هفته ‏نامه نوانديش
آبان 1381
 

ايمره كرتز، برنده يهودي جايزه نوبل ادبيات 2002
«ايمره كرتز» متولد 1930 ميلادي،‌ نويسنده يهودي و گمنام اهل مجارستان، جايزه يك ميليون دلاري آكادمي سلطنتي سوئد يعني نوبل ادبيات سال 2002 را از آن خود كرد. ايمره كرتز با اين جايزه غيرمنتظره جهان ادبيات را غافلگير كرد. چرا كه كانديداهاي ديگري با شهرت و اعتبار بين‏المللي رقيبان او محسوب مي‏شدند. نويسندگاني چون «ماريو بارگاس يوسا» پرويي، «جان اشبري» آمريكايي، «آدونيس» شاعر سوري مقيم فرانسه، «دوريس ليسينگ» نويسنده بريتانيايي، «فيليپ راث» آمريكايي، «مارگارت ات وود» كانادايي و ... جزء آن دسته از شاعران و نويسندگاني بودند كه به اعتقاد محافل فرهنگي در جهان، شانس گرفتن نوبل ادبيات را بيش از ديگران داشتند. اما در ميان شگفتي، نام «ايمره كرتز» از سوي هيئت انتخاب برندگان نوبل در سوئد، به عنوان برنده اعلام شد. رمان «بي‏سرنوشت» يا «بخت برگشته» كه جايزه نوبل ادبيات 2002 را از آن خود كرد، بازتابي از «واقعيت‏هاي» يهودكشي به شمار مي‏آيد بنا به گفته مسئولان آكادمي سوئد، آثار كرتز حافظ تجربه شكننده يك فرد عليه استبداد وحشيانه تاريخ است و مبين امكان توانايي زيستن و انديشيدن انسان در عصري است كه فرديت توسط جامعه شديداً سركوب مي‏شود. ايمر كرتز (Imre Kertesz) برنده امسال اين جايزه يك ميليون دلاري يكي از معدود نجات‏يافتگان اردوگاه مرگ آشويتس است كه پس از پايان جنگ دوم جهاني فعاليت خود را در عالم نويسندگي آغاز كرد. اين نويسنده كه هم اينك 72 سال دارد در روز نهم نوامبر سال 1929 در بوداپست، پايتخت مجارستان، به دنيا آمد. او كه يك يهودي است در سال 1944 به همراه پدرش به اردوگاه آشويتس در خاك هلند انتقال يافت و از آنجا به اردوگاه بوخنوالد برده شد. جايي كه در سال 1945 به دنبال پيروزي متفقين توانست زنده از آن بيرون آيد. اين واقعه اگرچه براي كرتز جوان يك پيروزي به نظر مي‏رسيد اما پايان سختي‏هاي زندگي او نبود. كرتز در بازگشت به سرزمين مادري‏اش در سال 1948 در يك روزنامه با نام «Vilagossag» مشغول به كار شد اما تنها سه سال بعد يعني در سال 1951 حزب كمونيست مجارستان كنترل اين روزنامه را به دست گرفت و كرتز را به دليل عدم هماهنگي با برنامه‏هاي حزب از كار بركنار كرد.كرتز پس از اين واقعه به مدت دو سال خدمت سربازي را گذراند و پس از آن به طور حرفه‏اي به نويسندگي روي آورد. اما هنوز تا دوراني كه كارهاي خلاقه‏اش را ارائه كند زمان زيادي باقي مانده بود. او در اين سال‏ها بانوشتن نمايشنامه‏هاي راديويي و ترجمه آثار نويسندگان و متفكران آلماني زبان از جمله فردريش نيچه، زيگموند فرويد، لودويك ويتگنشتاين، آرتور اشنايتزر و جوزف روت روزگار مي‏گذراند. آكادمي سوئد جايزه نــــوبل را بـــه نخستين رمان او به نــام «بي‏سرنوشت» يا «بخت برگشته» اهدا كرده كه در سال1975 يعني 27 سال پيش مــــنتشر شده

است. نويسنده در اين اثر كه جلد اول از يك تريلوژي محسوب مي‏شود، داستان پسري 15 ساله به نام «جيوبرجر كووس» را روايت مي‏كند، كه به جرم يهودي بـــــودن توسط نيروهاي اشغالگر آلماني دستگير و به آشويتس منتقل مي‏شود. راوي اين داستان تاثيرگذار مانند خود كرتز موفق مي‏شود خود را با شرايط دشوار اردوگاه هماهنگ كرده و سرانجام خلاصي يابد. اين رمان حقايق عريان زندگي در ادوگاه مرگ را با يكنواختي حاصل از زندگي روزمره تلفيق كرده و آن را به واقعيتي روزمره تبديل مي‏كند كه اگر چه دشوار است اما از لحظه‏هاي شاد خالي نيست. رويكردي كه براي خوانندگان امروز اين رمان يادآورفيلم تاثيرگذار «زندگي زيباست» ساخته روبرتوبنيني خواهد بود. اين كتاب بازتابي از واقعيت‏هاي يهودكشي به شمار مي‏آيد. «بي‏سرنوشت» يا «بخت برگشته» كه كرتز ده سال را صرف نوشتن آن كرده بود، در زمان انتشار با برخورد سردي از جانب منتقدان لهستاني مواجه شد. آنها تصور مي‏كردند گفتن اين كه كسي در اردوگاه مرگ هم مي‏تواند لحظات شادي را تجربه كند «يك رسوايي» است. با گذشت 50 سال هنوز هم خاطرات آشويتس او را رها نكرده‏اند. وي در سال 1994 در جايي مي‏نويسد: « اين خاطره‏ها مثل سگ‏هاي تربيت نشده و بي‏صاحب هستند، گرد آدم حلقه مي‏زنند و با نگاهي نافذ به او خيره مي‏شوند، له له مي‏زنند و رو به ما زوزه مي‏كشند، دلت مي‏خواهد آنها را از خودت بتاراني، ولي كنار نمي‏روند، پشت سرت مي‏دوند، گازت مي‏گيرند». به گفته آكادمي سوئد، آشوويتس براي اين نويسنده جوان تجربه‏اي ويژه نيست، ‌بلكه نهايت واقعيت از سقوط و انحطاط بشر در چارچوبي تازه است. موضع غيرقابل انعطاف كرتز بدون شك نمودي از روش و نگارش اوست كه به مثابه بوته‏اي پرخار و پر شاخ و برگ براي عابري است كه انتظار رويارويي با آن را ندارد. اين سرنوشت در سه كتاب او به اشكال مختلف روايت مي‏شود كه هر يك به نوعي به كشتار يهوديان اشاره دارد. كتاب دوم اين تريلوژي با عنوان «ناكامي» در سال 1988 منتشر شد ( كتابي كه كرتز اميدي براي يافتن ناشر و چاپ آن نداشت). اما هنگامي كه «ناكامي» منتشر و با استقبال بسيار روبه‏رو شد، احساس نويسنده از اين موفقيت، احساس كسي بود كه خلوت و تنهايي‏اش از كف مي‏رود. سومين كتاب از اين تريلوژي «مرثيه براي كودكي كه زاده نشد» است كه در سال 1990 منتشر شد. در ايـــن رمان

سخن از بازماندگان اردوگاه آشوويتس و مرد ميانسالي است كه حرفه نويسندگي و ترجمه را براي خود برگزيده است و از زندگي گذشته خود رنج مي‏برد. به ازدواج ناموفق و حرفه بي‏حاصل خود نـــــگاه مي‏كند و افسوس مي‏خود كه نمي‏تواند در جهاني چنين بي‏رحم و بي‏روح، كودكي را در دامان بپروراند. به اعتقاد او، اين كودك بهتر است در جهاني كه اجازه داده است اتفاقي همچون آشويتس روي دهد، متولد نشود. منتقدين لهستاني در ابتدا تصور مي‏كردند گفتن اين كه كسي در اردوگاه مرگ هم مي‏تواند لحظات شادي را تجربه كند «يك رسوايي» است ديگر آثار داستاني ايمره كرتز عبارتند از «جهت‏ياب» كه در سال 1977 منتشر شد و «پرچم انگليسي» كه در سال 1991 روانه ويترين كتابفروشي‏ها شد. پس از فروريختن پرده آهنين در سال 1989 كرتز كه از منتقدان نظام سوسياليستي شوروي سابق بود امكان بيشتري براي حضور در مجامع عمومي و ابراز عقيده پيدا كرد. او در سال 1992 خاطرات خود را از سال‏هاي 1961 تا 1991 در قالب كتابي به نام «خاطرات ممنوعه» منتشر كرد و اين گفتگوي دروني را كه در فرم داستاني ارائه مي‏شود در سال 1997 با كتاب «من ديگري : گزارش يك دگرديسي» كه دربرگيرنده خاطرات سال‏هاي 1991 تا 1995 بود ادامه داد. سخنراني‏هـــــا و مقالات وي نيز در اين ســــــال‏ها در قالب سه كتاب به نام‏هاي «يهودآزاري به مثابه يك فرهنگ»(1993)،

«لحــــظه‏هاي سكوت در خلال باز توليد جوخه‏هاي مرگ» (1998) و «زبان تبعيدشده» (2001) منتشر شده‏اند. آكادمي سوئد در تاريخ ده اكتبر 2002 جايزه نوبل در رشته ادبيات را به اين نويسنده مجاري به خاطر «نوشتن آن چه تجربه‏ يكه‏فردي را در برابر بي‏رحمي وحشيانه تاريخ نشان مي‏دهد» اهدا كرد. اين آكادمي در بيانيه رسمي خود كرتز را به خاطر «نشان دادن امكان ادامه حيات و تفكر فردي در محيطي كه در آن سركوبي بشريت توسط نيروهاي اجتماعي به گونه‏اي فزاينده در حال اوج‏گيري است» ستود. ايمره كرتز كه در هنگام دريافت خبر، در حال گذراندن يك دوره تدريس در دانشگاه برلين بود در يك كنفرانس مطبوعاتي پس از دريافت خبر، به خبرنگاران گفت: «من از درياف اين خبر خوشحال شدم. در مجارستان توجه زيادي به مقوله يهودآزاري نمي‏شود و مردم با اين موضوع بيگانه‏اند. اميدوارم در سايه اين قضيه آنها بيشتر از پيش به موضوع يهودآزاري توجه كنند». كميته ادبي نوبل متشكل از 18 عضو دائمي هيأت داوري آكادمي سوئد با آراي مخفي، نام برنده ادبي را هر سال از ميان انبوه نويسندگان برتر جهان اعلام مي‏كند و براي دريافت‏كنندگان اين جايزه هيچ‎‏گونه مرز، تابعيت و حزب و نژادي نمي‏شناسد. اما دريافت‏كنندگان اين جوايز بايد بزرگترين خدمت را به بشريت كرده و در زمينه‏هاي ادبي و فرهنگي و خلق آثار استثنايي در جهت آرمان‏هاي صلح‏جويانه تلاش كنند. ايمره كرتز جايزه خود را به همراه ساير برندگان امسال روز 10 دسامبر در مراسمي در استكهلم كه به يادبود درگذشت بنيانگذار اين جايزه آلفرد نوبل برگزار مي‏شود از كارل وستاو پانزدهم پادشاه سوئد دريافت كرد.

منابع : كتاب هفته 27/7/81 همشهري 15/8/81 هفته‏نامه نوانديش – آبان 81

‌ * توضيح : در منابع فارسي، تلفظ Imre Kertesz به اشكال مختلف كرتژ، كرتس و كرتز آمده است.





	استفاده از مطالب اين سايت تنها با ذكر منبع (بصورت لینک مستقیم) بلامانع است. .Using the materials of this site with mentioning the reference is free این صفحه بطور هوشمند خود را با نمایشگرهای موبایل و تبلت نیز منطبق می‌کند لطفا در صورت اشکال، به مسئولین فنی ما اطلاع دهید