آرش
آبایی
بهمن 1379
ןיאמר ד אל משה בא אל פרצה כי אני הכבדתי את לבו ואת לב
צבדיו למען שתי אתתי אלה בקרבו
"خداوند به مشه (حضرت موسی) فرمود: نزد فرعون بیا ، که من قلب او و کارگزارانش را
سخت کرده ام ت این علایم و آیاتم را در میان آن (ملت) آشکار سازم " (تورات – سفر
شموت – فصل 10 )
موضوع این فصل از تورات به آزادسازی و خروج بنی اسرائیل از مصر اختصاص دارد. خداوند
پس از وارد آوردن 9 ضربت معجزه آسا بر فرعون و مصریان ، سرانجام با دهمین ضربت بنی
اسرائیل را از جنگ فرعون آزاد نمود. در آیه فوق ، خداوند پس از وارد آوردن ضربانی
چند بر مصریان و امتناع فرعون از آزاد کردن یهودیان ، موسی را به کاخ فرعون برای
مذاکره چند بار برای رهایی قوم ، فرمان می دهد .
در اینجا سئوالی مطرح است که اگر مقرر شده بود فرعون در ضربت دهم تسلیم شود و
عبرانیان پس از آن از مصر خارج شوند، چه نیازی به 9 ضربت اولیه بود؟ و نیز چرا
هنگامی که خداوند موسی را به کاخ فرعون می خواند ، از طرف مقابل قلب فرعون و
ملازمانش را در برابر موسی سخت می کند و آنها را به مقاومت ترغیب می نماید؟
1-یک هدف و دلیل آفرینش جهان مادی، نشان دادن قدرت و حکمت خداوند به انسان
است حال اگر صحنه و مجالی برای این تجلی قدرت نباشد، چگونه می توان به آثار خالق پی
برد؟
یک تابلوی نقاشی را در نظر بگیرید که قرار است زیبایی نور خوریشید در آن نمایانده
گردد . اگر تمام صفحه سفید باشد، چگونه می توان نور را در آن نشان داد؟ راه چاره آن
است که جنگی ، شاخ و برگی ، برای سیاه یا کوهی بزرگ در برابر یا اطراف خورشید قرار
گیرد تا از میان آنها ، آن نور بتابد و ارزش نور نمایان گردد. در اینجا ، هر چقدر
هم که از ارزش نور سخن گفته شود، اثر آن بسیار کمتر از زمانی است که نور با
تصویرنمایش یابد.
یک قهرمان ورزشی را تصور کنید که از قدرت و نیروی او بسیار تعریف می شود اگر مسابقه
ای یا صحنه جدال و آزمونی برا او ترتیب نیابد، چگونه می توان به صحت آن تعاریف پی
برد؟ و همین مثال در مورد یک صنعتگر، هنرمند نویسنده ، معلم و .... صادق است که
بدون میدان کار، استعدادشان به سخنی قابل تصور است.
در وصف قدرت و حکمت ا.لهی نیز سخن بسیار است. ام برای انسان مادی، باید این کلام
ها به شکلی نشان داده شوند تا شنیده های او د ذهنیاتش به باور قلبی و اطمینان تبدیل
شوند. بنابراین،معجزات ا.لهی از یک نظر برای همین منظور صورت گرفته اند.
خداوند می توانست با یک معجزه یا یک اتفاق ساده، واقعه خروج را شکل دهد، اما دیگر
بنی اسرائیل و جهانیان به این نشانه های قدرت او واقف نمی شدند. لذا او قلب فرعون و
همراهانش را پس از تمرد و لجاجت آنها با امر خداوند برای آزادی قوم عبرانی سخت کرد
تا مجالی برای نشان دادن، معجزاتش فراهم شود.
از سوی دیگر ، لازمه درک کامل معجزه خداوند ، مهیا شدن پیش زمینه ها و مثال های
متعدد از آن بود. برای درک هنر یک هنرمند (مثلاً نقاش)، بیننده می باید قبلاً چندین تابلوی نقاشی را
مشاهده کرده و مورد بررسی قرار داده باشد تا به ظرافت های این هنر آشنا گردد. پس از این مقدمه است که با دیدن یک تابلوی هنرمندانه و تخصی، می تواند تبحر و هنر واقعی
آن را درک نماید.
بنی اسرائیل نیز برای درک کامل معجزه خداوند در آزادی آنها از یوغ فرعون لازم بود
که قبلاً چندین مورد از معجزات خداوند را مشاهده کنند و به تدریج زوایا و صورت های
مختلف آنها را مورد بررسی و دقت قرار دهند، تا بتوانند ارزش و هیبت آیت نهایی
خداوندی را بفهمند. از این رو فرعون هر بار پس از وقوع ضربتی از سوی خالق بر پیکره
مصر، قلب خود را سخت می کرد تا زمینه برای بروز نشانه ای دیگر فراهم گردد.
2-هر چند که موضوع خروج از مصر به هر شکل و صورتی که انجام می شد ، یک نتیجه
واحد ر برای قوم به دنبال داشت، اما طبیعت انسان به گونه ای است که مقدمه داشتن و
طولانی شدن و سلسله مراتب یک پدیده، بر اهمیت آن در نظرش می افزاید.
در تلمود(میشنای آووت، فصل پنجم)آمده است:
"בצשרה מאמרות נברא העולם והלא במאמר אחד יכול להבראות"
"جهان با ده کلام آفریده شد (اشاره به 10 فرمان خداوند در شش روز اولیه آفرینش
جهان که در ابتدای تورات – سفر برشیت- آمده است)، منظور تلمود از این عبارت چیست؟"
مگر خداوند نمی توانست جهان را با یک کلام خلق کند؟ بلکه مقصود آن ، عقوبت سنگین
ظالمان است که جهانی را که در 10 مرحله آفریده شده به نابودی سوق می دهند، و نیز
اجرا صادقان، که جهانی ب این عظمت را با اعمال خود آراسته می نماید" این گفته تلمود نشان میدهد که ذکر تعداد مراحل آفرینش جهان، آن را در نظر انسان با
ارزش می سازد، که روشن است از یکسو قدرت خداوند ممکن است جهان را با یک اشاره خلق و
نابود سازد و از سوی دیگر از نظر علمی نیز مراحل بی شماری را می توان برای شکل گیری
جهان تصور کرد. پس از ابتدای تورات، برای آفرینش جهان مراحلی هر چند محدود ذکر می
شود تا انسان برای آن ارزش ویژه ای قائل گردد.
خروج بنی اسرائیل از مصر نیز با ضربت های معجزه آسا توام شد تا در پهنه تاریخ جهان
به عنوان واقعه ای عظیم به یادگار بماند و لازمه حدوث این معجزات، سختگیری فرعون و
مقاومت او در برابر خواست خداوند بود.
3-دلیل مهم دیگر در این بررسی، شکل زندگی انسان در این جهان است، هدف زندگی
او جهد و تلاش برای علبه بر مشکلات و موانع دوران عصر اوست . جهان بدون مانع و مشکل
، خیالی بیش نیست و طبیعت انسانی برای حرکت و مبارزه و کوشش طراحی شده است. اساس
سیر تکاملی بشر، پیمودن مسیرهای دشوار و عبرت گرفتن از هر قدم آن است . همچون
ورزشکاری که برای کسب آمادگی جسمانی، وزنه ها یا مانع هایی ر برای خود انتخاب می
کند و با دست و پنجه نرم کردن با آنها، به هدف خود نزدیک می شود. این ورزشکار بدون
داشتن مانع، وزنه سنگین، رقیب و حریف میدان یا حتی مسیری دشوار برای دویدن ، رشد
نخواهد کرد.
در زندگی انسان این وزنه ها و مانع ها از سوی خداوند طراحی و در نقاط مشخص مسیر عمر
قرار داده می شوند.آیه مورد بحث درباره موسی و فرعون، نشانه و سند بارز این رفتار
ا.لهی است.
خدا موسی را به مبارزه با فرعون فرا می خواند اما فرعونی که باید دز نقش مانع و
نیروی مقاوم در مقطعی از تاریخ بنی اسرائیل عمل کند، لذا "قلب او ...را سخت کردم" و
موسی باید ب این سختی بجنگد.
هر چند که بحث درباره مسئولیت فرعون در این حال که نقش مورد نظر خداوند را بازی می
کند و این که همچنان گناهکار و مستوجب مجازات است در این مقاله نمی گنجد، تنها به
جمله ای از علمای یهود بسنده می شود که می گوید:
"מגלגלין זכות על ידי זכאי וחובה על ידי חייב"
"نقش ها و مسئولیت های نیک را به دست کسی می دهند که صادق و شایسته باشد و
عاملیت و وقوع شرارت ها و جنایت ها را نیز به کسی که بد سابقه و محکوم باشد می
سپارند"
4- خلاصه کلام آن که پسح، بیش از یک جشن و سالگرد مذهبی ، یادگارو نشانه ای
است از آیات ا.لهی و نیز چهره واقعی آفرینش.
مومنین با درک پسح و دیگر وقایع تاریخ مذهبی، جهان مطلوب خود را نه جهانی بی دردسر
و موفه، بلکه دنیایی مملو از الطاف ا.لهی می دانند که درهر قدم آن ؛ صحنه ای آراسته
شده تا انسان را آگاه تر و به مقصود ، نزدیک تر نماید، و باشد که ما نیز در سال
جدید ، توفیق درک این صحنه های ا.لهی را بیابیم.
