، و صد البته به شرط صداقت.
 





	استفاده از مطالب اين سايت تنها با ذكر منبع (بصورت لینک مستقیم) بلامانع است. .Using the materials of this site with mentioning the reference is free این صفحه بطور هوشمند خود را با نمایشگرهای موبایل و تبلت نیز منطبق می‌کند لطفا در صورت اشکال، به مسئولین فنی ما اطلاع دهید