دکتر ژان پـایـاب
بهار 1397
در
دوران باستان و در حکومت بلغار و بیزانس، معروف است که در زمان کالیگولا در
مقدونیه یهودیان اسکان داشته‌اند. سنگ‌نوشته‌ای به خط لاتین مربوط به اواخر قرن دوم
در روستای گیگ در ساحل دانوب یافت شده که نشان دهندة وجود جامعة یهود در آنجاست.
فرمان تئودوزیس به حاکمان تراس والیریا در سال 379 نشان می‌دهد که یهودیان در این
منطقه بوده‌اند و کنیسه‌ها در این منطقه خراب‌شده‌اند. وقتی‌که امپراتور
بیزانس«لئوی سوم» (سال 718 تا 741) یهودیان را آزار و اذیت کرد، ممکن است تعدادی از
آن‌ها به بلغارستان فرار کرده باشند. در آنجا طی دوران سلطنت «بلغار سزار بوریس»
(سال 852 تا 859)، به یهودیان گفته شد تلاش کنند تا از آشوب‌های مذهبی در میان
بلغارها و سپس بت‌پرستان بهره‌برداری کنند و آن‌ها را به دین یهود هدایت کنند، اما
فرستاده‌های مسیحی از موفقیت بیشتری برخوردار بودند. به‌هرحال مذهب مسیحیان
بلغارستان قدیم، ترکیبی از عقاید مسیحیت، یهود و بت‌پرستان (مشرکین) بود. بین
سال‌های 858 تا 867، 106 سؤال توسط نمایندگان بلغارستان به پاپ نیکولاس ارائه شد.
در میان سؤالات که همه راجع به هدایت و راهنمایی بود، سوالاتی وجود داست در رابطه
با قانون مناسب اولین میوه‌ها، چه روزی از هفته روز استراحت است، شنبه یا یکشنبه،
گوشت مرغ یا کدام‌یک از حیوانات را می‌توان خورد، آیا خوردن گوشت حیوانی که ذبح
نشده درست است یا نه؟ آیا افرادی که خودکشی می‌کنند باید مراسم خاک‌سپاری اجرا شود
یا نه؟ آیا زنان هنگام خواندن نماز و عبادت باید سر خود را بپوشانند و نظایر آن.
نام شاهزادگان بلغارستان در این زمان داوود، موسی، هارون و ساموئل بود که این اسامی
نشان دهندة تأثیرات دین یهود می‌باشد. در سال 863 «میکائیل سوم» امپراتور بیزانس،
راهبانی به نام سریل (کنستانتین) و مندوس را از سالنیکا به موراویای کبیر فرستاد تا
مذهب مردم آنجا را تغییر دهند. آن زمان مذهب موراویائیان با یهودیت ترکیب شده بود
و آن‌ها تحت نظر آموزگاران یهودی تعلیم می‌دیدند. سریل خط جدیدی به نام «گلاگلیتیک
» (بعداً خط سریلی نامیده شد) برای خط نوشتاری اسلاوها اختراع کرد. این خط بر اساس
الفبای یونانی بود، اما از الفبای عبری نیز استفاده کرد تا صداهایی که در الفبای
یونانی وجود نداشت مثل «sh» و «Ts» را بیان کند. این باور وجود دارد که سریل ترجمة
بخش‌هایی از کتاب مقدس را از زبان عبری اصلی انجام داده است. شواهدی وجود دارد که
نشان می‌دهد در سال 967 یهودیان در «نیکوپل» حاکم بوده‌اند. در اوایل قرن دوازدهم
«لئومونگ» به‌عنوان فردی یهودی متولد شد و مجموعه قوانین شرعی و عرفی یهودیت
بلغارستانی را آموخت و اسقف اعظم اسقف نشین «آچریدا» و پیشوای بلغارستان شد. بطور
کلی در آن زمان بلغارها نسبت به دین یهودی نگرش مساعدی داشتند، تجار
یهودی
ایتالیایی و راگوسی (دوبروکنیگ) که در بلغارستان ساکن بودند امتیازات حکومتی دریافت
کردند. به‌احتمال‌زیاد بسیاری از یهودیان در طول جنگ‌های صلیبی به بلغارستان
پناهنده شدند. «سزار ایوان الکساندر» با زنی یهودی به نام سارا ازدواج کرد، او در
مراسم غسل تعمید «تئودورا» نام گرفت. وی تأثیر چشمگیری بر وضعیت امور داشت. تلاش و
فعالیت‌های کلیسا در بارة ارتداد نیز بر وضعیت یهودیان تأثیر زیادی داشت. شورای
کلیسا در سال 1352 یهودیان و مرتدین را طرد کرد. سه یهودی به خاطر اتهام غلط
کفرگویی و بی‌حرمتی به مقدسات به مرگ محکوم شدند. اگر چه این حکم توسط سزار لغو شد،
اما احساس انتقام‌جویی را در متهمین بوجود آورد. بزرگ‌ترین بخش جامعة یهودی
بلغارستانِ قبل از قرن پانزدهم، وابسته به مراسم یهودیان بیزانس (رومانی‌ها) بود.
تنها عدة کمی به زبان بلغاری صحبت می‌کردند. رومانی‌ها کتاب دعا و نماز مخصوص خود
داشتند که بالاخره کتاب دعای سفارادی جای آن را گرفت. پس از بیرون راندن و تبعید
یهودیان از سال 1376 بسیاری از یهودیان از بلغارستان به مجارستان رفتند. یهودیانِ
مجارستان، آداب و رسوم خاص خود را حفظ کردند، اما بعداً آداب و رسوم دیگر یهودیان
اشکنازی را پذیرفتند و بالاخره آن‌ها آداب و رسوم سفارادی را اتخاذ و به زبان
لادینو صحبت کردند. در دهه‌های قبل از جنگ جهانی دوم، جمعیت یهودیان بلغارستان بطور
مرتب کاهش یافت و این نشان دهندة کاهش میزان زاد و ولد آن‌ها نسبت به میانگین رشد
جمعیت ملی بود. در سال 1920 در حدود شانزده هزار یهودی در بلغارستان وجود داشت. در
اواسط دهة 1930 بیش از نیمی از یهودیان بلغارستان در سوفیا ساکن بودند. بیشتر
یهودیان مشغول به تجارت و اکثریت آن‌ها دارای شغل آزاد (خویش‌فرما) بودند. در
سال‌های قبل از جنگ تعداد حقوق‌بگیران روند رو به افزایش خاصی نشان می‌دهد. در سال
1990 تعدادی از یهودیان در کشور ترکیه در ساحل دریای سیاه اسکان یافتند. دیگر
یهودیان بلغارستان در (منطقة کوکلی در نزدیکی استانبول) مشغول کشاورزی بودند. بعد
از سال 1878 ریاست عالمان یهودی (خاخام) به سرپرستی خاخام ارشد ایجاد شد. در سال
1900 کنفرانس جوامع یهود تشکیل و قانون اساسی جدید تصویب شد، اگرچه دولت بلغارستان
از به رسمیت شناختن این قانون سر باز زد. قانون مذکور در رابطه با انتخابات کنیسه،
کمیسیون‌های مدارس و اجتماع بود و کمیسیون‌های اجتماعی، تعدادی از یهودیان
بلغارستانی را از بین اعضای خود برای شورای مرکزی انتخاب می‌کردند. این شورا مستقل
از خاخام ارشد عمل می‌کرد که رئیس دادگاه مرکزی عالمان یهودی نیز بود. دادگاه مرکزی
عالمان یهودی، قدرت و نفوذ خود را بر دادگاه‌های عالمان یهودی «سوفیا»، «پلودیو» و
«راشچاک» اعمال می‌کرد. در نزدیکی ساختمان پارلمان بلغارستان در سوفیا یک لوح برنزی
بر روی پایه ای گرانیتی قرار دارد. لوح مذکور نماد یادبود نمایندگان مجلس و
بلغارهای غیریهودی می‌باشد که تلاش کردند تا تبعید 8500 یهودی بلغار به کمپ¬های
تمرکز نازی¬ها را متوقف کنند.
منبع
Heritage Films;
Hecht, Esther. "The Jewish Traveler: Sofia." Photo Credit: Judaica Philatelic
Resources;
The Knesset;
The Sofia Echo, (July 7, 2011);
PR Newswire, (January 16, 2012);
David B. Green, “This Day in Jewish History/ Bulgarian Jews fleeing the Nazis
drown in Sea of Marmara
Bulgarian court opens trial for 2012 bus bombing, ABC News, (January 18, 2017).
