نشریه پرواز شماره 53 تیرماه 98
ایدز
یکی از مهم‌ترین و شاید پر دردسرترین بیماری اواخر قرن بیستم و اوایل قرن بیست و
یکم باشد که پس از نزدیک به 40 سال از شناخته شدن هم‌چنان قربانی می‌گیرد و دردسر
می‌سازد اما حوالی اسفند سال 1397 در ابتدا رسانه‌های پزشکی و سپس در بسیاری از
دیگر رسانه‌های عمومی خبری منتشر شد با این محتوا که درمان ایدز کشف شد یا بیماری
ایدز درمان شد.
اما این تیترها چه‌قدر با واقعیت سازگار است؟! برای پاسخ دادن به این سوأل ابتدا
بهتر است ببینیم این اقدام درمانی چه بوده است؟ این روش درمانی در واقع پیوند
سلول‌های بنیادی جهش یافته از یک فرد مقاوم به ویروس HIV به یک بیمار مبتلا به 1AML
بود که برای بار اول در سال 2007 اجرا شد و فرد درمان شده با عنوان بیمار برلین
شناخته شده است.
افراد مقاوم به ویروس HIV گروهی از افراد هستند که به طور ذاتی و به علت وجود یک
جهش در ژن‌های سیستم ایمنی فاقد نوع خاصی از گیرنده به نام CCR5 می‌باشند که این
گیرنده برای ایجاد عفونت توسط ویروس الزامی است.
این روش درمانی یک بار دیگر نزدیک به یک دهه بعد از بیمار برلین تکرار شد فردی که
به عنوان بیمار لندن شناخته می‌شود و خبر اواخر سال 97 نیز راجع به همین بیمار بود،
این فرد نیز که مورد شناخته شده ایدز بود دچار لنفوم هاجکین2 شده و کاندید پیوند
مغز استخوان بود، تحت پیوند
قرار
گرفت و طبق گزارش کادر درمانی نزدیک به 19 ماه است بدون استفاده از درمان ضد ویروسی
هیچ خبری از هرگونه ویروس HIV در خون بیمار نیست. اگرچه کادر پزشکی مسئول این بیمار
معتقدند هنوز زود است که این بیمار را درمان شده بدانیم اما با توجه به سابقه بیمار
برلین می‌توان در مورد درمان ایدز در این بیماران بسیار امیدوار بود.
به جز این دو مورد یک محقق چینی نیز چند ماه قبل اعلام کرد اولین نوزادان اصلاح
ژنتیکی شده را به دنیا آورده که به بیماری ایدز مقاوم خواهند بود. این محقق با
استفاده از مهندسی ژنتیک و حذف ژن CCR5 در سلول‌های زایگوت3 والدینی که به علت
ناباروری از روش‌های کمک باروری استفاده می کردند دو خواهر دوقلو به دنیا آورده که
احتمالا مثل افراد ذاتا مقاوم به ایدز، آن‌ها نیز از مقاومت در برابر این بیماری
برخوردارند و البته همه ی کارهای این محقق تا اطلاع ثانوی به حالت تعلیق درآمده
است. موارد دیگری به صورت پراکنده در مجلات پژوهشی نام برده شده که اکثرا خود به
خودی بوده و پزشکان یا محققان در آن ها نقش فعالی نداشته‌اند.
اگرچه تا اینجا به نظر می‌رسد ایدز به آسانی قابل درمان است و در آینده‌ی نه چندان
دور همه‌ی افراد به آن مقاوم خواهند شد، با بررسی عمیق‌تر باید کمی این طرز تفکر را
(حداقل در برهه ی فعلی) خوش‌بینانه دانست. در مورد بیمارانی که پیوند مغز استخوان
شده بودند خطرات بسیار جدی آن‌ها را تهدید می‌کند این افراد
مستعد ابتلا به بیماری 4GVHD هستند که در آن مغز استخوان پیوند شده علیه خود بدن
فعالیت کرده و بیمار را دچار مشکلات فراوان کرده و حتی می‌تواند مرگبار باشد. از
طرفی برای مقابله با GVHD
داروهای
سرکوب‌کننده ایمنی می‌دهند و همین کار بیمار را مستعد عفونت‌های شدید و غیر معمول
می‌کند که گاهی به هیچ درمان شناخته شده آنتیبیوتیکی نیز جواب نمی‌دهند. از طرفی
این اقدام فقط برای بیمارانی انجام شده که دچار سرطان‌های غیر قابل درمان بودند و
از نظر پزشک معالج خطر مرگ آن‌ها به علت بیماری بیشتر از خطر مرگ در اثر استفاده از
روش درمانی بوده و استفاده از این روش در افرادی که بیماری کشنده غیر از خود ایدز
ندارند ریسک بزرگی محسوب می‌شود.
در مورد اصلاح ژنتیکی نیز دو مشکل جدی بر سر راه است؛ اول خطرات انجام این کار که
احتمال بروز بیماری‌های جدید و بعضا کشنده‌ی ژنتیکی و یا ایجاد اختلالات ساختاری و
دِفرمیتی های مختلف را بسیار زیاد می‌کند. مورد دوم اینکه این کار نیازمند استفاده
از روش‌های کمک باروری است که گران قیمت، نسبتا پرخطر و اکثرا ناخوشایند می‌باشد.
ضمنا در بسیاری از کشورها اصلاح ژنتیکی در انسان ممنوع است و در عمل چنین کاری برای
ریشه‌کن کردن و درمان ایدز غیر عملی به نظر می‌رسد.
با وجود این دو پاراگراف ناامیدکننده محققان علوم پزشکی بسیار امیدوارند که تا سال
2030 میلادی درمان مناسبی برای ریشه کن کردن و درمان کامل ایدز کشف شود البته لازم
به ذکر است که در حال حاضر با پیشرفت درمان‌های ضد ویروسی بیماران مبتلا به ایدز در
صورت مراقبت و استفاده‌ی صحیح از داروها امید به زندگی بالا (در حد سایر افراد)،
امکان زاد و ولد بدون خطر انتقال به فرزند و امکان برقراری رابطه‌ی جنسی بدون ریسک
انتقال به شریک جنسی را دارند.
سخن آخر اینکه اگر چه ایدز حدود 30 سال اخیر یکی از بزرگ‌ترین‌ها و شاید بزرگ‌ترین
معضل علم پزشکی بوده است اما بسیار آسان قابل پیشگیری بوده و با استفاده از
داروهای ساخته شده تقریبا به طور کامل قابل پیشگیریست و تنها آموزش، آگاهی دادن و
دسترسی آسان به درمان و تشخیص زودرس را می‌طلبد با این حال و با توجه به موارد ذکر
شده هم‌چنان امید برای یافتن درمان قطعی بسیار بالاست.
1- لوسمی میلوئیدی حاد نوعی سرطان خون است که از درمان‌های آن پیوند مغز استخوان
می‌باشد.
2- نوعی سرطان دستگاه لنفی
3- Zygote سلولی که از لقاح تخمک توسط اسپرم به وجود می‌آید.
4- Graft versus host disease
