افشین میرعبدالله لواسانی
کارشناس ارشد مردم‌شناسی
تابستان 96
نگرشی بر تصویر حضرت موسی(ع) در فرش ایران افشین
میرعبدالله لواسانی کارشناس ارشد مردم‌شناسی قالی دست آفریده‌ی پرنقش و نگار و
ره‌آورد زندگی پر از تلاش زنان و مردانی است که با شوریدگی نگاره‌ها و گرمی رنگ
دل‌های پاک ممزوج شده است. در این دست‌بافته‌ها راه و رسم کهن و سنت دورنمایه هر
نقش‌پردازی است که جهانی برای آفرینش دارد. این دست آفریده‌ها به خواب (دار) گره
خورده که قالی ایران نام دارد آینه تمام‌نمایی از هنر و تمدن ایرانی و اسلامی است.
میراث گران‌قدری که از دیرباز بجا مانده و در شناسنامه ملت‌ها مهر تایید خورده است.1
هنرهای کاربردی ایران ارتباطی آمیخته از صورت و معنا دارند که این هر
دو با نقش وجودشان به طور کلی ارتباط پیدا می‌کند. این جهان پر از معنا است
معناهایی که بر ما ظاهر شده‌اند و هنر کاربردی ایران هنر معنوی است. یعنی هنری که
همه چیز را آفریده از معنا می‌داند. روح یک اثر هنری در واقع معنایی است که در آن
بیان شده است و به میزانی از فضا که در اثر گنجانده شده بستگی دارد، نسبت به صورت و
معنا به یکدیگر مانند نسبت تن و جان به هم است.
فرش ایرانی هنری قومی است یعنی می‌توان سلیقه‌ها و خدمات جمعی قوم و مردم را به
ویژه در بافته‌های ایلیاتی به وضوح در آن دید. این ویژگی طبیعی این هنر است به
تعبیری دیگر حتی بازتاب اندیشه‌های اجتماع را می‌توان در فرش دید و این خصیصه هنری
است که قادر است خواسته‌ها و احساسات جمعی را در قالب شکل و نقش و رنگ به بیان
آورد. 2
1 . دائرۃ‌المعارف صنایع دستی ایران، جلد اول، «حسینی – بهنور – براتعلی» وزارت
فرهنگ و ارشاد اسلام، 1387
2 . زیبایی شناسی در فرش دستباف ایران، دکتر نازیلا دریانی، وزارت فرهنگ و ارشاد
اسلامی، موزه فرش ایران، 1386.
قالیچه – تابلو تلفیقی از ده فرمان
گرفتن گهواره حضرت موسی از رود نیل توسط دختر فرعون اندازه: 78× 105
سانتی‌متر، تار: ابریشم، رج‌شمار: 70، پود: نخ، محل بافت: قم، پرز: ابریشم. (ادب و
عرفان در قالی ایران، سیدرضا خشکنابی، انتشارات سروش، 1378)
قالیچه تصویری بیرون آوردن موسی از رود نیل توسط آسیه زن فرعون
اندازه: 5/1× 1 متر، رج‌شمار: 50، محل بافت: تبریز، مواد به کار رفته:
پشم (ادب و عرفان در قالی ایران، سیدرضا خشکنابی، انتشارات سروش، 1378)
قالی تصویری تمثال مبارک حضرت موسی(ع) اندازه: 300×200 سانتی‌متر، نوع گره:
متقارن، رج‌شمار: 60 تار: ابریشم، محل بافت: تبریز، پرز: پشم درجه 1 (تصویر
نشان‌دهنده گوشه‌ای از قالی است) صحنه شبانی کردن حضرت موسی برای حضرت شعیب «مضمون
آیه‌های 27 و 28 از سوره مبارکه قصص» (ادب و عرفان در قالی ایران، سیدرضا خشکنابی،
انتشارات سروش، 1378)
قالیچه تابلو معجزات حضرت موسی(ع) از قصص قرآن مجید
تبدیل شدن عصای حضرت موسی به اژدها
اندازه: 60×100 سانتی‌متر، تار: ابریشم، رج‌شمار: 50، پود: نخ، محل بافت: تبریز،
پرز: کرک و ابریشم.
اقتباس: از طرح استاد فرشچیان (ادب و عرفان در قالی ایران، سیدرضا خشکنابی،
انتشارات سروش، 1378)
قالیچه تصویری آمدن الواح آسمانی به وسیله فرشتگان به حضرت موسی(ع)
اندازه: زرع و نیم، نام بافنده: رهبر، رج‌شمار: 50، تار: ابریشم، محل
بافت: تبریز، پرز: ابریشم، نوع گره: متقارن
شرح:پ
1. در تهیه نقوش این اثر هنری، از
متون کتاب‌های آسمانی استفاده شده است.
2. دو ستون زیبا موزن متن قالیچه را به 6
صحنه تقسیم و به آن حالت محرابی و روحانی داده است.
3. در قسمت بالا دو فرشته
بالدار روبروی هم روی تخت فاخری قرار دارند. دو شمعدانی منور در پشت سر آنان ملاحظه
می‌شود. لوحه‌ای به خط عبری در وسط فرشتگان نهاده شده در سایر صحنه‌ها نیز از همین
خط استفاده شده است. چنان‌چه این خطوط خوانده و ترجمه شود به ارزش این اثر هنری
افزوده خواهد شد.
4. در سمت راست قالیچه، تصویر حضرت موسی را در کنار آب گوارایی که
از سنگ خارا جاری ساخته می‌بینیم.
5. سمت چپ قالیچه، صحنه ذبح حضرت اسماعیل را نشان
می‌دهد.
6. در تصویر دیگر الواح آسمانی را در دست حضرت موسی مشاهده می‌کنیم.
7. در
سمت چپ قالیچه، روشن شدن شمعدان هفت شاخه به دست حضرت موسی به تصویر کشیده شده است.
8. در قسمت پائین قالیچه، تاختن حضرت خضر جهت رسیدن به آب بقا و یافتن حیات
جاویدان، به زیباترین شکل ممکن طراحی شده است. خضرم از آبّقا شست و صفا داد مرا در
فنا لخت شدم رخت بقا داد مرا
9. قسمت بالای قالیچه 12 ماه سال را روی ستاره‌های 6
پر، با تصویر سمبولیک هر ماه، نشان می‌دهد. این قالیچه از نظر وسعت کار و نشان دادن
صحنه‌های متعدد مذهبی و عرفانی کم‌نظیر است. (ادب و عرفان در قالی ایران، سیدرضا
خشکنابی، انتشارات سروش، 1378)
قالیچه تابلو حضرت موسی(ع) از قصص قرآن مجید
اندازه: 110×170 سانتی‌متر، تار: ابریشم، رج‌شمار: 70، پود: نخ، محل بافت:
اصفهان، پرز: پشم درجه 1، نوع گره: نامتقارن (ادب و عرفان در قالی ایران، سیدرضا
خشکنابی، انتشارات سروش، 1378)
قالیچه تابلو تمثال مبارک حضرت موسی(ع) اندازه: 50×75 سانتی‌متر، بافنده:
پهلوان، رج‌شمار، 50، تار: ابریشم، محل بافت: تبریز، پرز: پشم درجه 1، نوع گره:
متقارن (ادب و عرفان در قالی ایران، سیدرضا خشکنابی، انتشارات سروش، 1378)
قالیچه تصویری داستان حضرت موسی و شبان
از قصص قرآن مجید اندازه: 165×110 سانتی‌متر، نظارت و بازسازی: استاد اکبر
مهدی‌ئی، رج‌شمار: 85، تار: ابریشم، طرح: مرحوم استاد محمد علی زاویه، تعداد رنگ:
50، شعر: مولانا جلال‌الدین رومی، خط: استاد رضا سیلانی. چون این تابلو در نظر
تعداد رنگ و رج‌شمار و تعداد گره و ویژگی طرح زیبای حاشیه با تابلوی قبلی تفاوت
زیادی دارد لذا جهت ملاحظه و مقایسه علاقه‌مندان، آورده شده است. (ادب و عرفان در
قالی ایران، سیدرضا خشکنابی، انتشارات سروش، 1378)
قالیچه تصویری در معجزات حضرت موسی(ع)
اندازه: 180×150 سانتی‌متر، بافنده: ده پرور، رج‌شمار: 70، تار: ابریشم،
محل بافت: قم، پود: نخ، نوع گره: نامتقارن، پرز: ابریشم. شرح: عصای معجزه‌گر
می‌خورد به صخره حّما بجوشد آب ز خارا به لطف و فضل الهی تمام هستی عالم گواه قدرت
اویند سپاه دولت او می‌رسد ز ماه به ماهی (ادب و عرفان در قالی ایران، سیدرضا
خشکنابی، انتشارات سروش، 1378)
قالیچه تصویری عبور حضرت موسی(ع) و قومش از نیل
اندازه: 200×150 سانتی‌متر، تار: ابریشم، رج‌شمار: 50، پود: نخ، محل بافت:
تبریز، پرز: ابریشم.
(ادب و عرفان در قالی ایران، سیدرضا خشکنابی، انتشارات سروش، 1378)
قالیچه تصویری تبریز از قصص قرآن مجید
تعقیب فرعون و سپاهیان او حضرت موسی و قوم بنی‌اسرائیل را تا رود نیل و یا به روایت
تاریخ انبیا: بحر احمر اندازه: 170×190 سانتی‌متر، تار: ابریشم، رج‌شمار: 50، پود:
نخ، محل بافت: تبریز، پرز: پشم درجه 1، بافنده: جودی تجسم صحنه دو طرف رودخانه در
این تابلو، دست به گریبانی فرعون و لشکریانش را با امواج سهمگین رودخانه و غضب الهی
کاملاً نشان می‌دهد. به طوری که مشاهده می‌شود حضرت موسی و قومش، که به سلامت از
رود گذشته‌اند، هلاکت فرعونیان را تماشا می‌کنند. (ادب و عرفان در قالی ایران،
سیدرضا خشکنابی، انتشارات سروش، 1378)
