نشریه پرواز مهر 95 شماره 44
ما یهودیان در هر جای کرهی خاکی، با هر فرهنگی که زندگی کنیم؛ موسیقی فولکلور
یهودی را بخش جدانشدنی از مراسم و اعیاد مذهبی خود می دانیم و به نقش بهسزای
موسیقیدانان یهودی در زنده نگهداشتن بخش گوش نواز فرهنگ مان واقفیم.
موسیقی مذهبی
با توجه به نقش یهودیان در گسترش موسیقی دینی، این سبک را باید زیر شاخه ای مهم از
نوای فولکلور یهودی دانست که از دوران معبد اول و دوم نیایش روزانهمان را
دلنشینتر ساخته است. این زیر شاخه تاثیر زیادی هم از مکانهای مختلف زندگی
یهودیان گرفته است.
پیشینهی موسیقی مذهبی به دوران معبد سلیمان برمی گردد؛ بر اساس میشنا1 گروه موسیقی
معبد متشکل از دوازده خواننده ی مرد (تعداد آن به نسبت اهمیت مراسم مختلف، متغیر
بوده است) و دوازده نوع ساز بوده است.
سازهایی
که در معبد نواخته می شد، عبارت است از:
*کینور2 ساز زهی از خانواده ی چنگ که از یک تنه و آرشه و دو دسته تشکیل می شد؛ این
ساز از جمله شناخته شده ترین سازهای باستانی یهودیان است.
*نِوِل3 نوعی چنگ بوده که پیشینهی آن به آسیای صغیر برمی گردد.
*شوفارکه از شاخ قوچ وحشی ساخته می شود.
*حالیل، سازی شبیه به کلارینت4 امروزی، شامل دو لولهی بادی است که از یک لولهی آن
تُن آهنگین و از لولهی دیگرش تُن یکنواخت همراهیکننده بهگوشمی رسید.
*خصوصرا5 که از نقره ساخته شده بود؛ توسط کاهنان در مراسم
قربانی، تاج گذاری سلطنتی و جنگ به صدا در می آمد. در برخی منابع به جای خصوصرا از
ساز سِنج6 مسی نام برده می شود.
بعد از ویرانی معبد و پراکنده شدن یهودیان، موسیقی مذهبی به کنیساها راه پیدا کرد،
با این وجود هیچ گاه سازهای موسیقی جایی در نوای کنیساها پیدا نکردند.
ترانهی سرودهایی که در کنیساها خوانده می شود به نسبت زمان نگارششان سبکهای
متفاوتی دارند از جمله:
Piyyutim (مفرد: piyut7) در هزارهی اول میلادی غالباً به زبانهای عبری و آرامی
نگارش شدهاند. سرودadon olam یا پادشاه جهان در نماز شحریت یکی از معروفترین آثار
این سبک است؛ این سرود منسوب به سلیمان بنگبیرول8 است، ربایی که در قرن یازدهم
درکشور اسپانیا می زیست.
Pizmonim(مفرد:pizmon ) سرودهایی که برای تسبیح خدا در خاورمیانه از جمله عراق و
حلب و شمال آفریقا سروده می‌شد؛ همین سبک بود که به زبان لادینو، در یونان و بالکان
و ترکیه رایج شد.
Zemirot این سبک به دوران قرون وسطی باز می گردد.
Baqashot مجموعه ی استغاثههایی است که یهودیان اسپانیا اولین سراینده شان بودند و
بعد از اخراج آنها این سبک به نقاط دیگر جهان راه پیدا کرد.
Nigum سرودهایی کوتاه که طی جنبش حسیدیم به صورت فردی یا گروهی خوانده می شود.
موسیقی غیرمذهبی
این موسیقی همراه با تکنیکهای کلاسیک غربی است که ریتم سنتی خود را حفظ کرده است.
این سبک توسط مطربان سنتی یهودی بین اشکنازیها در قرن پانزدهم میلادی رواج یافت.
موسیقی غیرمذهبی بین سفارادیها نیز درهمین سال ها از اسپانیا شروع شد و به
آرژانتین، یونان، ترکیه و خاورمیانه رسید و با ملودی این نواحی عجین شد.
در عصر حاضر موسیقی فولکلور یهودی به سبک میزراحی اطلاق می شود؛ در این سبک
ریتمهای عربی، ترکی و یونانی در هم آمیخته شدهاند و صدای ویولن و سازهای کوبه ای
غالب تر ازبقیه‌ی آلات موسیقی است.
داستان چند ترانه
Hava nagila
این ترانه با ترجمهی فارسی «بیایید شادی کنیم!» به زبان های مختلف بازخوانی شده
است. بدون اغراق باید گفت این آهنگ دهه هاست پای خود را از پدیدهی فولکلوریک
فراتر نهاده و در دل فرهنگ جهانی جایگرفتهاست.
احتمالاًHava nagila اولین موسیقی مدرن فولکلور به زبان عبری است که در مراسم شادی،
چه مذهبی و چه غیرمذهبی نواخته می‌شود.
در سال۱۹۲۰میلادی، دوهزارسال پس از تخریب معبد دوم، زبان عبری به عنوان زبانی زنده
احیا شد؛ یهودیانی که به زبان مختص منطقه شان همانند لادینو، ییدیش و... صحبت می
کردند؛ به زبان عبری روی آوردند.
ابراهام زوی ایدلسون9، قوم شناس برجسته ی یهودی و همچنین موسیقی دان و آهنگ ساز
(۱۸۸۲-۱۹۳۸)، به جمع آوری موسیقی یهودی و تدریس آن در کلاس های آهنگ سازی می
پرداخت.
وی با همکاری مُشه ناتانسون10، یکی از شاگردانش، به ملودی اصیل این آهنگ ریتم و
ترانه افزود. احتمال می رود متن آهنگ الهام گرفته از مزامیر شماره ۱۱۸
(سرودشماره۲۴) کتاب تهیلیم باشد.
Tumbalalaika
ملودی فولکلور یهودی-روسی به همراه ترانه ای به زبان ییدیش با مضمون عشق که در سال
۱۹۳۰ بین عشاق اروپایی شرقی بسیار محبوب شد.
Tum در زبان ییدیش به معنی صدا و balalaika گونهای ساز زهی مضرابی روسی است که از
چوب ساخته می شود.
Oseh shalom bimromav
این ترانه در واقع نیایش برای صلح در نماز روزانه ی یهودیان است که از رفتار انسان
دوستانهی دو برادرکشاورز ساکن اورشلیم الهام گرفته شده است. اولی متاهل و صاحب
فرزند بود؛ فکر می‌کرد برادرش که فرزندی ندارد تا در روزهای سخت از او مراقبت کند
بیشتر از خودش نیازمند مال دنیاست! دومی هم باور داشت چون برادرش صاحب خانواده است
محتاج درآمد بیشتری است؛ بنابراین هر شب، پنهانی هر دو برادر مقداری خرمن گندم را
به زمین کشاورزی دیگری می برد. سال ها به همین منوال می گذشت تا اینکه تصادفاً از
رفتار سخاوتمندانهی یکدیگر باخبر می‌شوند.
البته این داستان در تلمود یا میدراش عنوان نشده و قصهی شیرین آن یادآور
نوعدوستی است که بین قوم یهود نسل به نسل بازگو می‌شود.
1. یا "مشنه" به معنی ”تکرار و تلقین“،کتابی است که یکی از دین پژوهان یهودی به نام
خاخام یهودا هناسی با جمع آوری مکتوبات متفرق هلاخایی یک جا تدوین کرد و به صورت
کتاب ویژه ی تورات شفاهی درآورد.
2. kinnor
3. nevel
4. clarinet
5. hasoserah
6. cymbal
7. واژهی یونانی به معنای شعر
8. Solom ibn gabirol
9. Abraham zevi Idelsohn
10. Moshe Nathanson
منابع:
www.wikipedia.org
www.iranjewish.com
