نشریه پرواز شماره 55 مرداد 1399
امروز
که این متن را می‌نویسم بیش از صد هزار نفر در کل جهان آلوده به ویروس
کرونا شده‌اند و بیش از چهار هزار نفر در اثر این بیماری جان خود را از دست
داده‌اند. صنعت خودروسازی چین نزدیک به 97 درصد کاهش در فروش داشته، شاخص
بورس ایالات متحده‌ی امریکا در حدود هزار و هفتصد میلیارد دلار افت ارزش
داشته، طلا به بالاترین قیمت خود طی چند سال گذشته رسیده، بسیاری از کشورها
مرزهای زمینی و هوایی را به روی کشور ما بسته‌اند و همه‌ی این اتفاقات در
کمتر از دو ماه و به خاطر موجودی اتفاق افتاده که تنها 80 نانومتر طول دارد
یعنی ابعادی در حدود هزار برابر نازک‌تر از یک تار مو!
همان‌طور که احتمالا می‌دانید ویروس کرونا یک ویروس از خانواده‌ی عوامل
بیماری‌های تنفسی است که انواع خفیف تر آن سال‌هاست به عنوان عوامل
سرماخوردگی در کودکان شناخته شده و ویروس فعلی نیز یکی از سه ویروس کشنده‌ی
این خانواده است که ابتدای سال میلادی جدید (2020) به طور رسمی بیماران
مبتلا به آن معرفی شدند. علائم شایع ابتلا به این بیماری سرفه، تب و تنگی
نفس است و بهترین راه پیشگیری از آن رعایت بهداشت فردی (شستن دست) و رعایت
بهداشت تنفسی (استفاده از دستمال حین سرفه و عطسه یا استفاده از ماسک در
شرایط توصیه شده) است؛ تا زمان نوشتن این مطلب واکسن و درمان اختصاصی برای
این بیماری یافت نشده و داروهای مورد استفاده تنها جهت کنترل یا کاهش شدت
علائم استفاده می‌شوند.
اما از همه‌ی این‌ها بگذریم آن‌چه می‌ماند آینده‌ای نامعلوم حتی برای یک
روز دیگر است، شاید موقع چاپ این مطلب درمان یا واکسن مناسب برای مقابله با
کرونا ساخته شده باشد (امیدوارم)، اما شاید آن‌طور که بسیاری از دانشمندان
می‌گویند، فعلا این مهمان ناخوانده از خانه‌های ما رخت بر نبندد.
گفتم مهمان ناخوانده، نه، چندان هم ناخوانده نیست در واقع اگر نگاهی
بیاندازیم به شروع و گسترش و مرگ‌ومیر بیماری، خودمان چنین موجودی را دعوت
کردیم! نه به زور آمد و نه به زور گسترش پیدا کرد. یک مقاله وجود دارد که
اوایل سال 2019 میلادی چاپ شده و اخطار داده که ویروس کرونای خفاش با توجه
به رژیم‌های غذایی بعضا نامناسب چینی‌ها می‌تواند منجر به بروز بیماری در
انسان شود.1
شاید شبیه فیلم‌های تخیلی به نظر برسد، هشدار خطری بزرگ توسط دانشمندان که
توسط سیاست‌مداران نادیده گرفته می‌شود و بعد از آن خطر بزرگ دامن‌گیر
همه‌ی مردم دنیا می‌شود.
شاید هم شبیه سناریوهای آخر‌الزمانی به نظر برسد، بیماری مهلکی که جمعیت
بزرگی را آلوده کرده و تعداد زیادی از انسان ها را می‌کشد ولی به افراد
»کمتر آلوده به گناه« رحم می‌کند!
سناریوهای علمی، مذهبی، سیاسی و ... فراوانی مطرح شده که اکثریت قریب به
اتفاق آن‌ها ناشی از ترس و وحشت همگانی نسبت به این عامل نه چندان مرگبار
شناخته شده است اما بخش دیگری که ابدا هم کوچک یا کم اهمیت نیست سوءاستفاده
از ناآگاهی مردم عامی است، متأسفانه عده‌‌ی کثیری از افراد جامعه خصوصا در
کشور ما از مطالب بهداشتی و روش‌های پیشگیری از بیماری‌ها بی‌اطلاع و
ناآگاهند و متأسفانه افرادی سودجو از این موقعیت سوءاستفاده می‌کنند و برای
حفظ و افزایش منافع شخصی خود دست به اقداماتی می‌زنند که منجر به آسیب های
بعضا جبران‌ناپذیر به افراد جامعه می‌شود. امروز خبر رسید که تعداد مرگ
ناشی از مسمومیت با الکل در استان خوزستان از تعداد فوتی‌های ناشی از کرونا
در این استان بیشتر شد؛ علت این بود که عده‌ای با تصور این‌که نوشیدن الکل
موجب ضدعفونی شدن بدن می‌شود اقدام به نوشیدن الکل‌هایی کرده بودند که بعضا
صنعتی بوده و غیرقابل شرب هستند و یا حتی انواع قابل شرب نیز به حدی غلظت
بالایی داشتند که به سرعت باعث نارسایی کبدی شده و متأسفانه منجر به مرگ
این افراد می‌شد (الکل صنعتی برای این‌که اشتباها نوشیده نشود با اضافه
کردن مواد رنگی به آن قابل افتراق است اما عده‌ای سودجو با اضافه کردن مواد
سفیدکننده به این محلول آن را بیرنگ کرده و به عنوان الکل طبی به فروش
رساندند.)
متأسفانه منابع خبری متعدد بدون هیچ‌گونه زمینه ی علمی و پژوهشی اقدام به
پخش خبرهای ناصحیح می‌کنند که در بهترین حالت ممکن
اگر مضر نباشند اثر مثبتی نیز ندارند، عده‌ای هم از آب گل‌آلود ماهی
می‌گیرند و اقدام به ساختن و تبلیغات برای داروها یا روش‌های بی‌اثر
پیشگیری و درمان بیماری می‌کنند که بعضا باعث آسیب‌های جبران‌ناپذیر
می‌شوند.
عموم مردم با شنیدن خبرهای ترسناک راجع به بیماری شروع به خرید و ذخیره
کردن مواد ضدعفونی‌کننده و لوازم حفاظتی مثل ماسک می‌کنند و شرایط را برای
تأمین این وسایل و تجهیزات در موقع لزوم و برای افراد در معرض خطر بالا
مشکل می‌سازند.
اکثر مردم منتظرند همه گیری این بیماری تمام شود و به زندگی روزمره‌ی خود
برگردند، در اکثر موارد نیز بعد از گذشت چند روز تا چند ماه از همه‌گیری
بیماری‌ها بیشتر مردم همه‌ی اقداماتی که تا مدتی قبل انجام می‌دادند را
فراموش می‌کنند.
اما ماجرا به همین جا ختم نمی‌شود متأسفانه اخبار علمی جهان هر روز از کشف
موارد جدیدی از میکروارگانیسم‌ها خبر می‌دهد که هر کدام قابلیت بیماری‌زایی
برای انسان دارند و می‌توانند خطری بالقوه برای جان انسان‌ها باشند.
در
مقاله‌ای که در سال 2007 میلادی چاپ شده بود دانشمندان نشان دادند که در
اعماق 3 کیلومتری عمق یخ‌های قطب جنوب میکروب‌هایی زنده وجود دارند که بیش
از 100 هزار سال عمر دارند2 و خبر بد این‌که یخ‌های قطب جنوب به سرعت در
حال ذوب شدن هستند و ارتشی از این میکروارگانیسم‌ها در راه.
اما آیا این پایان ماجراست؟ آیا قرار است انسان‌ها به همین سادگی و در حالی
که کمتر از 10 هزار سال است روی زمین به شکل کنونی زندگی می‌کنند به
وسیله‌ی موجوداتی بسیار کوچک‌تر از حد تصور از بین بروند؟
پاسخ دادن به این سوأل بسیار ساده و بسیار مشکل است. متأسفانه روند سال‌های
اخیر زندگی انسان‌ها به نحوی بوده که منجر به تغییرات شدید آب و هوایی،
تغییر در پوشش گیاهی زمین و هم‌چنین تغییرات وسیع در جمعیت جانوران شده است
زمین ما یک اکوسیستم فعال و پویاست و از ویژگی‌های یک اکوسیستم پویا آن است
که عوامل تخریب‌کننده‌اش را
سرکوب کند یا از بین ببرد، به زبان ساده‌تر اگر به تخریب زمین و موجوداتش
ادامه دهیم، به نابودی خودمان دامن زده‌ایم.
از طرف دیگر نحوه‌ی هم‌زیستی انسان با دیگر جانوران نیز اهمیت دارد،
نگهداری بسیاری از جانوران وحشی در خانه یا اماکن نامناسب بدون در نظر
گرفتن بیماری‌های مشترک بین آن ها و انسان و محل زندگی طبیعی آن‌ها، خوردن
موادغذایی جانوری که قبلا سابقه‌ای از استفاده از آن‌ها وجود نداشته (در
واقع ممکن است سال‌ها طول بکشد که یک جانور با تمام بیماری ها و
میکروب‌هایی که دارد به عنوان غذا توسط انسان قابل استفاده شود که این روند
طولانی به علت زمان موردنیاز برای مقاوم شدن بدن انسان در برابر میکروب‌ها
یا مواد سمی موجود در بدن این جانوران است) دقت کنید که مرغ و گاو و گوسفند
نیز که چند هزار سال از اهلی شدن و مصرفشان توسط ما می‌گذرد نیز بعضا منجر
به بیماری‌هایی مرگبار در انسان می‌شوند مثل آنفلوانزای مرغی و جنون گاوی
حالا تصور کنید استفاده ی خوراکی از موجوداتی که قبلا هیچ‌وقت غذای ما
نبوده‌اند می تواند به چه میزان آسیب‌رسان باشد.
پس جواب سوأل بله و خیر است! همه‌چیز به ما بستگی دارد، اگر به
محیط‌زیستمان احترام بگذاریم و خود را بخشی از آن بدانیم نه اشرف مخلوقاتی
که اجازه دارد از همه‌ی موجودات و امکانات و منابعش به هر شکلی که می‌خواهد
استفاده کند احتمالا می‌توانیم اثرات منفی سال‌های گذشته را خنثی کنیم و به
زندگی برگردیم.
اما اگر به روند فعلی ادامه دهیم، بدون توجه به ذخایر زمین از منابع آن
بی‌رویه استفاده کنیم و هم‌چنان دست به غارت موجودات بزنیم قطعا با دست خود
تاج پادشاهی را بر سر حاکمان آینده‌ی زمین خواهیم گذاشت.
1- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6466186/#
2-
https://www.newscientist.com/article/dn12752-microbes-can-survive-deep-freeze-for-100000-years/
