|
بهناز وفا منصوری
فروردین
1379
ادبیات بیابان و گردانه، ادبیات مهاجر، ادبیات سیار به نوشته
های منظوم یا منثوری اطلاق می شود که بر بدنه ی خودروهایی چون کامیون، وانت و مانند
آن می نویسند. این نوشته ها نمایان گر خلقیات و روحیات رانندگانی است که همواره بر
پهندشت جاده ها می گذرند، این ادبیات بخشی از فرهنگ مردم کوچه و بازار است که از
تخیل، احساس، آرزو و اندیشه های گوناگونی که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده اند
نشات می گیرد. این اشعار یا عبارات برحسب سن، تفکر، فرهنگ، روحیات و خلقیات و مسیر راننده تفاوت
های محسوسی با یک دیگر دارد. تجلی این اشعار را بر دیوار کوچه ها، پستوی مغازه ها و
انواع خودروها یا حتی خالکوبی پوست افرادی خاص می توان دید. ادبیات جاده ها اختصاص
به موضوعاتی چون دوری، غم، هجران، فراق، عشق و دعوت به خصایل نیک انسانی دارد. و
سراینده ی آن معمولا گمنام است.
نوشته های خودروهای سبک نسبت به خودروهای سنگین بیش تر از ترس و دلهره و اضطراب سخن
می گویند. در خودروهای سبک مثل تاکسی یا وانت بار اغلب جملات ترحم انگیز خطاب به
خودروهای بزرگ و سنگین است:
رهرو آن نیست گهی تند و گهی خسته رود رهرو آن است که آهسته و پیوسته رود
در ادبیات مهاجر، زبانی ساده، بی پیرایه و طنز آلودی موج می زند. اصول این ادبیات
نمایانگر عواطف و احساسات مشترک مردمی است که پیش تر در سفر هستند و از خانواده و
دیار خود دورند، مضمون اصلی این گونه نوشته ها را در چند گروه عمده می توان گنجاند:
1- نوشته های مذهبی: خطراتی که رانندگان تنها را در جاده ها تهدید می کند باعث شده
که بسیاری از آنها به نیروهای ماورای طبیعی متوسل شوند، از این رو بر بدنه ی بسیاری
از کامیون ها عباراتی ویژه به چشم می خورد، چون: بیمه ی ابوالفضل – فقیر علی –
ا.لهی گر نظر کنی کار تمام است. از همه عالم نهان و بر همه پیدا،
یارب که مرا صحت جان بی تو مباد و زهستی من نام و نشان بی تو مباد
2- نوشته های پند آموز: که برای انجام اعمال خوب و پرهیز از اعمال بد بر پشت
خودروها نقش می بندد: خیانت نکن. ای که مشتاق منزلی مشتاب. گاز نده به جوونیت رحم
کن.
مصلحت نیست که بی جا بکنی دنده تو چاق می روی تو دره می شوی از دو پا چلاق
صدبار بدی کردی و خوبی نچشیدی خوبی چه بدی داشت که یک بار نکردی
بار حمالان به دوش خود کشیدن ننگ نیست زیر بار منت نامرد رفتن مشکل است
3- شکوه از روزگار: سفرهای طولانی در تنهایی، راننده به افکار گوناگونی چون محبت
جویی، تفکر به مرگ، پیری، امید به بازگشت و دلتنگی از غربت وا می دارد و این اندیشه
ها که نمایان گر خصلت اوست به شکل جملاتی این گونه تجلی می کند: افسوس، افسانه بود.
گشتم نبود، نگرد نیست. امان از دست اندازهای اقبال من. یک لحظه غفلت، یک عمر ندامت.
آخرین ایستگاه خاک است. آخر این هم شد کار، همه خوابند و ما بیدار. منتظرم، برگرد.
به بیستون که رسیدم گرفت بارانی اگر غلط نکنم اشک چشم فرهاد است
پیری اگر که گوهر دندان زمن گرفت شادم که بی نیاز مرا از خلال کرد
چنان غبار مرا روزگار داد به باد که بر زمین ننشیند هزار سال دگر
به هر جا رفته ام مثل وطن نیست به غم خوردن کسی مانند من نیست
4- عاشقانه ها: نوشته های غنایی و عاشقانه نیز به دلیل دوری از یار و محبوب یا
فرزند و مادر بخشی از قلمرو این ادبیات است: رفتم، نگو وفا نداشت، تو دلم جای پا
نداشت. دنبالم نیا، اسیر می شی. دوستت دارم بی آن که بدانی. زخمی و پا بسته ی عشقم.
شمع و پروانه و بلبل همه جمعند ای دوست بیا رحم به تنهایی ما کن
دل خوبان شهر مایل توست سنگ آهن ربا مگر دل توست
آن قدر در کشتی عشقت نشینم روز و شب یا به ساحل می رسم یا غرق دریا می شوم
ای یار به عمر رفته مانی ترسم که نبینمت دگر باز
5- عبارات طنز آمیز: این گروه از نوشته ها بیش ترین و جالب ترین سهم را از ادبیات
جاده ای دارند: چشم حسود بوم بوم. بی خیال درویش. نازش نده، گازش بده. گاه گاهی
خنده دارد. بوق نزن جوجه ها خوابند. سلام دلاور، نمالی به خاور، می بخشی سبقت می
گیرم تو خونمه. سلام کن ژیان. ژیان نیا می خورمت. داداش، مرگ من یواش.
سرعت نرو، 80 میره شبستان، 100 می ره بیمارستان، 110 تیمارستان، آخرش 120 می شه
گورستان!
اگر دیدی جوانی قد خمیده بدان نادان شده خودرو خریده
از بس ندادی ام پلو آخر شدم مارکوپولو.
در طواف شمع می گفت این سخت پروانه ای سر پیچ سبقت مگیر جانا مگر دیوانه ای.
6- تک واژه ها: تک واژه ها یا عبارات های چند واژه ای لبریز از عشق و سرشار از
احساس است. حرف از حدیث دل است و فریاد دل: قسمت، افسانه، امیر شب. رفیق بی کلک،
مادر. شب شکن. تنها. عقاب کوهستان. شبگرد تنها. فدای قدمت مادر. در نگاهت هزاران
خاطره است و ... .
| 
