نیوشا پـایـاب
زمستان 98
آشنایی با مشاهیر یهود جهان
مارس
1999، جهان، اسطوره‌ی موسیقی را از دست داد که تا مدت‌ها دیگر، مثل او نخواهد آمد.
یهودی منوهین در یک کلام هنرمند واقعی بود و در سال دهه 1970 هم در تهران کنسرت
برگزار کرد. از او همواره با عنوان بزرگترین چهره‌ی شاخص فرهنگی – هنری قرن بیستم
یاد می‌شود.
یهودی منوهین در۲۲ آوریل ۱۹۱۶ در آمریکا به‌دنیا آمد و همانند اغلب نابغه‌ها در یک
خانواده‌ی فقیر، خانواده او از مهاجران روس بودند که در زمان کودکی او به کالیفرنیا
مهاجرت می‌کنند.
ویولن در گروه ساز‌هایی قرار می‌گیرد که نواختن آن‌ها بسیار دشوار است، اما صدای
جذاب این ساز باعث نشده تا علاقه‌مندان ویولن به دنبال نواختن آن نباشند و در طول
تاریخ موسیقی شاهد حضور چهره‌های بزرگی هستیم که ید طولایی در نواختن ویولن دارند.
یکی از معروف‌ترین این چهره‌ها، یهودی منوهین (Yehudi Menuhin) است که علاقه او به
ساز ویولن، وی را به ویولونیست افسانه‌ای قرن بیستم تبدیل کرد. یهودی منوهین عمر
پربرکت خود را وقف موسیقی و ویولن کرد و کارنامه‌ای درخشان از خود بر جای گذاشت. به
همین دلیل قصد داریم در ادامه با هم به زندگی یهودی منوهین و دستاور‌دهای او نگاهی
بیاندازیم.
عشق منوهین به ویولن
یهودی منوهین زاده‌ی ۲۲ آوریل سال ۱۹۱۶ بود و در شهر نیویورک سیتی در خانواده‌ای
بلاروس یهود به‌دنیا آمد. پدرش موشه منوهین (Moshe Menuhin) نام داشت و برای
خاخام‌شدن تحصیل کرده بود. او اعتقادات ضد صهیونیستی داشت و شجره‌نامه‌اش به خاندان
مهمی از خاخام‌ها باز می‌گشت. در اواخر سال ۱۹۱۹ موشه و همسرش ماروسا (Marutha)،
شهروند آمریکا شدند. منوهین دو خواهر داشت که یکی از آن‌ها با نام هفیزیبا
(Hephzibah)، بعد‌ها به یکی از فعالان حقوق بشر تبدیل شد و دستی در نواختن ساز
داشت. یالتا (Yalyah)، خواهر دیگر منوهین نیز به شعر علاقه داشت و در کنار شاعری،
نقاشی هم می‌کرد. پدر و مادر منوهین تأثیر زیادی در شکل‌گیری علاقه او به ویولن
داشتند و زمانی که منوهین تنها ۴ سال داشت، استادی با نام زیگموند آنکر (Sigmund
Anker)، را برای یاد دادن ویولن به منوهین استخدام کردند.
منوهین در همان سنین کودکی استعداد شگرفی را در موسیقی به نمایش گذاشت و زمانی که
به ۷ سالگی رسیده بود اولین اجرای عمومی‌اش را انجام داد. این اجرا در سال ۱۹۲۳ و
برای ارکستر سمفونی سان‌فرانسیسکو برگزار شد و منوهین در این برنامه به تک‌نوازی
ویولن پرداخت. پس از این اجرا، لوییس پرسینگر که علاقه و استعداد منوهین در نواختن
ویولن را دیده بود حاضر شد به او آموزش دهد. وی در اجرا‌هایی که منوهین در سال‌های
۱۹۲۸ و 19۲۹ انجام داد نیز برایش پیانو نواخت.
سن و سال کم منوهین و هنر او در نواختن پیانو باعث شد به سرعت اسم او بر سر زبان‌ها
بیافتد و در تاریخ ۱۲ آوریل سال ۱۹۲۹، خانه اپرا سمپروپر (Semperoper)، برنامه‌های
تبلیغاتی‌اش را قطع کرد تا زمینه‌سازی اجرای منوهین ۱۲ ساله فراهم شود. در آن شب
منوهین آثاری از باخ، بتهوون و برامس اجرا کرد و علاقه‌مندان را به وجد آورد.
یک هفته قبل نیز یهودی منوهین با ارکستر فیلارمونیک برلین و تحت رهبری برونو والتر،
ویولن نواخت و این بار هم مخاطبین تحت‌تاثیر هنر یهودی منوهین قرار گرفتند.
در آن زمان یکی از منتقدین موسیقی، یهودی که سن و سال کمی داشت را به پنگوئن کوچکی
تشبیه کرد که حضور او در صحنه موسیقی بامزه جلوه می‌کرد، اما زمانی که همین پنگوئن
کوچک ویولن در دست گرفت و شروع به نواختن کرد، مخاطبین متوجه شدند با هنرمندی
تمام‌عیار طرف هستند که در موسیقی خود هیچ شوخی با کسی ندارد.
یهودی منوهین برای افزایش مهارت خود در نواختن ویولن نزد جورج انشو (George Enescu)
رفت، وی زیر نظر این استاد ویولن توانست با چند پیانیست معروف نیز آشنا شود. یهودی
منوهین فراگیری ویولن را مدتی پیش آدولف بوش ادامه داد.
جورج انشو تأثیر زیادی در آموزش یهودی منوهین داشت و این دو در کنار رابطه استاد و
شاگردی، به دوستان نزدیکی برای یکدیگر تبدیل شدند و رابطه یهودی منوهین و جورج اشنو
تا پایان زندگی شخصی و کاری این دو ادامه پیدا کرد. یهودی منوهین پله‌های ترقی را
یکی پس از دیگری پشت‌سر می‌گذاشت تا جنگ‌جهانی دوم شروع شد و منوهین نیز به‌عنوان
یک هنرمند مسئول پای خودش را از جنگ بیرون نکشید و چیزی نزدیک به ۵۰۰ کنسرت برای
نیرو‌های متفقین برگزار کرد. مدتی بعد نیز به آلمان بازگشت و برای زندانیانی که به
تازگی از بازداشتگاه آزاد شده بودند موسیقی اجرا می‌کرد. بازدید از آلمان تأثیر
زیادی روی منوهین گذاشت و وی به‌عنوان یک یهودی موسیقیدان، ارتباط نزدیکی با فرهنگ
آلمان پیدا کرد.
در سال‌های ۱۹۴۰ تا ۱۹۵۰، منوهین همچنان به ضبط و اجرای آثار مهم ادامه داد، اما
بسیاری از اثر‌های او در این بازه‌زمانی برای علاقه‌مندان موسیقی کمتر شناخته شده
است. منوهین با نوازنده پیانویی با نام بلا بارتوک آشنا شد و این دو هنرمند
اجرا‌های زیادی را در کنار هم انجام دادند و آثاری که از همکاری منوهین و بارتوک
به‌جای مانده است به‌عنوان بهترین آثار موسیقی قرن بیستم شناخته می‌شود.
منوهین از دهه ۱۹۶۰ به بعد حضور بیشتری در عرصه موسیقی داشت و در سال ۱۹۶۳، مدرسه
موسیقی یهودی منوهین را تاسیس کرد. این مدرسه با هدف جذب کودکانی که استعداد سرشاری
در موسیقی داشتند به راه افتاد. از طرف دیگر منوهین به رهبری ارکستر نیز روی آورد و
در زمان حیات خود رهبری بیشتر کنسرت‌های تراز اول دنیا را انجام داد. یهودی، رهبر
موقت و دائم خیلی از ارکسترهای بزرگ جهان، مانند ارکستر سمفونیک لندن، ارکستر
سمفونیک ورشو، ارکستر فیلارمونیک مجارستان، ارکستر فیلارمونیک برلین، ارکستر
فیلارمونیک لندن، ارکستر فیلارمونیک نیویورک و ارکستر مجلسی لندن بوده است.
او در طول زندگی خود چندین جایزه صلح و همچنین نشان شوالیه‌ای و لقب لرد را از
الیزابت دوم دریافت کرد. در ۱۹۹۲ سفیر حسن نیت یونسکو بود و ۲۷ دانشگاه جهان به
منوهین دکترای افتخاری اعطا کردند.
کوفی عنان در مورد یهودی منوهین می‌گوید:
«منوهین، شهروندی از همه جهان بود، کسی که با فرهنگ و بصیرتش؛ همدردی عمیق تمام
انسانها از هر کیش و هر رنگ با خود به همراه داشت.»
منوهین حدود ۵۰ سال پیش برای کنفرانس موسیقی جهان به ایران آمده و در سالن هنرهای
زیبا با شنیدن صدای ساز مرحوم استاد اسدالله ملک به وجد می‌آید.
یهودی منوهین در بیست سال آخر عمر خود سعی کرد حضور بیشتری در سایر زمینه‌های
موسیقی نیز داشته باشد و در کنار نوازندگی ویولن، آموزش موسیقی و رهبری ارکستر را
نیز انجام می‌داد. منوهین در اواخر عمر خود نیز موسیقی را کنار نگذاشت و در سن ۷۰
تا ۸۰ سالگی نیز به‌عنوان یکی از فعال‌ترین موسیقیدان‌های دنیا شناخته می‌شد.
قطار زندگی یهودی منوهین پس از سال‌ها حضور فعال در دنیای موسیقی سرانجام در تاریخ
دوازدهم ماه مارس سال ۱۹۹۹ به ایستگاه آخر رسید و این ویولونیست افسانه‌ای در سن ۸۳
سالگی در بیمارستان مارتین لوتر، واقع در آلمان دارفانی را وداع گفت.
منابع
1- bach-cantatas, wikipedia
2- http://www.harmonytalk.com
برگی از تاریخ:
یهودی
منوهین با چشمانی بسته در خلوت خود به یاد هولوکاست می نوازد
اولین
حضور یهودی منوهین در ایران (1968-1967) به دعوت
حشمت ا... سنجری و اجرای ویلن در تالار رودکی (وحدت)
از راست به ترتیب : لئون رفوآ ، ناشناس، ناشناس، یهودی منوهین،
پرویز بیات، حشمت ا... سنجری، ناشناس.
با تشکر از آرشیو عکس لئون رفوآ، عکاس و فیلمبردار پیشکسوت جامعه‌ی یهودی ایران.
