دبورا همدانی کهن
نشریه متانا آذر 1389
احمدی در ۱۳۰۳ در
جنوب تهران از خانواده‌ای با اصـالت تفرشی به دنیا آمد. برای تـحصیل ابتدا به مکتب
و سپس به دبستان منوچهری در میدان گمرک رفت و بعد از آن به دبیرستان شرف و دبیرستان
روشن رفت. در شانزده‌سالگی ورزش باستانی و فوتبال را شروع کرد و به هـمراه تیم
فوتبال دبیرستانش در مسابقات آموزشگاه‌های تهران رتبه‌هایی به دست آورد. بعدها در
تیم فوتبال راه‌آهن تهران و پس از آن در باشگاه راه‌آهن، بازیکن و مربی (تا سال
۱۳۲۵) شد.
پس از چند تلاش آماتوری در تئاتر در ۱۳۲۱ با کمک عده‌ای از دوستانش، «تـماشاخانه
ماه» را روبه‌روی باغ فردوس دایر کرد ولی پس از چند هفته مـجبور به ترک آنـجا شد.
در اوایل پاییز ۱۳۲۲ در تئاتر فرهنگ برای اولین بار پیش پرده‌خوانی کرد و در نتیجه
آن بازیگر تئاتر هم شد. مدتی بعد پدرش از فعالیت او در تئاتر مطلع شد و او را از
خانه بیرون کرد.[۲]مرتضی احـمدی پس از مدتی هم‌زمان با هنرپیشگی در راه‌آهن تهران
به عنوان تعمیرکار استخدام شد.
مرتضی احـمـدی برای اولین بار به سبک بیات تهران در پیش پرده‌ها آواز خواند و نیز
اولین بار (در ۱۳۲۲) ترانةگلپری جون را اجرا کرد که بسیار مـحبوب شد و به خاطر آن
برای کار در رادیو تهران دعوت شد. در یکی از پیش پرده‌ها ترانه‌ای دیگری به نام
«کارگرم من» را اجرا کرد که به استقبال کارگران راه‌آهن و پس از آن منجر به اعتصاب
کارگران راه¬آهن گردید که در نتیجه، مرتضی احـمدی به بـخش حسابداری راه‌آهن منتقل
شد و پس از پایان اعتصاب دستگیر شد و در کلانتـری تعهد کرد از آن به بعد ازاجرای آن
پیش پرده خوداری کند.
مرتضی احـمدی در بهار ۱۳۲۴ از طریق مسابقات فوتبال با ناصر فخرآرایی که در تیم
«آفتاب شرق» بازیکن و مربی بود، آشنا شد. در ۱۵ بهمن۱۳۲۷ به دعوت فخرآرایی به مراسم
سالگرد افتتاح دانشگاه تهران رفت و در آنـجا شاهد ترورمـحمدرضا شاه به دست فخرآرایی
بود که به کشته شدن فخرآرایی و دستگیر شدن احـمدی انـجامید که پس از بازجویی و
اثبات بی‌اطلاعی‌اش از ماجرا، آزاد شد.
احـمدی در ۱۳۲۳ به رادیو تهران (چندی بعد در رادیو ایران و بعد از آن در رادیو و
تلویزیون ایران)به کار کردن اشتغال گزیدتا برنامه‌های کمدی اجرا کند. در دوره‌های
مـختلفی در رادیو کار کرد و از جـمله تیپی به نام «بابا جاهل گریان» اجرا کرد و به
سبک‌های مـختلف ترانه و آواز خواند. در فروردین ۱۳۵۳ نقش اول سریال
پربینندةهردمبیل، نوشتةپرویز خطیبی را بازی کرد. در نظرخواهی‌از مردم در سال ۱۳۵۶
به‌عنوان مـحبوب‌ترین هنرپیشه¬ي رادیو انتخاب شد.
مرتضی احـمدی در ۱۳۲۶ گوینده¬ي فیلم‌های خارجی شد و از اعضای اولیه¬يانـجمن
گویندگان و سرپرستان گفتار فیلم (تأسیس در ۱۳۴۲) بود.
پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ احـمدی بازیگری را کنار گذاشت و به مدت هفت سال به
اهواز رفت ولی پس از بازگشت به تهران دوباره کار بازیگری را در سریالی تلویزیونی به
نام تک‌مضراب از سرگرفت. از سریال‌های تلویزیونی دیگری که بازی کرده است، می‌توان
از سلطان صاحبقران، هفت شهر عشق(۱۳۵۶)، آيینه و زیر بازارچه (۱۳۷۷، رضا ژیان) نام
برد.
در فروردین ۱۳۴۹ نیز احـمدی به دعوت مرحوم علی حاتـمی(کارگردان)، ترانه عنوان‌بندی
فیلم حسن کچل را، ضربی‌خوانی کرد که به نام روحوضی نیز شناخته می‌شود. در هـمین سبک
در ۱۳۲۸ پنج صفحه موسیقی برای یک شرکت انگلیسی ضبط کرد.مرتضی احـمدی بیش از چهارصد
ترانه ضربی و صد و پنجاه ترانه فکاهی خوانده است. این ترانه¬هااز نوشته‌های
نصیری‌فر، نویسنده کتابی است به نام مردان موسیقی سنتی و نوین ایرانکه بیشتر کارهای
موزیکال مرتضی احـمدی از آن کتاب گرفته شده است.
از ماندگارترین آثار مرتضی احـمدی می‌توان به کار صدایی (نوعی دوبله) وی در مـجموعه
پینوکیو اشاره کرد که در آن در نقش «روباه مکار» به خواندن متن می‌پرداخت. این
مـجموعه از مـحصولات شرکت «چهل و هشت داستان» است که در اواخر دوران شاه و اوایل
انقلاب به تولید مـحصولات فرهنگی برای کودکان ایرانی می‌پرداخت.دیگر اعضای این گروه
عبارت بودند از ناهید امیریان در نقش «جینا»، نادره سالارپور در نقش پینوکیو و
کنعان کیانی در نقش «گربه نره». ویژگی اصلی این اجرا از داستان پینوکیو، ادغام آن
با سازوضرب ایرانی و ترانه‌های سبک روحوضی است که به این داستان خارجی حال و هوای
کامل ایرانی می‌دهد؛ تا آنـجا که قسمتی ویژه،جدااز خط سیراصلی قصه،برای نوروز و
سفره هفت¬سین تهیه می‌شد و در آن قسمت(پینوکیو، جینا، آقا روباهه و گربه نَره) که
به شـمردن سین¬های،هفت¬سین و خواندن آواز جوجه خروس می‌پردازند! شایان ذکر و
گفتنیست که هـمین گروه چهار نفره کار دوبله کارتون ژاپنی این داستان را نیز بر عهده
داشتند که بالطبع شرایط زبان و فرهنگ ژاپنی،در آن کارتون،جایی برایاضافه کردنِقطعات
روحوضی،ساز و آواز ایرانی ویا تیکه کلام‌های فرهنگ فارسی از قبیل شـمردن هفت¬سین و
غیره را میسر نـمی¬نـمود.
احـمدی در ۹ مرداد۱۳۳۴ با یکی از هـمکارانش در راه‌آهن ازدواج کرد که در۲۵
اردیبهشت۱۳۵۰ بر اثر سرطان درگذشت. احـمدی از این ازدواج یک فرزند دختر (متولد
۱۳۳۷) و یک فرزند پسر (متولد ۱۳۴۰) دارد.
مرتضی احمدی که برای عشقش به تهران هزار و یک دلیل دارد، از انگشت‌شماران
ضربی‌خوانی تهرانی است که اولاً هنوز در قید حیات است و فعال و از سوی دیگر خبره
واقعی این کار است وآنچه کم است شادی است. قطعاً اگر این درد دیروز نباشد، دغدغه
امروز هست.حالا این شادی ماندگار و پرنمک را می‌شود در آلبوم «صدای تهرون» مرتضی
احمدی پیدا کرد. آلبومی از ضربی‌خوانی‌های احمدی که استاد این کار است.
