سیما
اخلاقی (رفوآ)
مترجم زبان انگلیسی
تابستان 1400
کشور
«لتونی» که انگلیسی زبانان آن را «لاتویا» و آلمانی زبانان آن را «لتلند» می‌نامند،
کشوری است مستقل که در شمال اروپا و شرق دریای بالتیک واقع شده است. این کشور در
شمال با «استوانیا»، در جنوب با «لیتوانیا»، در شرق با «روسیه»، در غرب با «سوئد» و
بالاخره در جنوب شرقی با کشور «بلاروس» هم مرز است. در سرشماری سال 2019 جمعیت این
کشور 1,920,000 نفر برآورد شده است و به دلیل شیب نزولی تولد در این کشور و رشد
مهاجرت، میزان جمعیت آن رو به کاهش است. اکثر جمعیت این کشور شهرنشین هستند و به
دلیل امکان بهتر اشتغال در Riga ، پایتخت این کشور، سکونت دارند. این کشور در طول
تاریخ تجارب تلخ و پر آشوبی با کشورهای آلمان، سوئد، روسیه و لهستان داشته است. و
در مقاطع مختلف تاریخ به اشغال یکی از این کشورها درآمده است تا این که در 21 اگوست
سال 1991 استقلال خود را از کشور روسیه که بعد از جنگ جهانی دوم مجددا این کشور را
به زیر سلطه خود درآورده بود اعلام نمود و از آن زمان حکومت این کشور از نوع جمهوری
دموکراتیک پارلمانی است. در این کشور دموکرات، آزادی مطبوعات، اینترنت و فردی به
طور کامل به رسمیت شناخته می‌شود و استاندارد زندگی در سطح بسیار بالایی قرار دارد.
این کشور در زمره کشورهای توسعه یافته قرار دارد و از درآمد ناخالص ملی بالایی
برخوردار است و در ماه می 2004 به عضویت اتحادیه اروپا در آمد.
اشغال‌های مکرر از سوی کشورهای همسایه، جنــگهای جهانی و هولوکاست ترکیب جمعیتی متنوعی را در این کشور فراهم آورده است و براساس
سرشماری سال 2011 تنها 62.1 درصد جمعیت را لتونی تبارها تشکیل می‌دهند و
روسی‌تبارها، یهودیان، لهستانی‌ها و تبارهای رومانی، آلمانی، لیتوانی، بلاروس و
استوانیایی بخش‌های دیگر جمعیت را شامل می‌شوند.
زبان رسمی کشور لاتوین (Latvian ) است و در مدارس این کشور زبان‌های روسی، انگلیسی،
آلمانی و فرانسه هم تدریس می‌شود. دین رسمی این کشور مسیحیت است اما ادیان دیگر
مانند یهودیت، اسلام و هندو در این کشور به رسمیت شناخته می‌شوند و مورد احترام
هستند.
تاریخ زندگی یهودیان لتونی
قد
یمی‌ترین مواجهه یهودیان با ساکنان این سرزمین به قرن 14 میلادی باز می‌گردد،
زمانی که «لتونی» توسط شوالیه‌ها اداره می‌شد و صلیبیون یهودیان را مهاجران خطرناکی
می‌دانستند لذا برای مدت دویست سال اقامت یهودیان را در آن سرزمین ممنوع اعلام
کردند. با این حال تعداد انگشت‌شماری از بازرگانان یهودی به این سرزمین آمد و شد
می‌کردند و گواه این ادعا وجود سنگ قبری در شهر« Jelgava» (از شهرهای لتونی) است که
متعلق به فردی یهودی است.
در اواخر قرن شانزدهم توافقنامه‌ای بین لهستان و لیتوانی در مورد رعایت حقوق
یهودیان به امضا رسید و پس از آن دوک «Riga»، پایتخت کنونی «لتونی»، حق صدور مجوز
ورود یهودیان را به این شهر به دست آورد و یهودیان لیتوانی و لهستان راهی آنجا
شدند. اولین گروه بزرگ یهودیان در سال 1571 به دنبال دعوت اسقف شهر «Courland» ،
سومین شهر بزرگ این کشور، که تحت کنترل دولت دانمارک درآمده بود وارد آن شدند و
اولین انجمن یهودیان را تشکیل دادند. آنان بر این باور بودند که یهودیان خلاقیت
اقتصادی دارند و می‌توانند وضع اقتصادی این دوک نشین را بهبود ببخشند. این گروه از
یهودیان مجاز بودند که در آنجا خانه بخرند و یا کنیسا بسازند. تا قرن نوزدهم 23000
یهودی در این استان زندگی می‌کردند و تا سال 1717 از حقوق برابر با دیگر شهروندان
برخوردار بودند.
«Kurzeme» دیگر شهر لتونی است که در قرون هفدهم و هیجدهم پذیرای یهودیان آلمانی و
روسی شد. این یهودیان تحصیلات دانشگاهی داشتند و به زبان Yiddish(ایدیش) سخن می
گفتند. نقش آنان در پیشبرد صنعت و تجارت این کشور به هیچ وجه قابل چشم‌پوشی نیست.
بزرگترین کارخانه‌های چوب، قسمت اعظم تجارت گندم و الوار و تخم‌کتان و کارخانه‌های
مختلف به دست ساکنان یهودی این کشور اداره می‌شد و حضور پر رنگ یهودیان در تمامی
عرصه‌های اقتصادی چشم‌گیر بود به طوری که در شهر Riga صاحبان ده بانک خصوصی یهودیان
بودند و حتی یک یهودی به فرمانداری یکی از شهرها منصوب شده بود.
گروهی دیگر از یهودیان بلاروس و اوکراین هم به دنبال کشتار یهودیان توسط Hmelnitsky
(رهبر شورشی در اوکراین که بر علیه حکومت لهستان بر این کشور دست به شورش زد که در
نهایت این حرکت منجر به تسلیم اوکراین به روسیه شد) وارد شهر دیگر لتونی به نام
«Latgale» شدند. این گروه از تحصیلات کمتری برخوردار بودند و به زبان عبری و
لهستانی صحبت
می‌کردند. آنها اجازه داشتند که مانند دیگر شهروندان تجارت کنند.
این کشور در مقطعی تحت حکومت کشور سوئد درآمد و پس از آن این کشور در جنگ موسوم به
جنگ شمال به دست روسیه تزاری افتاد. در سال 1881 تعداد یهودیان Riga 14,222 نفر و
Courland 47,671 نفر برآورد شده بود. در برخی شهرها 59 تا 69 درصد جمعیت را یهودیان
تشکیل می‌دادند. در همان سال موج یهود ستیزی امپراطوری روسیه دامان یهودیان لتونی
را هم گرفت زیرا روس‌ها از یهودیان متنفر بودند و براساس قوانین جدید یهودیانی که
تجارتشان با آن چه که به ثبت رسانده بودند تفاوت داشت مجبور شدند به سرزمین زادگاه
خود بازگردند. آنها از کار در مشاغل دولتی منع شدند و دسترسی آنها به تحصیل و
دانشگاه محدود شد. فقط یهودیانی اجازه ماندن یافتند که هر ساله خراج سنگین پرداخت
کنند و یا به دین مسیحیت درآیند. بسیاری از حاکمان لتونی در مقابل این موج با
یهودیان همراه شدند و ایستادگی کردند. در پی این سخت‌گیری‌ها بسیاری از یهودیان به
کشورهای امریکا، بریتانیا و آفریقای جنوبی مهاجرت کردند.
با روی کار آمدن کاترین دوم در روسیه قوانین بر علیه یهودیان سخت‌تر شد و بازرگانان
یهودی اجازه داشتند برای تجارت تنها شش هفته در مکان مشخصی در حاشیه شهر Riga (محل
کنونی ترمینال اتوبوس ریگا) اقامت کنند.
پس از شکست روسیه در جنگ کریمه، دولت روسیه دست به اصلاحات گسترده زد و از جمله
قوانین
سخت‌گیرانه علیه یهودیان را تغییر داد و به یهودیان اجازه اقامت و تحصیل داده شد.
در نتیجه یهودیان از بلاروس، لهستان و لیتوانی راهی لتونی شدند.
در اوایل قرن بیستم 32 مدرسه یهودی با 5000 دانش-آموز در Riga تاسیس شده بود.
شهروندان یهودی مورد اعتماد و احترام بودند و در جهت پیشرفت کشورشان نقش پر رنگی
داشتند. اما این روزهای خوش دیری نپائید و با ترور الکساندر دوم، تزار روسیه،
جانشین وی الکساندر سوم پس از به قدرت رسیدن در اولین اقدام قوانین سخت‌گیرانه ای
را علیه یهودیان لتونی وضع کرد. در نتیجه گروه بزرگی از یهودیان اقدام به مهاجرت به
فلسطین و یا کشور آمریکا کردند و گروهی دیگر از بازماندگان به گروه‌های انقلابی که
مخالف تسلط کشور روسیه بر سرزمینشان بودند پیوستند.
جنگ جهانی اول
در سال 1914 تعداد یهودیان ساکن لتونی 190,000 نفر برآورد می‌شد. در آن زمان
یهودیان بیمارستان، مدارس و روزنامه و مجلات خود را اداره می‌کردند و در شرایط
بسیار خوبی بسر می‌بردند. اما با شروع جنگ جهانی اول شرایط تغییر کرد و این جنگ
جهانی بیشترین تاثیر منفی را در زندگی یهودیان این سرزمین داشت.
در سال 1915 کشور آلمان به لتونی حمله کرد حاکمان روسیه شایعه ساختند که یهودیان با
آلمان همکاری و همدستی می‌کنند و در نتیجه احساسات یهودستیزانه در لتونی بالا گرفت.
دوک «نیکلایوویچ» ، فرمانده ارتش روسیه، طی یک اعلان 24 ساعت به یهودیان فرصت داد
که خاک لتونی را به مقصد سیبری ترک کنند. 75000 یهودی توسط قطارهای واگن‌دار به
سیبری تبعید شدند. بسیاری از آنان در مسیر و یا به دلیل سرمای شدید سیبری جان خود
را از دست دادند.
بعد از انقلاب 1917 بلشویک‌ها، یهودیان باقی مانده در لتونی کمیته‌ای را تشکیل
دادند تا مهاجران را از روسیه بازگردانند اما به دلیل بهم خوردن شرایط سیاسی روسیه
این کار ممکن نشد.
در 18 نوامبر 1918 اولین اعلامیه استقلال لتونی منتشر شد. این پیروزی پس از یک
مبارزه طولانی، که مسئولیت بخشی از مبارزه بر شانه سربازان یهودی بود، به دست آمد.
هزاران سرباز یهودی بین سال‌های 1918-1920 همپای سایر هموطنانشان برای استقلال کشور
خود جنگیدند و بسیاری از آنان جان خود را از دست دادند. هم اکنون مجسمه یادبود چند
تن از آنان در شهر Riga قرار دارد.
پس از آن دولت لتونی به همه اقلیت‌های قومی و مذهبی حقوق مساوی با دیگر شهروندان
اعطا کرد.
شهروندان یهودی از نظر سیاسی بسیار فعال بودند و تا سال 1936 شش عضو در پارلمان این
کشور داشتند و بسیاری از آنان در شهرهای دیگر صاحب مناصب دولتی بودند و حتی در
وزرات آموزش و پرورش این کشور بخشی برای اداره مدارس یهودی تعیین شده بود.
علیرغم این که یهودیان لتونی ریشه اروپایی و سکولار داشتند، از زندگی مذهبی فعالی
هم برخوردار بودند و در آن زمان دارای دویست انجمن مذهبی بودند. بسیاری از آنان در
سیستم سلامت این کشور نقش داشتند و بسیاری از صنایع و کارخانه‌ها و سیستم حمل و نقل
به دست آنان اداره می‌شد. در دهه 1930 تعداد یهودیان ساکن لتونی بالغ بر 93000 نفر
می‌شد که حدود نیمی از آنان در پایتخت سکونت داشتند.
آن گونه که ذکر شد یهودیان در بازسازی اقتصاد و توسعه لتونی نقش پر رنگی داشتند.
60% سرمایه مردم در بانک‌هایی بود که صاحبانشان یهودی بودند و صاحبان این بانک‌ها
با ایجاد رابطه با بانک‌های کشورهای انگلستان و امریکا اقدام به جذب سرمایه‌های
خارجی برای توسعه کشور خود کردند. در دهه 20 میلادی با سرمایه‌ای که توانستند از
آمریکا جذب کنند کلیه کارخانه‌های چوب، پارچه، لاستیک و کاغذ را بازسازی کردند.
صنایع ساختمان‌سازی و بیمه هم توسعه یافت و بدین طریق برای هزاران نفر شغل ایجاد شد
و بدین ترتیب از رکود اقتصادی ناشی از جنگ جهانی اول نجات یافتند.
در بین یهودیان لتونی هنرمندان، بازیگران تئاتر و موسیقیدانان فراوانی ظاهر شدند.
آنان حتی دارای یک سالن تئاتر بودند.
روشن شدن آتش یهودستیزی
بعد از جنگ جهانی اول احساسات آنتی سمیتیزم در اروپا کم‌کم ریشه گرفت ولی در لتونی
هیچگاه مورد حمایت قرار نگرفت به طوری که اولین وزیر خارجه و دو نخست-وزیر این کشور
تبار یهودی داشتند. اما از سوی دیگر
گروه‌های ملی‌گرای افراطی بر علیه یهودیان که اکنون نبض اقتصاد کشور در دستانشان
بود و اغلب طبقه ثروتمند جامعه را تشکیل می‌دادند، شوریدند و فعالیت‌هایی را علیه
آنان آغاز کردند. از جمله این که برخی از دانشجویان یهودی را مورد آزار قرار دادند
و یا بمب دستی در کنیساها می‌انداختند. با شروع رکود اقتصادی مجدد بسیاری از صاحبان
مشاغل کوچک شغل خود را از دست دادند و سازمان‌های ضد یهودی بر دامنه فعالیت‌هایشان
افزودند.
به دنبال کودتای Rumbula (کودتای سال 1934 لتونی که به دنبال رکود اقتصادی به رهبری
نخست وزیرUlmanis انجام شد)، دولت سعی کرد که سرمایه-های شخصی افراد را به اختیار
دولت درآورد. بانک‌ها و کارخانه‌های متعلق به یهودیان از جمله این دارائی‌ها بود و
پس از آن مجوز تجارت و صادرات برای یهودیان لغو شد. موقعیت‌های شغلی وکلا و پزشکان
یهودی و فعالیت احزاب یهودی محدود شد. دفاتر روزنامه‌ها و مجلات یهودی بسته شد.
سازمان‌های سوسیالیستی فعال در لتونی در همکاری با افسر آلمانیHimler، دست به
تبلیغات بر علیه یهودیان زدند. در همان حال بسیاری از یهودیانی که از آلمان فرار
کرده بودند به لتونی آمدند از جمله نویسنده معروف Shimon Dubnov که نویسنده کتاب ده
جلدی تاریخ یهود بود. اما پس از آن دیگر به یهودیان اجازه ورود به لتونی داده نشد.
با شروع تهدیدات هیتلر یهودیان بر این باور بودند که دولت روسیه از آنها پشتیبانی
خواهد کرد و در نتیجه بسیاری از آنان به عضویت حزب کمونیست درآمدند.
جنگ جهانی دوم
در سال 1940 آلمان نازی کشورهای دانمارک، نروژ، هلند، فرانسه و بلژیک را اشغال کرد
و لتونی هم به گمان محافظت از خود به ارتش سرخ روسیه اجازه ورود به کشورش را داد.
آنان فکر می‌کردند که روسیه به استقلال آنها احترام خواهد گذاشت ولی سخت در اشتباه
بودند و روسیه لتونی را به امپراطوری خود ملحق کرد و به دنبال آن شروع به دستگیری و
تبعید یهودیان و لتونیایی‌ها به سیبری کرد. در آن سال 15000 نفر از جمله تعداد
کثیری از یهودیان به سیبری تبعید شدند.
هولوکاست در لتونی
آلمان با اشغال لتونی شروع به کشتار یهودیان کرد. در یکی از پایگاه‌هایی که برپا
شده بود 2000 یهودی به جوخه اعدام سپرده شدند. کنیساها به آتش کشیده شد. 35000
یهودی تا اکتبر 1941 کشته شدند. برای مابقی یهودیان مقررات سختی وضع شد از جمله این
که تنها در ساعات محدودی اجازه خروج از خانه را داشتند و یا این که باید آرم ستاره
داوود را بر روی لباس خود می‌دوختند. سپس یهودیان را به گتویی در حوالی شهر Riga
منتقل کردند. هیتلر تصمیم گرفت که یهودیان سایر کشورها را هم به این گتو منتقل کند
و برای اینکه جا برای آنها باز شود دستور کشتار این یهودیان را صادر کرد. لتونی
دارای محیط جنگلی زیادی است لذا مکان‌هایی را در جنگل برای انجام اعدام‌ها تعیین
کردند و 27800 یهودی در این پایگاه‌های جنگلی به کام مرگ فرستاده شدند. هم اکنون
بیش از دویست نقطه در این کشور هست که گواه بر اعدام‌های دسته‌جمعی یهودیان به دست
نازی‌هاست. بیش از هفتاد هزار یهودی از جمله یهودیان کشورهای چکسلواکی، اطریش،
آلمان، مجارستان و سایر کشورهای اروپایی در این کشور توسط آلمان نازی به کام مرگ
فرستاده شدند.
Himler، افسر ارتش آلمان، از نتیجه کار راضی بود زیرا تنها 6000 یهودی در لتونی
باقی مانده بود. مردم لتونی با این کشتار موافق نبودند اما توانایی مقابله با ارتش
آلمان را نداشتند.
در طول این جنگ در لتونی 70,000 یهودی، 18,000 لتونیایی و 2,000 کولی کشته شدند.
در سال 1943 یهودیانی که زنده مانده بودند از گتو به کمپ برده شدند و سپس ارتش
روسیه آنان را به کمپ‌هایی در آلمان و لهستان منتقل کرد که اغلب آنان در آنجا کشته
شدند.
در نتیجه این جنگ لتونی بخش اعظم جمعیت تحصیلکرده و سربازانی که برای استقلال کشور
خود جنگیده بودند و پزشکان و وکلا و هنرمندان و صنعتگران خود را از دست داد.
پس از جنگ جهانی دوم
پس از خاتمه جنگ یهودیانی که به روسیه رفته بودند و بازماندگان یهودیان آلمانی به
لتونی بازگشتند. تعداد آنان 14000 نفر برآورد شده است. روسیه قصد داشت صنایع را در
این کشور بازگشایی کند و بنابراین امکان یافتن شغل در لتونی بیشتر از کشورهای دیگر
بود و مورخان این را یکی از دلایل عمده بازگشت یهودیان می‌دانند. قحطی حاکم بر کشور
روسیه و شعله گرفتن مجدد احساسات ضد یهودی در روسیه از دیگر دلایل بازگشت یهودیان
به لتونی بود.
در سال 1959 تعداد یهودیان لتونی به 29000 نفر رسید که اکثر آنان تحصیلکرده بودند
اما روسیه اشغالگر آنان را از بسیاری از حقوق خود محروم کرده بود. با مرگ استالین
آزار یهودیان متوقف شد اما با این حال هنوز یهودیان حق ورود به عرصه‌های علمی و
دانشگاهی را نداشتند. 16,000 نفر از یهودیان لتونی تا سال 1989 به کشور اسرائیل
مهاجرت کردند.
در اواخر دهه 80 میلادی زندگی یهودیان در لتونی جان تازه‌ای گرفت و در شهرهای مختلف
این کشور انجمن-های مختلف یهودی مجددا تاسیس شد. انجمن اصلی یهودیان در سال 2003
پایه‌گذاری شد که تا کنون مدیریت ده انجمن زیر مجموعه خود را در شهرهای مختلف
برعهده دارد.
اعلام استقلال لتونی (لاتویا)
پس از فروپاشی شوروی، بسیاری از یهودیان لتونی نقش فعالی را برای برقراری دموکراسی
و استقلال کشور خود بر عهده گرفتند. پروفسور Wulfson یهودی یکی از این افراد بود که
سخنرانی‌های تاثیرگذار او یکی از عوامل زمینه‌ساز استقلال لتونی شد. سرانجام
درتاریخ 4 ماه می 1990 لتونی استقلال خود را از کشور روسیه اعلام کرد. یهودیان
خواستار تمامی آزادی‌هایی شدند که در سال 1934 داشتند. در آن سال اولین دبیرستان
یهودی در Riga آغاز به کار کرد. دولت لتونی هم به منظور دلجویی از یهودیان و ایجاد
محیط صلح‌آمیز اعلامیه‌ای را مبنی بر محکومیت نسل‌کشی آلمان نازی منتشر کرد. در این
اعلامیه ذکر شده بود که جمهوری دموکراتیک لتونی هیچگونه احساسات ضد یهودی را
برنمی‌تابد و با همه نوع تبعیض مقابله خواهد کرد.
وضعیت کنونی یهودیان در لتونی (لاتویا)
آن گونه که ذکر شد بیشتر یهودیان لتونی در پی سیاست‌های یهودستیزانه جان خود را در
جنگ جهانی دوم و به دنبال اشغال‌های مکرر این کشور از دست دادند. اما جمعیت کنونی
یهودیان در این کشور رشد خوبی داشته و برآوردهای متفاوتی از تعداد یهودیان این کشور
ارائه شده است در سال 1994 کمیته مشترک امنیت ملی آمریکا و اروپا تعداد یهودیان را
15000 تا 17000 و نشریه بین‌المللی سازمان ملل متحد تعداد آنان را 25000 نفر و در
سال 2019 مرکز آمار این کشور تعداد یهودیان را بین 6000 تا 8000 نفر اعلام کرده
است.
در مورد وجود احساسات ضد یهودی در کشورهای دریای بالتیک نظرات متفاوتی وجود دارد.
رهبران یهودیان در این کشور بر این باورند که زندگی بسیار خوبی دارند و یهودستیزی
در زندگی آنان نقش بسیار کمرنگی دارد. در حالی که به عقیده برخی دیگر بسیاری از
افرادی که
ملی‌گرای افراطی هستند یهودیان را مسبب تهاجم روسیه به این کشور می‌دانند و با
سکونت یهودیانی که ممکن است زمانی برای آلمان نازی جاسوسی کرده باشند مخالفند.
یکی از مدیران امور اقلیت‌های قومی در وزارت دادگستری لتونی می‌گوید : «یهودیان
لتونی جامعه متشکل و قدرتمندی هستند که سازمان‌های خود را دارا هستند از جمله در
Riga آنان مدرسه، بیمارستان، کودکستان و تئاتر خود را دارند. دولت به تمام گروه‌های
قومی و مذهبی حقوق برابر با دیگر شهروندان اعطا کرده و یهودیان از آزادی کامل
برخوردارند. سبک زندگی یهودیان لتونی در بین یهودیان دیگر کشورهای اروپایی نمونه
است.»
منابع
1- Museum of Jewish in Latvia
2- Refworld
3- Jewish Virtual Library
4-Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Latvia
