پاییز 1387
اين
كشور با مساحت 49034 کیلومترمربع داراي مرز مشترك با اتريش، جمهوري چک، مجارستان،
لهستان و اوكراين است. پايتخت آن «براتيسلاوا» (پرسبورگ) با جمعيتي بالغ بر پانصد
هزار نفر مي‌باشد.
اولين نشانه‌ها از مهاجرت يهوديان به اسلواكي، در اواسط قرن سيزدهم ميلادي ديده شده
است. از قرون وسطي تا سال 1918 نيز جمعي از يهوديان به مجارستان مهاجرت نمودند. به
همين جهت تاريخ يهوديان اسلواكي بسيار نزديك و پيوسته به تاريخ يهوديان مجارستان
مي‌باشد. اسلواكي در حد فاصل زماني دو جنگ جهاني به جمهوري چك‌‌واسلواکی سابق تعلق
داشته است. اين كشور از مارس 1939 تا آوريل 1945 استقلال يافت. اسـلواكي از اول
ژانويه‌ی 1993 به عنوان يك جمهوري مستقل شمرده مي‌شود. در اسلواكي اكثراً يهوديان
مذهبي و پيروان مكتب حصيديم سكونت داشته‌اند. در قرن چهاردهم ميلادي در شهر
پرسبورگ، (كه اكنون براتيسلاوا ناميده مي‌شود) بالغ بر هشتصد يهودي سكونت
داشته‌اند. تعقيب‌هاي پ‌ياپي و اخراج يهوديان از شهرها كه بيش‌تر به دلايل ضديهودي
صورت مي‌گرفت، باعث ايجاد نزاع‌هاي خونين در اواخر قرن 15 و 16 ميلادي شد.
پس از آن در قرن هفدهم و هجدهم ميلادي، تعداد زيادي از يهوديان به شهرهاي خود
مراجعت كردند. اما آنها در اين شهرها اغلب مواقع با بازرگاناني مشكل پيدا مي‌كردند
كه آلماني‌الاصل بودند و در مقابل رقباي يهودی، از خود مقاومت نشان مي‌دادند. در
اين زمان يهوديان زيادي از اين مناطق مهاجرت كردند. قسمت شمالي مجارستان كه متعلق
به اسلواكي بود در آن زمان به عنوان مركز يهوديت شهرت داشت. سرشماري سال 1785 در
پرسبورگ حاكي از وجود بزرگترين مركز يهوديت در اين شهر بوده است. دستورالعمل پادشاه
وقت در سال 1781 ميلادي، اولين قدم در راستاي تساوي حقوق بود. زيرا بر اساس اين
بخشنامه، اشتغال به كار و سكني يافتن يهوديان به سهولت صورت مي‌گرفت.
پرسبورگ (براتيسلاواي فعلي) تا قرن نوزدهم به عنوان مركزي براي يهوديان روشنفكر و
مذهبي در منطقه‌ی حكومت پادشاهی دانوب گسترش يافت. در اين منطقه نه تنها يك مركز
رهبري- مذهبي پاي گرفت، بلكه مراجع مذهبي مشهور و آگاه از علوم مذهبي نیز تعليم
يافتند. اين امر نشان خاصي از روشنفكري و تساوي حقوق بود. در قرن نوزدهم ميلادي،
تعدادي انجمن غيرمذهبي تشكيل شد. بدين ترتيب رشد جامعه‌ی يهود، سير صعودي به خود
گرفت. آمار سال 1930 حاكي از وجود 140000 يهودي در اسلواكي است، كه اكثراً از اهالي
همان منطقه بودند. از اين تعداد، 44000 نفر داراي مليت اسلواكي بودند كه خود نشان
دهنده‌ی رشد جامعه‌ی يهود بود. پس از توافق‌نامه‌‌ی مونيخ، مجارستان قسمتي از
اسلواكي را به تملك خود در آورد. 90000 يهودي باقيمانده نیز، قرباني تعقيب‌هاي
حكومت نازي شدند.
پس از آن حكومت دست‌نشانده‌ی اسلواكي نيز قوانين ضديهودي وضع نمود. املاك آنها را
ضبط و آنها را روانه اردوگاه‌هاي كار اجباري نمود. بدين‌ترتيب اسلواكي نيز در
سرازير نمودن يهوديان به اردوگاه‌هاي مرگ فعالانه همكاري داشت.
در انقلاب مردمي اسلواكي در سال 1944 ميلادي، حدود يك تا دو هزار سرباز ضدشورش
يهودي شركت داشتند. تا ماه مارس 1944 و همزمان با اشغال مجارستان توسط آلمان‌ها،
بيش از ده هزار يهودي اسلواكي به مجارستان گريختند.
در سال 1997 بالغ بر 6000 يهودي در اسلواكي به ويژه براتيسلاوا ، شهري كه در آن
موزه يهوديت وجود دارد، سكونت داشتند.
اما در حال حاضر تنها نكته‌اي كه نماينده‌ی جامعه‌ی يهود اسلواكي در صحت آن هيچ
ترديدي ندارد عدم اطلاع ديگر كشورهاي جهان از وجود جامعه‌ی يهود در اسلواكي است. در
حالي كه راجع به يهوديان پراگ يا بوداپست مطالب زيادي منتشر مي‌شود. شايد بتوان
قصور در اين امر را بر عهده مورخين دانست.
انجمن رسمي كليميان براتيسلاوا به عنوان جمعيتي كه كارمندان آن برنامه‌هاي اجتماعي
را تدارك مي‌بينند، مديريت املاك رابر عهده دارند و پاسخگوي سوالات جامعه اكثريت
راجع به يهوديت مي‌باشند، حدودا داراي 600 عضو مي‌باشد. براتيسلاوا به عنوان شهري
قديمي و كوچك كه گرداگرد آن را سيلوهاي بتوني به جاي مانده از دوره‌ی كمونيستي
احاطه كرده است، بيش‌تر شباهت به يك حوزه‌ی شهري دارد تا پايتخت اسلواكي. گرچه
اسلواكي به جهت تغييرات در راستاي پيشرفت كه احيای اقتصاد را نيز به دنبال داشته
بين ديگر كشورهاي اروپايي شناخته شده است، اما جامعه‌ی يهود در اين راستا متحمل
تغييرات غم‌انگيزي شده است. اعضاي جامعه‌ی يهود همگام با جامعه‌ی اكثريت اسلواك،
اثرات حكومت ناسيوناليستي و ضدبيگانه‌ی به جاي مانده از حكومت مترود سال‌هاي دهه‌ی
نود ميلادي را به فراموشي سپردند. اسلواكي در سال 2004 به عضويت اتحاديه‌ی اروپا
درآمد. حكومت اسلواكي تصميم بر مقاومت عليه تبعيض نژادي و مذهبي دارد كه كماكان
سال‌ها پس از پايان حيات كمونيسم در سال 1989، عليه يهوديان كمابيش به چشم مي‌خورد.
انتشار مطالب نويسندگان در روزنامه‌ی انجمن دانشجويان يهود تحت نام مستعار يا فقط
ذكر اسم كوچك، خود نشاني از سال‌هاي خفقان دارد. اما امروزه اين مطالب با اسامي
كامل به چاپ مي‌رسند.
يكي از اعضاي انجمن معتقد است يهوديان اسلواكي امروزه در مقايسه با ده سال گذشته
احساس تعلق بيشتري به موطن خود دارند. تقريبا اكثر اعضاي جامعه‌ی يهود، آينده‌ی
مثبتي براي جامعه‌ی خود پيش‌بيني مي‌كنند.
در راستاي جذب اجتماعات يهودي از مناطق ديگر در اتحاديه‌ی اروپا و اكثرا با حمايت
دولت، برنامه‌هايي جهت بازسازي كنيساها ، تملك قبرستان‌ها و حتي برنامه‌هاي توريستي
و تفريحي تدارك ديده مي‌شود. اما براي برنامه
هاي
مذهبي طرفداران زيادي وجود ندارد. رئيس انجمن كليميان براتيسلاوا كه نزديك به يك
دهه است كه در اين سمت فعاليت دارد، مي‌گويد : «اكثر اعضاي جامعه‌ی ما، افراد به
جاي مانده از كشتار يهوديان (هولوكاست) هستند كه به جهت رنجي كه متحمل شده‌اند
تمايلي به مذهب ندارند. فرزندان آنان نيز كه در حكومت كمونيستي بزرگ شده‌اند، كم و
بيش از طرز فكر مشابهي پيروي مي‌كنند. او معتقد است هدف اصلي انجمن، تامين زندگي
اعضای جامعه به ويژه سالمنداني است كه هسته‌ی مرکزی جامعه محسوب مي شوند. در سال
1996 همزمان با آغاز به كار رئيس انجمن، روزانه براي 25 عضو از اعضای سالمند،
خوراك گرم ارسال مي‌شود. آمار اين افراد هم‌اكنون به 100 عضو افزايش يافته است.
علاوه بر آن در سال 2001 سالن مركز اجتماعات و آشپزخانه‌ی انجمن كه روزانه خوراك
گرم سرو می‌کند، افتتاح شده است. وجود امكان پذيرايي باعث مي‌شود ميهماناني كه براي
ملاقات يكديگر آمده‌اند مدت زماني بيشتري را در سالن سپري كنند.
علي‌رغم عدم وجود گرايشات مذهبي، انجمن داراي يك رهبر مذهبي جوان مي‌باشد.
بدين‌ترتيب يهوديان براتيسلاوا نيز از جدال با مذهبيون در امان نيستند. اين جدال
بيش‌تر از همه بر روي اجتماعات سكولار در بلوك شرق سابق موثر بوده است. جدال‌هاي
مذهبي در جامعه‌ی يهودی براتيسلاوا، بسيار خفيف است. يكي از اعضاي گرداننده‌ی جامعه
يهود مي‌گويد : «ما خواهان پراگ دوم نيستيم.»
اعضای جامعه‌ی يهود براتيسلاوا، توجه خاصي نسبت به گذشته خود دارند و درصدد مقايسه
انجمن‌ها با يكديگر نيستند. زماني كه در سال 1867 ميلادي به يهوديان اجازه داده شد
خارج از گتوهاي تعيين شده سكونت پيدا كنند، اين جامعه رو به اضمحلال بود چرا كه
سكنه‌ی منطقه‌ی يهودي‌نشين قديمي براتيسلاوا در طي سال‌هاي دهه‌ی 60 ميلادي از موطن
خود جدا شده بودند و اين جدايي تقريبا معادل نابودي بود. براتيسلاوا در زمان حكومت
اتريشي‌ها و لهستاني‌ها تحت نام پرسبورگ مركز موثري از جهت دانش يهوديت به شمار
مي‌رفت. تا قبل از جنگ جهاني دوم حدود 14 باب كنيسا در اين شهر داير بود. از اين
تعداد تنها يك باب كنيساي مجلل به جاي مانده است كه پس از بازسازي فعال مي‌شود.
مهم‌ترين جاذبه‌ی گردشگري اين شهر، آرامگاه
Sofer Chatam ازحخاميم برجسته اروپا در قرن نوزدهم شمرده مي‌شود.
از تمام نمادها و آثار يهوديت در براتيسلاوا نمونه‌اي در موزه‌ی فرهنگ يهود اين شهر
موجود است. اما از آن‌جایي كه اين موزه تنها داراي چند اتاق است، امكان اجراي تاريخ
پرسير و تحول يهوديت محدود بوده و كماكان امكان جابه‌جايي موزه به ساختماني بزرگتر
فراهم نشده است .
اما در نظر است در كنيساهايي كه به مرور بازسازي مي‌شوند نمايشگاه‌هايي برگزار شود.
در سال 2001 اتحاديه‌ی انجمن‌هاي يهودي اسلواكي وجود يك‌صد باب كنيسا را در اين
كشور مستند دانست. علاوه بر آن چهل باب كنيسا كه بسیاری از آنها قرار است بازگشایی
شوند، مجددا بازگشايي خواهند شد از نظر اين اتحاديه به جهت معماري، منحصر به فرد
شناخته شده‌اند. اين اتحاديه در سال 2004 جهت بازسازي كنيساها از دولت كمك مالي
دريافت نمود. علاوه بر این، اتحاديه پروژه‌ی بازسازي گورستان را آغاز نموده است. در
اين كشور حدود 680 گورستان يهودي وجود دارد كه اين اتحاديه قرار است 70 تا 80 فقره
از آنها را احياء نمايد. رئيس اين اتحاديه مي‌گويد : «اولين بار است كه شاهد ابراز
علاقه‌مندي دولت براي احياء قبرستان به طور داوطلبانه هستيم.»
با وجود تمامي نكات مثبت ذكر شده، نگراني از بروز تمايلات ضد يهودي اجتناب‌ناپذير
است. تخريب قبور يهوديان و يا نمادهاي يادبود كشتار يهوديان در هولوكاست، هر روزه
افزايش مي‌يابد. علاوه بر آن بازماندگان هولوكاست هيچ‌گاه فراموش نخواهند كرد كه
اسلواكي در جنگ جهاني دوم تحت رهبري «تيزو»، تنها كشوري بود كه از حكومت نازي‌ها
حمايت مادي مي‌كرد و براي هر يهودي كه به بازداشتگاه‌هاي مرگ فرستاده مي‌شد به
نازي‌ها پول پرداخت مي‌كرد.
رئيس اتحاديه‌ی انجمن‌هاي يهودي اسلواكي، خبر از پيشرفت‌هاي انجام شده در اين كشور
مي‌دهد : «در سال گذشته تئاتري راجع به زندگي رئيس جمهور اسلواكي در جنگ جهاني دوم
به نام (تيزو) به روي صحنه رفت.» از آن‌جایي كه گمان مي‌كرديم اين قطعه در ستايش
اوست، براي اعتراض به اجراي آن درصدد راه‌اندازي راه‌پيمايي بوديم. اما بسيار جاي
تعجب بود كه در اين نمايش‌نامه، حقايق بدون هيچ‌گونه تعصبي به روي صحنه رفت. از نظر
وي اين نكته بسيار مثبت است كه زماني كه مسئله‌اي برضد علايق يهوديان مطرح مي‌شود،
اول از همه جامعه‌ی اكثريت به آن معترض مي‌شوند. به طور مثال در سال گذشته مجلس
اسلواكي بررسي قانون ارايه شده به مجلس از سوي وزارت دادگستري را متوقف نمود . در
اين قانون خواسته شده بود كتمان موضوع هولوكاست جزء جرائم كيفري محسوب نشود.
اسلواكي
به عنوان عضو جديد اتحاديه‌ی اروپا، سعي در محترم شمردن عقايد ديگر كشورهاي عضو اين
اتحاديه دارد. رئيس اتحاديه انجمن‌هاي يهودي اسلواكي در تاييد اين مطلب اظهار نمود
: «دولت در نظر داشت در چند ماه گذشته به علت پايين بودن ميزان اجاره بهای پرداختي
به دولت براي مراكز فرهنگی يهود، اين مركز را به فروش برساند. اما تمام كشورهاي عضو
اتحاديه با اين امر مخالفت نمودند و به همين جهت ما كماكان در اين مركز مستقر
هستيم.»
کودکستان یهودی در برایتسلاو
