نشریه پرواز -
مهر 1391-
شماره31
امروزه ایمپلنت گسترش زیادی در میان بیمارانی که یک یا تعدادی از دندان های خود را
از دست داده اند پیدا کرده است. ایمپلنت ها حتی در بیمارانی که تمام دندان های خود
را از دست داده اند (بی دندانی کامل) نیز استفاده می شود. کاربرد دیگر و کمتر
شناخته شده تر ایمپلنت استفاده از آن ها در درمان های ارتودنسی است که البته این
نوع از ایمپلنت ها با ایمپلنت های دندانی قدری فرق داشته و به آن هاmicro
implant
می گویند.
لغت ایمپلنت در معنای لغوی خود به معنای قرار دادن هرگونه جسم خارجی یا حتی بافت
زنده در بدن فرد بخصوص از طریق جراحی است. ایمپلنت های دندانی از یک جسم شبیه ریشه
ی دندان اغلب از جنس تیتانیوم هستند که در واقع همین نقش را نیز برای روکش (یا هر
پروتز دیگری)که رویشان آورده می شود بازی می کنند. این ساختار ریشه مانند به وسیله
ی جراحی در داخل استخوان فک قرار می گیرد و استخوان فک با آن جوش می خورد که به این
پدیده Osteointegration می گویند . سپس بر روی این ساختار می توان انواع پروتزها را
بر اساس طرح درمان مناسب تعبیه کرد، از جمله روکش های ثابت، بریج، و یا حتی دست
دندان1.
تاریخچه
بر طبق پژوهش های باستان شناسی، مایاها اولین مردمانی بودند که ایمپلنت های
داخل استخوانی را استفاده کرده اند. در طی اکتشاف در بقایای این قوم در هندوراس،
باستان شناسان قطعه ای از استخوان فک پایین یک زن حدوداً بیست ساله را پیدا کردند
که 3 قطعه صدفی دندان مانند در آن وجود داشت. ابتدا تصور بر این بود که این 3 قطعه
بعد از مرگ وی در فک او جاسازی شده اند اما با بررسی های رادیوگرافی دیده شد که
پدیده ی Osteointegration در آن رخ داده و از آن جا که این پدیده نیازمند خون رسانی
فراوان و در اساس بافت زنده است پس این عمل در زمان حیات وی انجام شده است.
در سال 1950 در دانشگاه کمبریج انگلستان، برای دیدن جریان خون، قطعه ای تیتانیومی
داخل گوش یک خرگوش گذاشته شد. سپس دو سال بعد دکتر پی ال برانمارک2 (جراح ارتوپد)
که به روند بازسازی استخوان علاقه مند بود، همین قطعات را در داخل استخوان ران
خرگوش گذاشت. بعد از ماه ها مطالعه وقتی تلاش کرد که این قطعات گرانبها را از داخل
استخوان خرگوش درآورد موفق نشد. برانمارک مشاهده کرد که استخوان اطراف تیتانیوم به
قدری نزدیک به این فلز رشد کرده و با آن جفت شده که درآوردن آن بسیار مشکل است.
نکته ی جالب اینجا بود که در اطراف این قطعه ی فلزی هیچ التهاب یا شواهدی از رد
کردن آن جسم توسط بدن دیده نمی شد3.
با این که برانمارک تمام توجه خود را روی استخوان های زانو و لگن به عنوان اولین
مکان های استفاده از ایمپلنت گذاشته بود، اما بعدها متوجه شد که دهان محیط بسیار
مناسب تری برای این کار است و همچنین به خاطر تعداد بالای افراد بی دندان، مطالعه ی
نتایج نیز راحت تر است.
افراد شاخص دیگری نیز به پیشبرد علم ایمپلنت کمک کردند، از جمله دکتر لئونارد
لیکنو4 که از او به عنوان پدر دندان پزشکی ایمپلنت مدرن یاد می شود. وی در طول
فعالیت حرفه ایش 19000 ایمپلنت در دهان بیماران خود گذاشت و بعد از سال ها کار
نتایج مطالعات خود را به صورت 12 کتاب و 36 مقاله در آورد.
Osteointegration
همان طور که گفته شد ایمپلنت به استخوان اطراف خود جوش می خورد که از این پدیده
تحت عنوان Osteointegration یاد می شود. اما سوال این جاست که چرا این اتفاق می
افتد و بدن ایمپلنت را مثل هر جسم خارجی دیگر تلقی نکرده و به اصطلاح آن را پس نمی
زند؟
لازم به ذکر است که وقتی یک بافت یا جسم بیگانه وارد بدن میشود بدن نسبت به آن جسم
واکنش التهابی نشان داده و آن جسم یا بافت را از تماس با دیگر اجزای بدن دور می
کند. مثل عضوهای پیوندی که ممکن است توسط بدن پس زده شوند.
پاسخ این پرسش هنوز نامعلوم است اما دیده شده که با رعایت 4 اصل این پدیده با
احتمال بالایی رخ می دهد:
1. استفاده از یک ماده ی سازگار با بافت های اطراف: همان طور که گفته شد تیتانیوم
به عنوان پرکاربردترین ماده در ایمپلنت امروزی است.
2. ایمپلنت کاملا با بافت های اطرافش تطابق داشته باشد: به عنوان مثال برای یک
ایمپلنت به قطر 3میلی متر آماده کردن حفره ای به قطر 6 میلی متر کاملا غیر علمی است
و منجر به شکست ایمپلنت در دراز مدت خواهد شد.
3. جراحی بدون ایجاد آسیب و بخصوص حرارت به استخوان اطراف: ایجاد حرارت زیاد روی
استخوان اطراف ایمپلنت درصد شکست را بسیار بالا می برد. دیده شده اگر حرارت بالای
57 درجه برود یا بیش از یک دقیقه بالای 47 درجه بماند آسیب وارده به استخوان برگشت
ناپذیر است. به همین خاطر در عمل جراحی ایمپلنت جراح منطقه را بسیار با آب شستشو می
دهد تا حرارت کم شود.
4. ثابت بودن ایمپلنت در هنگام ترمیم استخوان اطراف ایمپلنت: که در ادامه ی بحث به
آن اشاره خواهد شد.
اجزای ایمپلنت و روش درمان:
در یک توضیح بسیار خلاصه شده و کلی می توان گفت ایمپلنت از 3 جزء اصلی تشکیل شده
است. قسمت اول یک پیچ توخالی است که به آن Screw گفته می شود. قسمت دیگر Abutment
نام دارد که داخل قسمت توخالی Screw قرار می گیرد. در یک تشبیه بسیار ساده و ملموس
می توان این ساختار ایمپلنت را به پیچ و رول پلاک تشبیه کرد. قسمت سوم پروتز روی
ایمپلنت است که بعداً توسط دندانپزشک ساخته شده و روی آن قرار می گیرد. البته جز
سوم جز اجزای خود ایمپلنت نیست اما خوب مسلماً پیچ خالی در دهان هیچ کس به کارش نمی
آید.
پیش از شروع به انجام جراحی باید فاکتورهایی را در منطقه ی مورد نظر ایمپلنت بررسی
کرد. از جمله ی مهمترین این فاکتورها میزان استخوان باقی مانده در آن ناحیه است که
در بیماران مسن متقاضی ایمپلنت (که بیشترین متقاضیان دریافت ایمپلنت هستند) با
افزایش سن میزان استخوان باقی مانده در فک رو به کاهش می گذارد.
بعد از بررسی کلیه ی فاکتورها، جراحی شروع می شود و جراح حفره ای متناسب با سایز
ایمپلنت در استخوان جاسازی می کند. سپس Screw را در داخل آن حفره قرار داده (که
اغلب به صورت پیچ کردن به استخوان است تا حداکثر تطابق با استخوان حاصل شود) و بافت
روی آن را بخیه می زند. 3-6 ماه بسته به محل جراحی به بافت فرصت ترمیم داده می شود.
در این مدت جراح ناحیه ی در تماس با Screw را از هرگونه تماس با دندان های مقابل یا
دیگر بافت ها تا حد ممکن دور نگه می دارد تا ترمیم بافتی با موفقیت صورت بگیرد. بعد
از 3-6 ماه جراح Abutment را قرار می دهد و سپس ساخت پروتز برای بیمار آغاز می شود.
مواردی که نمی توان از ایمپلنت استفاده کرد:
به طور کلی در تمام بیماري ها و وضعیت هایی که جراحی جان بیمار را به خطر می اندازد
ایمپلنت هم نمی توان گذاشت تا آن مشکل برطرف شود. بیماری هایی مثل دیابت و پوکی
استخوان و در شرایط بارداری و بیماری های حاد. سیگار نیز یکی از نکات قابل توجه در
افزایش میزان شکست ایمپلنت است. اگرچه سیگار کشیدن جز عوامل عدم استفاده از ایمپلنت
نیست اما باید دقت شود که ریسک شکست ایمپلنت را در این افراد بالا می برد.
نکته حائز اهمیت دیگر تاثیر زیاد حفظ بهداشت دهان و دندان ها در موفقیت ایمپلنت
است. اگر بهداشت (بالاخص مسواک و نخ دندان) رعایت نشود به تدریج با نفوذ میکروب ها
به محل بین ایمپلنت و استخوان آن ها را از هم جدا کرده و باعث شکست درمان می شود.
در شکل زیر اجزای مختلف ایمپلنت در کنار یک دندان فرضی نشان داده شده اند:
منابع:
1-کتاب جراحی دهان و فک و صورت سال 2007 نوشته ی
Larry J Peterson , James R Hup
2- بخش تاریخچه از Wikipedia
