دکتر ژان پـایـاب
پاییز 96
افغانستان
در منابع قرون وسطی مسلمانان و عبری خوراسان یا خراسان نامیده می‌شد و تاریخ آن نزد
یهودیان به حدود 2700 سال قبل برمی-گردد، که با تخریب معبد و تبعید بابلی پایان
می-یابد.
با این حال امروز، تنها یک یهودی شناخته شده به نام زابلون سیمینتوف در افغانستان
باقی مانده است. در سال 2013 م.، یک نسخه از
نسخه‌های خطی باستانی کشف شده در مناطق تحت کنترل سابق طالبان در افغانستان منتشر
شد و از اولین شواهد حضور فیزیکی جوامع پر رونق یهود در منطقه، که قدمت آن بیش از
هزار سال بوده، پرده برداشت.
در سال 2001 م. گزارش شد که دو یهودی در کابل و حدود پنج خانواده یهودی در شهر هرات
زندگی می‌کنند. در سال 2015 م. شواهد حاکی از آن است که تنها یک یهودی در افغانستان
باقی مانده، که وی فرش‌فروش و مالک رستوران زابلون سیمینتوف Zablon Simintov
می‌باشد. سیمینتوف در ماه مارس 2014 م. اعلام کرد که رستوران خود را به دلیل رکود
فعالیت‌های تجاری بسته است.
تاریخ اولیه
چندین تاریخچه از یهودیان افغان روایت می‌گردد. مفسران اولیه کتاب مقدس، خراسان
را به عنوان محل قبیله‌ای از «10 طایفه‌ی گمشده» Ten Lost Tribes )
(-
(عهد عتیق: ده قبیلهی یهودیان که برای بردگی به سرزمین آشور برده شدند یا (ده
قبیله از گم شده م.ت) (227 - پیش از میلاد)
)نام برده‌اند. امروزه چندین قبیله افغانی از جمله دورانی،
یوسف زای، افرییدی و پشتون معتقدند که آنها وارثان پادشاه سعود هستند. آنها خود را
بنی اسرائیل می‌نامند. برخی از دانشمندان مسلمان و نویسندگان مسلمان این نظریه را
قبول می‌کنند. خانواده سلـطنتی تبعیدی نیز
ریشه‌های خود را به اسراییل باستان، بالاخص قبیله بنیامین ربط داده‌اند.
به علت دور بودن از مرکز یهودیان در بابل، افراد ناخواسته، مانند افراد مخالف برای
بیگاری، یا به تبعید به افغانستان منتقل می‌شدند.
پشتون‌ها ادعا می‌کنند که اسم شهر کابل «کائین و آبل» است و نام افغانستان از
«افغانا»، نوه پادشاه سعود از قبیله بنیامین مشتق شده است.
به عنوان مثال کتاب دیگری در قرن هفتم به‌نام «طاقتی نصیری» بیان می‌کند که، مردم
به‌نام اسرائیل در غور در جنوب شرقی هرات مستقر شدند.
در متن‌های مختلف، به یهودی به نام عقیوا اشاره می‌شود که در آغاز قرن هشتم
جمع‌کننده مالیات در شهر مرو بود! کاوشگران سنگ قبرهای عبری را که در سال 1946 در
شهر باستانی غور در سال‌های 750 میلادی کشف شده‌اند رمزگشایی کرده‌اند. این سنگ
قبرها علاوه بر اسم و تاریخ، جزئیاتی مانند عناوین جمعی و عملکردها را ارائه دادند.
گزارش‌های
دیگر حاکی از آن است که یهودیان ایرانی که در قرون هفتم و هشتم به افغانستان
گریخته‌اند درآنجا سکنی گزیده‌اند .
منابع قرون وسطایی چندین مرکز یهودی را در افغانستان ذکر می‌کنند که بلخ مهم‌ترین
آنهاست. یک جامعه یهودی در غزنی در منابع اسلامی ثبت شده است که نشان می‌دهد
یهودیان در قرن دهم و یازدهم در آنجا زندگی می‌کردند. یک یهودی به نام اسحاق،
نماینده سلطان محمود (-
(حکم
صادر شده 998-1030))، برای
مدیریت معادن سرب سلطان و برای ذوب کردن سنگ معدن، انتخاب شد. بر طبق منابع عبری،
تعداد زیادی یهودی در غزنی زندگی می‌کردند.
سنگ نوشته‌هایی با کتیبه‌های عبری که از 1115 تا 1215 هستند، تأیید می‌کنند که یک
جامعه یهودی در فیروز کوه واقع در بین هرات و کابل وجود داشته است. با این حال،
تهاجم چنگیز خان و مغولان در سال 1222 م. ، افغانستان را ویران کرد و جوامع یهودی
را از بین برد. تعداد قلیلی از جامعه کوچک و جدا شده یهودی از افغانستان که تا قرن
نوزدهم باقی مانده، شناخته شده است.
در سال 1839، هزاران یهودی دوباره از ایران فرار کردند و جمعیت یهودیان افغانستان
را تا 40،000 نفر افزایش دادند. آنها در هرات مستقر شدند و عمدتاً معامله‌گران و
خرده‌فروشان در پوست، فرش و عتیقه بودند. هرات در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم به
مرکز جمعیت یهودیان افغانستان تبدیل شد، اما در سال‌های اخیر فعالیت و مشارکت
یهودیان کاهش یافت و در حال حاضر هیچ سازمان یهودی در آنجا وجود ندارد.
چهار کنیسه در هرات در سال 1978 م.
در اکتشافات باستان‌شناسی کشف شد و دو کنیسه اخیرا به عنوان یک مدرسه برای پسران و
یک نمازخانه برای مسلمان تبدیل شده است.
این کاهش در سال 1870 م. پس از آن که مقامات کشور اقدامات ضد یهودی را انجام دادند،
موجب خروج جمعی از آنها به آسیای میانه، ایران و فلسطین شد. قتل نادید شاه در سال
1933 باعث شد که یکی دیگر از مبارزات ضد یهودی آغاز شود. یهودیان از اکثر شهرهای
افغانستان تبعید شدند و زندگی آنها را به کابل، بلخ یا هرات محدود کردند. علاوه بر
این، یهودیان مجاز به ترک شهر بدون اجازه نبوده و مجبور به پرداخت مالیات ویژه
شدند.
گنیزای افغانستان «Afghan Genizah»
در ماه ژانویه سال 2013، کتابخانه ملی اسرائیل رسما از اسناد و نسخه‌های عبری
که از غارهای مناطق کنترل شده طالبان افغانستان کشف شده است رونمایی کرد، که نشان
می‌دهد نخستین شواهد فیزیکی یک جامعه یهودی بیش از هزار سال است.
تعداد 29 سند، تجارب زندگی را نشان می‌دهد (از جمله تفاسیر کتاب مقدس، نامه‌های
شخصی و سوابق مالی) و محققان می‌گویند که «گنیزای افغان» بزرگترین آرشیو از زمان
کشف «گنیزای قاهره» است ، که در یک کنیسه مصر بیش از 100 سال پیش کشف شده است.
«گنیزا» یک اصطلاح عبری است که عموما به «ذخیره‌سازی، انبار» ترجمه می‌شود و برای
اشاره به یک انبار در یک کنیسه یا گورستان که کتاب‌ها و مقالات عبری در آن نگهداری
می‌شود استفاده می‌شود. طبق قوانین یهودی دور ریختن نوشته‌هایی که حاوی نام رسمی
خداوند هستند ممنوع است، به طوری که آنها یا به خاک سپرده می‌شوند یا انبار
می‌شوند.
هگای بن شمای، مدیر آکادمیک کتابخانه، گفت: «ما منابع تاریخی زیادی در مورد
شهرک‌های یهودی در این منطقه داشته‌ایم. این اولین بار است که ما مجموعه‌ای بزرگ از
نسخه‌های خطی را نشان می‌دهیم که نشان‌دهنده فرهنگ یهودیانی است که در افغانستان
زندگی می‌کردند. تا امروز هیچ سندی بدین‌گونه نداشتیم.»
«آویاد ستلمن»، مدیر کل مجموعه کتابخانه یهودی، می‌گوید: «ابتدا می‌توانیم تأیید
کنیم که [جوامع یهودی افغان] واقعاً وجود داشته اند، که این مهم‌ترین نکته است.
آنها فقط به تجارت و مناجات علاقه‌مند نبودند؛ آنها به تلمود و کتاب مقدس نیز
علاقه‌مند بودند.»
در نوامبر 2016م.، بیش از 250 متون باستانی دیگر از همان مجموعه، به نمایش گذاشته
شد. این نسخه‌های خطی که از قرون 11، 12 و 13 می‌باشد، شامل نماز و همچنین
پرونده‌های تجارت در زبان عبری، فارسی و عربی است.
در حال حاضر بیش از 10،000 یهودی از تبار افغان مهاجرت کرده‌اند. دومین جمعیت
یهودیان افغان در نیویورک با 200 خانواده است. بیشتر آنها در فلیشینگ Flushing،
جامائیکا و کوئینز زندگی می‌کنند. ربی یعقوب ناصروف Rabbi Jacob Nasirov رهبر جماعت
ارتدوکس انصی شالوم، تنها کنیسه افغان در ایالات متحده است. اعضاء آن نه تنها از
افغانستان، بلکه از یمن، سوریه، روسیه، عراق، مراکش و لبنان ریشه دارند.
منابع:
Aharon, Sara. “Discovering Afghanistan's 1,000-year-old Jewish Life,”
Encyclopedia Judaica;
Jewish Telegraphic Agency;
World Jewish Congress;
Moshiach.com;
