ترجمه و گردآوری : الهام مؤدب
تیر 1393

خانواده های یهودی در سراسر جهان در شب موعد پسح دور هم جمع می شوند و واقعه خروج از مصر را که در تورات آمده است می خوانند. بسیاری از اصول مهم این موعد در میان یهودیان یکسان است ولی
سنت ها و رسوم آنان متفاوت می باشد که در اینجا به برخی اشاره می شود:
 

یهودیان مراکش
یهودیان مراکش و حسیدیم لباس سفید یا کت بلند مخصوص کهنیم را در شب موعد پسح می پوشند و آن را نشانه شادی می دانند. پس از خواندن هگادا و صرف شام، خانواده ها با حرکات موزون، آوازهای مذهبی می خوانند. یهودیان مراکش و کازابلانکا صندلی آراسته به مخده و پشتی های زیبــا برای الیاهو هناوی در کنار سفره می گذارند.
بنابر سنت ها، یهودیان سفارادی مراکشی قارچ سفید، دونات به سبک فرانسوی که با مصا تهیه می شود، کیک عسل، بادام و دارچین در موعد پسح صرف می کنند.
مراسم پایانی موعد پسح یهودیان مراکش «میونا» واژه عربی به معنی ثروت و خوشبختی است. این مراسم یک روز پس از پایان پسح برگزار می-شود. آنان میزی با انواع شیرینی که نماد موفقیت و باروری است می چینند. علاوه بر این برگ های انجیر، گندم، ماهی زنده، عسل و خمیری که بر روی آن 5 اثر انگشت است بر روی این میز قرار می دهند. خواستگاری از دختران از سنت های این روز به شمار می آید.

یهودیان یمن
یهودیان هبانی که گروهی از یهودیان یمن هستند، چند هفته قبل از پسح خود را برای آن آماده می کنند. سنگی را در آب حل می کنند تا به رنگ سفید درمی آید و دیوارهای منزل خود را با آن می شویند. ظروف مخصوص پسح را که کنار گذاشته بودند، آماده می کنند. زنان، آرد مخصوص مصا را آماده و مردان روز قبل از پسح مصا می پزند. از اواسط روز گروه های مختلف آوازهای مذهبی می خوانند. آنان به دو گروه تقسیم می شوند. یک گروه می خواند «خد.ا را مدح گوئید» و گروه دوم می خواند «رحمت خد.ا ابدی است».

یهودیان لیبی
یهودیان لیبی بخشی از برنج شب موعد پسح را کنار می گذارند و روز بعد صرف می کنند. آن را نشانه برکت و نعمت الهی می دانند.

 

یهودیان اتیوپی
یهودیان اتیوپی، ظروف سفالی را کنار می گذارند و ظروف سفالی جدید می سازند و در موعد پسح استفاده می کنند. آن را نماد خروج از مصر می دانند. یهودیان اتیوپی واقعه خروج از مصر را مستقیماً از تورات می خوانند. مادر در صبح پیش از موعد آرد تهیه و پدر مصا می پزد و در آن روز برای موعد، بره می کشند.

یهودیان بخارا
یهودیان بخاران مدعی اند که نسل گمشده قبایل از دست رفته ییساخار و نفتالی هستند. در مراسم شب پسح، زنان بسته ای از مصا را به پشت شان می بندند و با حرکات موزون و با لهجه تاجیک آواز می خوانند «با عجله از مصر خارج شدیم».

 

یهودیان لهستان
یهودیان شرگورا لهستان در روز هفتم پسح با پاشیدن آب بر روی زمین و در آوردن کت های خود، شهرهای لهستان را که در مسیرشان می باشد، اعلام می کنند. این امر نشانه عبور از دریای سرخ است. آنان لیوانی را بالا می برند و خد.ا را شکر می کنند که در رسیدن به مقصد نهایی به آنها کمک می کند.

 

یهودیان ترکیه
در خانواده های ترک پس از خواندن واقعه خروج از مصر پدر یا پدر بزرگ سبزی و شیرینی موعد را به سوی خانواده پرت می کند تا کودکان آنها را جمع کنند. سبزی و شیرینی را به ترتیب نشانه عبور از دریای سرخ و سال پربار و پر برکت می دانند.

 

یهودیان قفقاز، عراق، کردستان و یمن
بزرگ خانواده که نمایان گر یهودی قدیمی می باشد و خروج از مصر را تجربه کرده است و معجزات آن را شاهد بوده، با پوشیدن لباس محلی، واقعه خروج از مصر را برای خانواده شرح می دهد.
 

یهودیان افغانستان
یهودیان افغانستان قدمتی 2000 ساله دارند ولی در حال حاضر فقط یک یهودی ساکن کابل است. بسیاری از یهودیان افغانی در محله کوئین نیویورک آمریکا ساکن هستند. آنان با پیازچه یا تره فرنگی به آرامی به پشت هم می زنند، این امر نمادی از شلاق زدن یهودیان توسط مصریان است.

یهودیان کوچین هندوستان
یهودیان کوچین هندوستان قدمتی 2000 ساله دارند. بلافاصله پس از حنوکا تقریباً 100 روز قبل از پسح خود را برای موعد پسح آماده می کنند. زیرا معتقدند، آماده سازی برای پسح برای خانواده اهمیت بسزایی دارد. پس از پوریم حامص های اضافه را از خانه خارج می کنند و ظروف مخصوص پسح را در اتاق جداگانه ای نگهداری می-کنند. پیدا کردن حامص را مهم ترین وظیفه خود می دانند.


یهودیان اشکنازی
یهودیان اشکنازی (یهودیان کشورهای اروپای شرقی و آلمان) انواع جو، گندم و برنج را در ایام پسح نمی خورند.
آنان در حلق که نماد خشتی است که یهودیان می ساختند، سیب، آجیل، دارچین و آب انگور اضافه می کنند.
یهودیان ونیزی مخلوطی از رب شاه بلوط و زردآلو که تلخ و نمادی از سختی است به حلق می افزایند.
یهودیان اشکنازی خوراک ماهی کپور یا ماهی سفید را در شب موعد پسح می خورند.
مصا یهودیان اشکنازی بسیار خشک است و مصا یهودیان سفارادی نرم تر است ولی آن چه برای همه یهودیان اهمیت دارد آن است که پخت آن کمتر از 18دقیقه به طول انجامد.
پیدا کردن افیقومن (تکه ای از مصا وسطی بر سر سفرۀ سدر) سنت جدیدی در بین کودکان اشکنازی است. پیدا کردن افیقومن نشانه موعد پسح است و به کودکان کمک می کند تا موعد پسح را بهتر درک کنند و به حفظ آن علاقمند شوند. در بازی افیقومن کودک اطراف خانه و حیاط که نماد آزادی، زندگی جدید و زندگی نسل گذشته است را برای پیدا کردن افیقومن جستجو می کند. پس از پیدا کردن آن، نزد خانواده برمی گردند و در مورد مفهوم پسح با آنان صحبت می کنند. یهودیان اشکنازی جام الیاهو ناوی را سر میز می گذارند و اغلب درب منزل را برای ورود الیاهو ناوی بازمی گذارند.

یهودیان سفارادی
یهودیان سفارادی، (یهودیان ساکن کشورهای اسلامی و اسپانیا) برنـــــج را حامص نمی دانند.
یهودیان سفارادی برای تهیه حلق از انواع میوه های بومی مانند انجیر و خرما استفاده می کنند. یهودیان ایران انواع میوه از جمله خرما، موز، سیب، انار، پرتقال، پسته و ادویه به حلق می-افزایند.
برای یهودیان سفارادی اولویت هگادا پسح کودکان است، تا با مفهوم پسح و آزادی آشنا شوند. افیقومن را پنهان می کنند و وقتی کودک آن را پیدا کرد به او جایـزه می دهند و از او می پرسند از کجا آمده ای، می گوید، از مصر.
برخی از یهودیان سفارادی شب موعد پسح، 7 شمع روشن می کنند. زیرا بنابر دلایل قبالایی در شب موعد پسح نور معنوی بسیار قوی ساطع می شود.
یهودیان سفارادی یک تخم مرغ آب پز را تقسیم و به همه اعضای خانواده می دهند. تخم مرغ نماد قربانی حگیگا (جشن) است. برخی یهودیان سفارادی جام یا کاسه الیاهو ناوی را سر سفره سدر می گذارند.

یهودیان ایران در عودلاجان
حال اوراق تاریخ را ورق می زنم و با آقای هارون یشایایی همگام می شوم تا گذشته زیبا و پرخاطره موعد پسح در محله عودلاجان در سال های 1320 را برایمان به تصویر کشد:
محله عودلاجان در سال 1320 شامل سه محله شرقی – غربی و مرکزی بود. در بخش مرکزی 6000 نفر یهودی زندگی می کردند و همه مغازه-های یهودی مایحتاج همکیشان خود را فراهم می کردند. اما موعد پسح در محله عودلاجان و مغازه های یهودی آن، حال و هوای دیگری داشت و همه از یک ماه قبل خود را برای موعد پسح آماده می کردند. ویژگی مهم پسح مصاپزی بود در سه محله عزرا یعقوب، کوچه سُرسُری و کوچه تقوی، مصا پخته می شد. مصاپزی کارگروهی بود که حدود 30-25 نفر که عمدتاً خانم بودند همکاری داشتند. درست کردن خمیر در مدت مقرر شرعی و گذاشتن خمیر در تنور از وظایف آقایان به شمار می-آمد. خانم ها خمیرها را پهن و دست آقایان شاطر می دادند، هر خانواده  بنابر جمعیت خود مصا سفارش می داد و در پارچه مخصوصی که برای این امر اختصاص داده بودند، می گذاشتند. اکثراً مصایی را که از آب تهیه می شد ترجیح می دادند. برخی تخم مرغ به مراکز مصاپزی می دادند و مصا تخم مرغی هم تهیه می کردند.
مغازه آجیل فروشی کوشکی از 20 روز قبل از موعد، آجیل موعدی ارائه می کرد. مغازه دیگری مواد لازم برای تهیه حلق از جمله: دارچین، زنجبیل و .... را عرضه می کرد. میوه فروشی و سبزی فروشی معروف ملاحییم مایحتاج پسح همکیشان را تهیه می کرد.
سفید کردن ظروف مسی از رسوم دیگر بود. خانم ها قبل از موعد پسح ظروف مسی را به مسگران می دادند تا آن را سفید کنند، سپس چند خانواده در کنار هم آن را هگعالا می کردند.
معمولاً هر خانواده ای حلق خود را درست می کرد و گاهی کسی که حلق خوب درست می کرد، آن را برای دیگران هم تهیه می کرد.
پاک کردن منزل از حامص بخشی دیگر از وظایف خانواده ها بود.
در خانه های قدیمی محله عودلاجان، در اطراف حیاط چندین اتاق بود که هر کس در یک اتاق ساکن بود. معمولاً در شب های اول و دوم موعد پسح همسایه ها و اقوام در بزرگ-ترین اتاق جمع می شدند. برای صاحب  خانه بسیار مهم بودکه جمعیت زیادی بر سر سفره جمع شوند. در سر سفره جام آب انگور را می گرفتند و براخای هگفن (قیدوش) گفته و همه خانواده با هم قَدِش اورحَص را با آواز می-خواندند. معمولاً بزرگ خانواده اولین براخا را خوانده، سپس بقیه مردان خانواده های دیگر، سایر براخاها را می-خواندند. افیقومن را میهمان ها مخفی می کردند و کسی که پیدا می کرد جایزه می گرفت. «دینو» به معنی «ما را کافی بود» از مراسم مهم دو شب موعد پسح بود و با پیازچه همه به پشت هم می-زدند. دینو نمادی از شلاق زدن یهودیان توسط مصریان است. در شب موعد سعی بر آن بود که مراسم شاد وخوبی برای کودکان برگزار شود. در روز اول موعد به دیدار کسی می رفتند که عزیزی را از دست داده و در روز دوم به دیدار بزرگان می رفتند. دید و بازدید از رسوم این موعد بود.
تهرانی های محله عودلاجان شــب های موعــد چـــلوآبگوشت می خوردند.
***
سال باغ، «روز بعد از پسح» یهودیان در باغ معینیه که در نزدیکی خیابان گرگان واقع بود دور هم جمع می شدند.
میرزا رضای کرمانی، قاتل ناصرالدین شاه در اعترافات خود به حضور جمعی یهودیان در روز سال باغ در معینیه اشاره می کند. «به قصد قتل ناصرالدین شاه او را تعقیب کردم. وارد باغ معینیه شدم فرصت خوبی برای قتل او بود، ولی از این کار خودداری کردم. زیرا یهودیان در آن روز موسوم به سال باغ در آنجا جمع شده بودند، اگر ناصرالدین شاه را به قتل می رساندم، یهودیان متهم به قتل می شدند». n

 

مصا یهودیان اشکنازی بسیار خشک است و مصا یهودیان سفارادی نرم تر است ولی آن چه برای همه یهودیان اهمیت دارد آن است که پخت آن کمتر از 18دقیقه به طول انجامد.





	استفاده از مطالب اين سايت تنها با ذكر منبع (بصورت لینک مستقیم) بلامانع است. .Using the materials of this site with mentioning the reference is free این صفحه بطور هوشمند خود را با نمایشگرهای موبایل و تبلت نیز منطبق می‌کند لطفا در صورت اشکال، به مسئولین فنی ما اطلاع دهید