رحمن دلرحيم
ماه الول، فرصتي است براي درك حقيقت خلقت جهان هستي و رابطه انسان با خد.اوند كه در مركز اين آفرينش قرار دارد. در اين ماه، هر فرد يهودي رفتار خود با خداوند و انسان ها را مورد بازبيني قرار داده و از خطاها و اشتباهات، توبه مي كند. توبه در واقع معالجه است. بازگشت است، بهره برداري از نتيجه اطاعتِ خدا و تسليم در برابر دستورهاي ديني و پاك شدن و دگرگوني واقعي است.
پذيرفته شدن توبه، خود سنتي است در كنار سنتها و قوانين طبيعي و اجتماعي پروردگار
توبه يكي از مهمترين راههاي
لطف الهي است چنانچه حضرت داود در كتاب مزامير (فصل 25 آيه 8) مي فرمايد:
خداوند شايسته و عادل است بنابراين به گناهكاران راه را آموزش مي دهد.
همچنين توبه
نمودن و اقرار كردن به خطاها امري است از اوامر الهي در تورات مقدس (تثنيه
فصل30 آيه 2) آمده است:
به درگاه خدا خالقت توبه كن از صميم قلب و اوامرش را
اطاعت نما چنانكه من امروز به تو و به فرزندانت توصيه مي نمايم.
و در كتاب يشعيا نبي (فصل 55 آيه 6 و 7) مي فرمايد: خدا را طلب كنيد تا او را بيابيد، بخوانيد او را كه نزديك مي باشد: شخص شرير راه بدش را و مرد نابكار افكارش را ترك نمايد. برگردد بسوي خدا كه رحم خواهد كرد به او چون خداي ما بخشنده است.
هر كه به گناهان خود اقرار مي آورد ولي قلبش تصميم ترك نمودن آنرا نمي گيرد مثل كسي است كه شيئي ناپاك را در دست دارد و مشغول غسل كردن مي باشد. با آنكه توبه براي هميشه مفيد است ولي طبق اعتقادات يهود، توبه در ماه اِلول (آخرين ماه تقويم عبري) و ده روز توبه بين روش هشانا (اول سال) تا كيپور (روزه بزرگ) سريعتر مورد قبول واقع خواهد شد.
ماه الول را ماه رضامندي نيز مي نامند زيرا در روز اول ماه الول بود كه حضرت موسي به كوه سيناي صعود نمود تا براي مرتبه دوم لوحه هاي پيمان الهي را دريافت نمايد. حضرت موسي چهل شبانه روز در كوه توقف نمود كه پايان آن روز دهم تيشري مي باشد. اين روز مصادف با روز كيپور (روزه بزرگ) است كه توانست براي قوم يهود موجب بخشودگي و آمورزش گردد. در چنين روزهايي پروردگار متعال نسبت به قوم بر سر لطف آمده از خطاي آنها در گذشت.
از آن زمان اين روزها بعنوان روزهاي رضامندي توبه و تزكيه نفس تعيين گرديد.
از دومين شب ماه اِلول مؤمنين در كنيساها اجتماع نموده و مجموعه نمازهاي مخصوصي را كه به نام سليحُوت معروف است با تضرع و التماس مي خوانند. كلمه سليحُوت از لغت عبري سِلَح مشتق شده و معني آن بخشيدن و آمرزيدن است. خواندن سليحوت تا كيپور ادامه دارد.
مجموعه سليحُوت اساساً نوعي سرود مذهبي عارفانه است و هدف آن درك صفات باريتعالي و نزديك شدن به حضرت حق و توصيف احساسات دروني و مذهبي فرد و اجتماع، درخواست بخشايش از خداوند و توبه از خطاست.
در موارد مختلف در كتاب مقدس تاكيد شده است كه سليحا به معني بخشايش به لطف و اراده ذات خداوند بستگي داشته و به انسان تواب اعطا مي شود. آيات ذيل مبين اين نظريه هستند:
رحمت و مغفرت از آن خداوند خالق ما است (دانيال 9-9) و نيز در كتاب مزامير داود مي فرمايد: بخشايش نزد تو است تا از تو بترسند (مزامير داود فصل 130 آيه 4) و همچنين در كتاب نحميا اين گونه ذكر شده است: اما تو خداي غفور و كريم و رحيم و دير غضب و كثير احسان بوده ايشان را ترك نكردي (نحميا 9-17)
قسمت هاي مختلف مجموعه سليحُوت در يك زمان واحد و در يك مكان معين و تاليف نشده اند بلكه اين مجموعه در زمانهاي مختلف و بوسيله افراد جوامع مختلف يهودي به رشته تحرير درآمده است. قديمي ترين نسخه سليحُوت در كتاب سيدوري است كه ((راو عمرام گائون)) در قرن نهم ميلادي تاليف نموده است. ساختن اين نوع اشعار مذهبي عرفاني و تا قرن شانزدهم ادامه داشته است. در سليحوت هاي سفارادي كه مورد استفاده يهوديان ايران نيز مي باشد هدف و متن اصلي سليحوت يعني درخواست انسان از پيشگاه خداوند و طلب بخشايش بخوبي حفظ شده است ولي در سليحُوت هاي برادران اروپائي، راجع به رويدادهاي ناگوار تاريخي، مخصوصا از شهيداني كه خون آنان به ناحق ريخته شده است نيز مطالبي آورده شده است.
شوفار (كرنا) چيست؟
((شوفار)) يكي از قديمي ترين آلات موسيقي است كه تاكنون بشر آنرا شناخته است. آن را از شاخ حيوانات حلال گوشت مي سازند و به همين علت در عالم قديم در موارد مختلف از آن استفاده مي شد. در كتاب مقدس موارد مختلف استعمال شوفار ذكر شده است.
معني حقيقي كلمه شوفار معلوم نيست برخي آن را از ريشه شوفار بمعني درخشان بودن يا تيز بودن دانسته اند. شايد بدليل اينكه صداي آن تيز و نت هائي كه از آن خارج مي شود گوش خراش مي باشند، چنين نامي براي آن انتخاب شده است.
امر نواختن شوفار از كتب مقدس:
تورات مقدس (سفر اعداد فصل 29آيه1) مي فرمايد: ((روز اول ماه هفتم مقدس است(رو ش هشانا) در آن روز هيچ كاري را انجام ندهيد براي شما روز نواختن باشد)) و يا در سفر لاويان (فصل 23 آيات 24و25) آمده: ((با بني اسرائيل متكلم شده بگو كه اول ماه هفتم براي شما روز تعطيل و يادگار مقدس نواختن است هيچگونه كاري را انجام ندهيد و قرباني آتشي را براي خداوند بگذرانيد.))
كتاب يشعيا فصل
58 آيه1 مي فرمايد:
با صداي بلند از گلوي خود فرياد نموده و دريغ مكن. مثل
شيپور صداي خود را بلند كن و قوم مرا از خطاهاي آنها آگاه نما
همچنين در كتاب هارامبام (قسمت توبه فصل 3 بند 4) آمده: ((اشارات مرموزي راجع به نواختن شوفار داده شده و مقصود اين است كه اي خفتگان بيدار شويد و اي چرت زدگان هوشيار گرديد و اعمال خود را تجسس كرده و توبه نمائيد و خالق خود را به خاطر بياوريد .... هر كس از اعمال بد خود منصرف گردد)).
در كتاب يهوشوع (فصل ششم) چنين آمده كه سپاهيان آن حضرت، روزي يك مرتبه در حالي كه 7 كاهن در پيشاپيش آنان در حركت بودند و ((كرنا )) مي نواختند شهر ((يريحو)) را طواف مي كردند. در روز هفتم 7 مرتبه اين عمل تكرار گرديد، حصارهاي شهر فرو ريخت و شهر تسليم شد.
شاخ هر حيوان اهلي مانند قوچ و بز براي ساختن شوفار و نواختن آن در روز روش هشانا (اول سال) و آخر روز كيپور (روزه بزرگ) مناسب است. اما علماي يهود براي شاخ قوچ مزيت و ارجحيتي مخصوص قائل شده اند زيرا در هنگام قرباني حضرت اسحق قوچي پديدار گشت و بجاي آن حضرت قرباني شد بنابراين شاخ قوچ براي نواختن شوفار انتخاب شده است. تنها استثنائي كه براي شاخ حيوانات اهلي قائل شده اند شاخ گاو است زيرا به ياد آورندة خطاهاي گذشته است.
علت نواختن شوفار:
يكي از علماي يهودي قرن چهاردهم ميلادي (( داويد بن يوسف ابودرهم)) در سال 1340 ميلادي كتابي راجع به قواعد و تفسير نمازها برشته تحرير درآورده است. در اين كتاب براي نواختن شوفار از قول راو سعديا گائون (942-882) ده علت ذكر مي كند كه عبارتند از:
1- روش هشانا (اول سال) روز آفرينش جهان و روز سلطنت الهي خداوند است. در روز تاجگذاري شاهان در گذشته رسم بود كه شيپور نواخته مي شد.
يهوديان به وسيله نواختن شوفار وفاداري و اطاعت خود را نسبت به ذات خداوند ابراز مي دارند.
2- روش هشانا (اول سال) ابتداي ده روز توبه است. در اين ايام هر فردي موظف به ارزيابي اعمال و پي بردن به زندگي حقيقي و برگشت بسوي حيات معنوي و اخلاقي است. صداي شوفار بشارت دهنده شروع اين مرحله از زندگي است
3- اعطاء تورات مقدس در كوه سيناي با نواختن شوفار همراه بود. در روز روش هشانا با نواختن شوفار اين خاطره بزرگ تاريخي را زنده كرده و وفاداري و ايمان خود را به تعاليم تورات مقدس اعلام مي كنيم.
4- تأديب، توبيخ و نصايح انبياي يهود به صداي شوفار تشبيه شده است. در روش هشانا، تعاليم ارزشمند و جهاني انبياي بزرگ خويش را كه هدف آن اصالت بخشيدن و بهبود كيفيت زندگي بشر است به خاطر مي آوريم.
5- بت هميقداش - بيت المقدس يا معبد سليمان - در حالي كه فاتحان مشغول نواختن شوفار بودند خراب و ويران گرديد و مركز مقدس و روحاني عظيمي از روي زمين محو گشت. در اين روز با نواختن شوفار اين واقعه را به خاطر آورده تمناي تجديد افتخارات ديني گذشته را داريم.
6- در داستان قرباني حضرت اسحق در آخرين لحظات قوچي پديدار مي شود و بجاي آن حضرت قرباني مي گردد. در اين روز با نواختن شوفار، امتيازات و شايستگي اجداد خود را بياد آورده و تاكيد مي كنيم كه از خود گذشتگي در راه خدمت و عبادت پروردگار يكتا و اطاعت فرامينش اصل بزرگ مذهبي محسوب مي شود.
7- يكي از انبياي يهود به نام ((عاموس)) (فصل سوم، آيه6) چنين مي گويد: آيا اگر در شهر شوفار نواخته شود مردم هراسان نخواهند شد؟
در قديم صداي شوفار خبر از نزديك شدن خطر مي داد. شيطاني وجود دارد كه بايد در دنياي خارج و درون خويش بر آن غلبه كنيم. بايد به پاكي و طهارت رواني خود به حدي مطمئن باشيم كه ترس از ذات پروردگار مفهومي شبيه به ترس و وحشت نداشته باشد بلكه بايد در حضور ذاتش احساس آرامش و اطمينان كنيم.
8-
يكي ديگر از انبياي يهود بنام ((صفنيا)) (در فصل اول آيه16كتاب
خود) روز بزرگ عدالت الهي را به روز نواختن شوفار تشبيه كرده است:
روش هشانا بازتابي است كه بايد در برابر عدل الهي حاضر شده و براي اعمال نيك يا
بد خويش داوري شويم.
9- حضرت ((يشعيا)) در فصل سيزدهم كتاب خويش درباره ((ماشيح)) - منجي جهان - نبوت مي كند و مي فرمايد كه اين ظهور با طنين صداي شوفار همراه خواهد بود. در چنين روزي صلح و صفا بر دنيا حكمفرمايي خواهد كرد، جنگ و نفاق و كشتار از آن رخت بر مي بندد و قوانين و سلطنت الهي مورد قبول جهانيان خواهد بود.
10-در روز قيامت شوفار نواخته خواهد شد. در روز روش هشانا هنگامي كه ما براي زندگي سعاتمندانه دعا مي كنيم، به ياد مي آوريم كه روح بشر جاويدان است و كيفيت زندگي زود گذر ما مي تواند داراي اثرات مهمي باشد.
هارامبام (موسي
بن ميمون) بزرگترين فيلسوف و فقيه يهودي قرون وسطي در اثر بزرگ خود ((يد
هحزاقا)) يا ((ميشنه تورا)) راجع به توبه و رابطه آن با شوفار چنين مي نويسد:
با اينكه نواختن شوفار در روش هشانا فرماني است الهي معهذا اين فرمان فكر و
پيامي نيز در بردارد و مانند آن است كه به ما مي گويد:
((اي كه در زندگي بخواب غفلت فرو رفته اي از خواب عميق
خود بيدار شو، به اعمالت تفكر كن و در آنها تفحص نما، پروردگار خالقت را بياد
آور، جزو كساني مباش كه حقيقت را گم كرده و بدنبال سايه ها ي ناپايدار روانند،
به ضميرت نگاه كن، بگذار اعمالت بهتر شوند و نتيجه هر فكر و عمل شيطاني را قبلا
پيش بيني كن)).
و بالاخره يكي از متفكرين معاصر يهودي صداي شوفار را چنين توصيف مي كند:((صداي شوفار ندائي است كه ما را به شنيدن گريه هاي پنهان بشر و دردهاي ناگفتني جهان زندگي دعوت مي كند.اين ندا از ما مي خواهد تا خود را آماده كارزار با نيروهاي مخرب و استثمار كننده روح و جسم بشر كنيم تا شاهد روزي باشيم كه اشك از گونه ها سترده و ناله و غم از لبان محو شوند)).
سه نت بنام هاي (تقيعا وشواريم و تروعا) بوسيله شوفار نواخته مي شود. اين نُت شوفار به سه گروه بشر تشبيه شده است. صداي محكم و قاطع ((تقيعا)) نماينده انساني پاك و روح متوازن است. صداي لرزان ((تروعا)) نماينده آدم شرير و پشيمان است. او از اين كه در برابر وسوسه هاي شيطان شكست خورده است با تأسف و پريشاني روح دست به گريبان است. صداي شكسته ((شواريم)) نماينده انسان ميانه رو مي باشد. انساني كه كاملا نه پاك و متواضع و نه كاملا شرير است. بلكه با صداقت سعي مي كند بطرف كمال پيش رود و كيفيت اخلاقي زندگي خود را بهبود بخشد.
شوفار از طرف
انتهاي باريك آن نواخته مي شود و صداي نت ها از انتهاي بزرگ خارج مي شود، در
اين باره آيه اي از كتاب مزامير حضرت داود (فصل 118 آيه 5) چنين مي فرمايد:
در تنگي، خداوند را به كمك خواندم، خداوند مرا با وسعت (بزرگي) اجابت فرمود
كيپور: روز بخشايش گناهان
كلمه كيپور در
زبان عبري از كلمه ((كپر)) به معني كفاره يا آمرزيدن است. در اين روز يهوديان
از خداوند طلب آمرزش مي نمايند. خداوند در تورات مقدس (سِفِر بميدبار فصل 29
آيه هفتم) مي فرمايد: ((روز دهم از ماه هفتم، شما براي پرستش خداوند اجتماع
كنيد روزه بگيريد و هيچ كاري انجان ندهيد)) و در سِفِر وييقرا (فصل16 آيه30)
آمده است:
زيرا در اين روز است كه شما بخشوده مي شويد و از تمام
گناهانتان پاك مي گرديد و در حضور خداوند تطهير مي شويد
بيشتر پيامبران يهود اعمالي از قبيل اشك ريختن، روزه گرفتن، لباسها را پاره كردن و يا در پلاس و خاكستر نشستن را اگر همراه با شكستن قلب و پشيماني نباشد مردود دانسته اند، چنانچه در كتاب يوئل (فصل 2 آيه 13و12) آمده:
ولكن حالا
خداوند مي فرمايد :
با تمامي دل و با روزه و گريه و ماتم بسوي من توبه
كنيد: و دل خود را چاك دهيد، نه لباس خويش را و به سوي خداي خود بازگشت نمائيد
زيرا او رئوف و رحيم است و دير خشم و كثير احسان و از بدي صرف نظر مي نمايد.
در كتب مقدس در مي يابيم، تنها گناهاني كه بين ما و خداوند وجود دارند در اين روز بخشوده مي شوند ولي گناهاني كه بين ما و افراد بشر از هر طبقه و نژاد صورت گرفته در اين روز كفاره نمي شوند مگر قبل از رسيدن روز كيپور نزد آنها رفته و با طلب بخشش از آنها به كدورت و اختلافات پايان دهيم.
روز كيپور مهمترين عيد يهودي ها در همة اعياد سال است (عيد به معناي روز برجسته است كه با روزهاي معمولي فرق دارد و الزاما روز شادي نمي باشد) در ميدراش چنين آمده است(ميدراش مجموعه اي است از سخنان حكيمان كه در عصر تلمود و بعد از آن بصورت سخنراني و يا موعظه گفته شده است):
((چهل روز آخري كه حضرت موسي براي آوردن لوحه هاي دوم رجوع نمود ملت يهود آن روزها را اعلام به اجتماع كردن و روزه داري نمودند. روز آخر آن چهل روز را همگي براي اينكه نفس اماره بر آنها چيره نشود شب را نيز به همان حال روزه بسر بردند و فرداي آن روز سحرخيزي كرده و براي استقبال از حضرت موسي بسوي كه سيناي روانه گشتند. با مشاهده او، هم آنها و هم حضرت موسي به گريه در آمدند. شدت گريه آنها به اندازه اي بود كه صداي آن به عرش اعلي رسيد. در اين هنگام رحم خداوندي شامل حال آنها گرديده به ايشان مژده تسلي بخش اعطاء فرموده چنين گفت: فرزندانم، بنام بزرگ خويش سوگند ياد مي كنم كه اين گريه ها به گريه شادي مبدل شده اين روز براي شما و براي فرزندانتان تا پايان نسل ها، روز كفاره، آمرزش و بخشايش خواهد بود)).
يشعيا نبي
( فصل
58 آيه هاي 7 و 6) مي گويد:
مگر روزه اي كه من مي پسندم اين نيست شرارت را كه بندهاي بگشائيد و گره هاي يوغ
را باز كنيد و مظلومان را آزاد سازيد و هر يوغ را بشكنيد؟ مگر اين نيست كه نان
خود را به گرسنگان تقسيم نمائي و فقيران رانده شده را به خانه خود بياوري و چون
برهنه را ببيني او را بپوشاني و خود را از آناني كه از گوشت تو مي باشند
مخفي نسازي؟
نكات برجسته
برگزاري مراسم يهوديان در بت هميقداش در روز كيپور پس از خرابي معبد در تلمود
اينطور بيان گرديده است. يكبار ربان يوحانان بن زكاي با شاگرد خود ربي يهوشوع
بر سر خرابي هاي معبد ايستاده بودند و خيره به آن نگاه مي كردند. ربي يهوشوع
گفت:
واي بر ما كه محل تجمع يهوديان
را براي بخشودگي گناهان از دست داده ايم.
ربي يوحانان به او پاسخ داد كه ما شفيع ديگري داريم كه دقيقا به همان اندازه
براي توبه و بخشش گناهان موثر است و آن خوبي و محبت به نوع بشر است چنانكه
خداوند در كتاب هوشع مي فرمايد:
مراد من شفقت و رحمت است نه قرباني كردن براي
شفاعت
