یاسمن غنی
بهار 1402
کتاب
«کنیسه‌های تهران از دیروز تا امروز» اثر یاسمن غنی (نشر آروَن، 1401) در پنج فصل
به بررسی تاریخچه و معرفی کنیسه‌های تهران پرداخته است. نویسنده در فصل اول به
حضور یهودیان در ایران می‌پردازد و در فصول دوم و سوم، چگونگی پیدایش کنیسه‌ها،
معماری و اجزای آن و نیز آیین-های مرتبط با کنیسه را بررسی می‌کند. فصل چهارم به
علل مهاجرت کلیمیان به تهران، اوضاع اجتماعی آنها در دو قرن گذشته و تاسیس کنیسه‌ها
در این شهر اختصاص دارد. فصل پنجم به‌طور مفصل تمام کنیسه‌های تهران را از نظر
موقعیت، وضعیت معماری و مشخصات کلی تا حد امکان تشریح می-نماید. فهرست کنیسه‌های
مورد بررسی در این کتاب (به ترتیب الفبا) بدین شرح است:
کنیسه ابریشمی - کنیسه اتحاد (ژاله) - کنیسه اتفاق (عراقی‌ها) - کنیسه اسحق حکیم
(پسیان) - کنیسه اورشرگا - کنیسه باغ صبا - کنیسه پل چوبی - کنیسه حکیم آشر (حاداش،
نو) - کنیسه حییم - كنيسه دانیال (كوچك يا لهستاني) - کنیسه خراسانی‌ها - کنیسه
دروازه دولت (روحی شاد) - کنیسه راه دانش - کنیسه رفیع نیا - کنیسه زرگریان - کنیسه
سرای سالمندان - کنیسه سید خندان (جلفا) - کنیسه طرشت - کنیسه عبدالله زاده - کنیسه
عزرا یعقوب - کنیسه عزیزخان
(مشهدی‌ها) - کنیسه فخرآباد - کنیسه کوروش - كنيسه دوم كوروش (بِت اِل) - کنیسه کهن
- کنیسه گرگان - کنیسه گیشا - کنیسه لویان (سزاوار) - کنیسه ملاحنینا - کنیسه نصرت
- کنیسه هارامبام - کنیسه یوسف آباد – کنیسه یوسف خداداد (یزدی‌ها) – کنیسه یوسف
نفتالی (داوود موشه).
نویسنده در پایان کتاب ضمن برشمردن ویژگی‌های مشترک و کلی کنیسه‌ها، در باب اهمیت
آن ها می‌گوید:
«... مطالعه و شناخت و معرفی این بناها در واقع مطالعه‌ی فرهنگ و آئین و باورهای
قومی باستانی است که پس از طی هزاران سال با داشتن تاریخی پر فراز و نشیب همچنان
هویت قومی و ملی خود را حفظ کرده و همچنان در دل روزگار ناشناخته و مهجور مانده
است. یهودیان در هیچ دوره‌ای، از کنیسه و محل عبادت خود دور نبوده‌اند و رمز حفظ
بسیاری از ارزش‌های دینی آنها حفظ همین بناهاست. کنیسه‌ها برای یهودیان نه تنها
مرکز عبادت که مرکز تجمع و همبستگی و اتحاد آنان است و به هر جا که پا می‌گذاشتند
مکانی را بدین منظور اختصاص می‌دادند؛ و ضرورت وجود این ابنیه و محدودیت‌های سیاسی
و اجتماعی در اکثر ادوار باعث می‌شد که رو به معماری درونگرا آورده و این بناها را
چنان بسازند که از معماری محیط پیرامونشان تبعیت کند. در ایران، ادواری که دولت‌های
هخامنشی، اشکانی، سلجوقیان، غزنویان، افشاریه و زندیه حکومت می‌کردند، به طور متوسط
دوره‌های آزادی و گسترش اقتصادی و اجتماعی یهودیان ایران بوده است، اما بطور کلی در
دوره‌ی قاجار، زیر فشار اقتصادی و دینی قرار داشتند. مهاجرت یهودیان از ری، دماوند
و سایر شهرها به تهران نیز در اواخر حکومت نادرشاه و اوایل دوره‌ی قاجار اتفاق
افتاد. مهاجرت یهودیان به تهران از آمدن آنها به محله‌ی اودلاجان شروع شد که در
حقیقت نقطه‌ی عطف تاریخ یهودیان تهران در دویست و پنجاه سال اخیر است... ».
این کتاب با حجم 230 صفحه، دارای ضمیمه‌ی 100 صفحه‌ای شامل تصاویری از کنیسه‌ها
است.
