نشریه پرواز شماره 50 مرداد 1397
در
طول تاریخ داروسازی انگشت‌شمارند، داروهایی که بتوانند به‌اندازه‌ی قرص‌های
ضدبارداری خوراکی1 در سطح جامعه و فرد تأثیرگذار باشند. تا جایی که اسم‌های مختلف و
گاهی دور از ذهن مثل قرص کرم یا سفید و یا قرص ۲۱ تایی و قرص پریود همگی به گوش
داروساز آشنا باشد و اسم مستعار این قرص ها تلقی شود. این روش بهترین راه‌حل برای
کنترل جمعیت کشورهای فقیری بود که از طرفی با کمبود منابع دست و پنجه نرم می‌کردند
و از طرف دیگر جمعیتشان رو به افزایش بود. همچنین به خانواده‌ها این اختیار را داد
تا در زمان مناسب و با برنامه‌ریزی باردار شوند و با شکستن سد حاملگی‌های ناخواسته
و بعضاً متعدد؛ زنان فرصت آن را پیدا کردند تا در سطح جامعه جایگاه اقتصادی برای
خود دست و پا کنند و این یعنی افزایش نیروی کار و به دنبال آن رونق اقتصادی.
اما داستان کشف این قرص‌ها فراز و فرودهایی دارد و تمام مزیت‌های ناشی از دسترسی به
آن‌ها را مدیون انسان‌هایی هستیم که کفش آهنین پوشیدند تا در مسیر ناهموار مقابله
با باورهای دست و پاگیر قدم بردارند و قوانین چندین و چند ساله را عوض کنند.
قدمت به‌کارگیری روش‌های جلوگیری بارداری به دوران مصر باستان برمی‌گردد، زنان
ترکیبی از کتان، خرما، عسل و آکاسیا2 را به شکل شیاف استفاده می‌کردند؛ امروزه ثابت
شده که آکاسیای تخمیر شده واقعاً خاصیت اسپرم کشی دارد.
اما قرن‌ها بعد، در سال‌های ۱۹۱۴-۱۹۲۱ اصطلاح »کنترل زاد و ولد» اولین بار توسط
مارگارت سنگر3 -پرستار آمریکایی- به کار برده شد و خودش در راستای این هدف کلینیکی
را در شهر Brownsville بروکلین تأسیس کرد.
در سال ۱۹۵۱ سنگر پس از ملاقات با دکتر گرگوری پینکوس4 در یک مهمانی، او را به ساخت
قرص‌های ضدبارداری تشویق کرد. در این بین دکتر کارل دجراسی5 شیمی‌دان مکزیکی برای
اولین بار پروژسترون را که در دوز بالا مانع تخمک گذاری می‌شود از ریشه‌ی یام
مکزیکی6 استخراج کرد؛ بدین ترتیب تا اینجا ماده‌ی مؤثر قرص موردنظر به دست آمده
بود.
رقابت برای ساختOCP ها، از سال ۱۹۵۲ آغاز شد. دکتر پینکوس پروژسترون را روی موش‌های
صحرایی آزمایش کرد و اثرگذاری این ماده را به اثبات رساند. دکتر جان راک متخصص زنان
و زایمان نیز مشغول آزمایش ترکیبات شیمیایی ضدبارداری روی بیمارانش بود از طرف دیگر
شیمیدان‌های شرکت searle هم سخت به دنبال سنتز پروژسترون بودند. اگر ایده‌ی ساخت
چنین قرصی را از آن پرستار سِنگر بدانیم و پینکوس را هدایت‌کننده‌ی تحقیقات، نباید
از کاترین مک کرومیک7،
حامی مالی پروژه، غافل بمانیم او که بیولوژیست و فعال حقوق زنان بود؛ برای هدایت
تحقیقات توسط دکتر پینوکوس چکی به ارزش 40 هزار دلار در آن زمان نوشت.
سرانجام دکتر راک و پینکوس در سال 19۵۴ اولین مطالعات بالینی را روی ۵۰ زن در ایالت
ماساچوست انجام دادند اما هدفی که آن‌ها دنبال می‌کردند طبق قانون آن زمان، ترویج
فساد اخلاقی و بی‌بند و باری بود و در آمریکا جرم تلقی می‌شد. در نتیجه این
دانشمندان به ناچار عطای انجام این مطالعات در آمریکا را به لقایش بخشیدند و به
کشوری روی آوردند که فارغ از قوانین دست و پاگیر با جمعیت بی‌شمار، آماده برای
پذیرش چنین تحولی بود؛ پورتو ریکو8. در آن کشور اولین مطالعات بالینی در سال ۱۹۵۶
در مقیاس وسیع انجام گرفت که البته سال ها بعد به دلیل چشم‌پوشی و عدم گزارش عوارضی
که این داروها نشان دادند؛ این مطالعات مورد حمله قرار گرفت.
در
سال ۱۹۵۷ مجوزFDA صادر شد ولی نه برای پیشگیری از بارداری. این قرص‌ها ابتدا
به‌منظور تنظیم چرخه‌ی قاعدگی آن هم فقط برای خانم‌های متأهل تجویز می‌شد؛ در آن
زمان عنوان ضدبارداری کافی بود تا از تولید و توزیع آن جلوگیری شود؛ با این وجود
بالاخره در سال ۱۹۶۰ دارویEnovid 10mg با عنوان قرص جلوگیری از بارداری مجوز FDA را
دریافت کرد که حاوی 9.85 میلی‌گرم progesterone norethynodrel و ۱۵۰
میکروگرمesterogen mesteranol بود البته داروهای امروزه دوز بسیار کمتری از این
هورمون‌ها را دارند.
به خاطر اظهارات کلیسای کاتولیک علیه این دارو و موضع‌گیری‌های منفی بخشی از جامعه،
شرکت Searle یک سال بعد از دریافت مجوز، تبلیغ محصولش را از سر گرفت. اولین تبلیغ
تصویر شخصیتی از اساطیر یونان به نام Andromeda بود که دستان خود را از بند آزاد
کرده بود، سمبلی از رهایی زنان از بند حاملگی‌های ناخواسته. تبلیغ بعدی چگونگی
عملکرد دارو را توضیح می‌داد. تنها دو سال بعد یک میلیون و دویست زن آمریکایی به
مصرف این قرص‌ها رو آورده بودند، سه سال بعد این رقم دو برابر شد و این روش
محبوب‌ترین روش ضدبارداری قلمداد شد. هر چند هنوز موضع‌گیری‌های منفی ادامه داشت و
حتی در بیانیه‌ای پاپ پاول ششم استفاده از آن را گناه اعلام کرد.
البته بودند افرادی که قوانین را به چالش کشاندند مثلاً در کانادا طی تلاش‌های دکتر
الیزابت باگشاو پارلمان قانون را اصلاح کرد.
شرایط به نفع این قرص‌ها پیش می‌رفت؛ چاپ کتاب‌هایی مثل کتاب «راهنمای کنترل زاد و
ولد9» و کتاب »بدنم، به خودم مربوطه10« در کنار دارو به‌سلامت عمومی زنان کمک
فراوانی کرد. تا اینکه در سال 1969 باربارا سیمن11 کتاب «the doctor's case against
pill» را چاپ کرد که در آن به بیان عوارض جانبی خطرناک این داروها پرداخت؛ مانند
حمله‌ی قلبی، سکته، افسردگی، افزایش وزن، کاهش میل جنسی و تشکیل لخته ی ورید عمقی.
تا جایی که تا ده سال بعد فروش این قرص‌ها ۲۴ درصد افت کرد. به دنبال چنین شواهدی
قرص‌های اولیه که دوز زیادی داشتند از بازار جمع شدند و قرص‌های با دوز کمتر جایشان
را پر کردند ۰/۱ تا ۰/۳ میلی‌گرم پروژسترون و 20-50 میکروگرم استروژن.
شیوع ایدز در دهه‌ی ۸۰ در آمریکا و عوارض متعدد سقط جنین، سبب شد مردم بیشتر به سمت
مصرف این داروها روی آورند. حتی مصارف درمانی دیگری مثل درمان آکنه و دیسمنوره و
کاهش خونریزی در دوران قاعدگی و متعادل کردن علائم سندروم پیش از قاعدگی و بعد از
یائسگی هم به اثبات رسید. از سال ۲۰۰۰ این دارو برای کارمندان تحت پوشش بیمه درآمد.
در پایان باید گفت سازمان بهداشت جهانی دسترسی به OCPها را جزء خدمات پایه‌ی نظام
سلامت می‌داند؛ اما نزدیک به ۳ میلیون بارداری ناخواسته و نیمی از 1/5 میلیون سقط
جنینی که سالانه متحمل زنان می‌شود به خاطر شکست عملکرد OCPها رخ می‌دهد به‌علاوه
بسیاری از افراد پس از عمل‌های توبکتومی12 و وازکتومی13 از کرده‌ی خود پشیمان
شده‌اند؛ همه‌ی این‌ها نشان‌دهنده‌ی لازمه‌ی وجود روش‌های پیشگیری دیگر است. بدین
منظور در دهه‌ی ۹۰ متدهای جدیدتری وارد بازار شدند مثل پچ های پوستی، ایمپلنت‌ها،
حلقه‌های واژینال که از راه‌های غیر خوراکی هورمون را به جریان خون وارد می‌کنند.
همچنین از اوایل دهه‌ی 60 IUD نیز به بازار راه‌یافت، تا هدف OCPها را پیش برد.
1- oral contraceptive (OCP)
2- صمغ عربی (نام علمی Acacia) سرده‌ای شامل چندین گونه درخت و درختچه است. تمام
انواع آکاسیا از طریق غلاف حاوی تخم بذرافشانی می‌کنند و برگ‌ها و صمغ آن‌ها
معمولاً سرشار از تانن است که به طور تاریخی کاربردهای دارویی و نگهدارنده‌ی غذایی
داشته‌است.
3- Margaret Sanger
4- Gregory Pincus
5– Carl Djerassi
6- wild yam root
7- Katherine McCromick
8- Puerto Rico
9- birth control handbook
10- ourbodies, our selves
11- Barbara Seaman
12- Tubectomy
13- Vasectomy
منابع:
Half a century of the oral contraceptive pill Historical review and view to
the future by Pamela Verma Liao, MD
The Economic Impact of the Pill by ANNIE LOWREY
A brief history of the birth control pill By Alexandra Nikolchev
