مترجم : مژده یمینیان
کارشناس تغذیه
پاییز 96
یکی
از مسائلی که امروزه، ذهن انسان‌ها را به شدت درگیر کرده است، مشکل اضافه وزن و
چاقی می‌باشد که اکثر افراد به نوعی به فکر مبارزه با آن هستند.
چاقی اگر یک بیماری نباشد، می‌تواند مادر بسیاری از بیماری‌ها باشد و زمینه را برای
پیدایش بسیاری از بیماری‌ها مساعد کند.
یکی از بزرگترین دلایل افراد چاق برای اقدام به لاغری، نگرانی آنها از وضع ظاهریشان
است و تمام روش‌های درست و نادرست را برای لاغر شدن و برخورداری از ظاهری مطلوب‌تر
به کار می‌گیرند.
در گذشته و در زمان‌های بسیار دور، چاقی را سمبل زیبایی، سلامتی و رفاه می‌دانستند
و از افراد لاغر به عنوان فردی ضعیف و ناسالم، یاد می‌کردند و حتی چاقی، یکی از
معیارهای قدرت و زیبایی تلقی می‌شد.
با گذشت زمان و افرایش علم و آگاهی، انسان‌ها کم کم به این نتیجه رسیدند که چاقی
نمی‌تواند
نشانه‌ی سلامت باشد و به تدریج، معیارهای زیبایی از چاقی به لاغری تغییر پیدا کرد،
به طوری که در دنیای امروز، اکثر شاخص‌های سلامتی و زیبایی را در افراد لاغر جستجو
می‌کنند. اما آیا لاغری، صرفاً می‌تواند نشانه‌ی سلامتی باشد؟ آیا لاغر بودن مفید
است؟
در عصر حاضر با افزایش اضافه وزن و چاقی و پیامدهای آن در بین افراد جامعه، تمام
توجه‌ها به مبارزه با چاقی معطوف شده و این مسأله باعث غفلت مردم از عوارض لاغری
شده است و چــون اکثر رسانه‌ها و مقالات، بیشتر به اضافه وزن و چاقی می‌پردازند و
مشکل لاغری کمتر مورد ارزیابی قرار می‌گیرد، بر آن شدم که به ترجمه و گردآوری
مقالاتی هم در زمینه‌ی چاقی و هم در زمینه‌ی لاغری بپردازم.
چاقی چیست ؟
از نظر سازمان بهداشت جهانی، به تجمع غیرطبیعی و بیش از اندازه‌ی چربی در بدن،
اضافه وزن و چاقی می‌گویند که می‌تواند تأثیر منفی، روی سلامت انسان داشته باشد.
اگر وزن فردی، 20% بیشتر از وزن ایده‌آلش باشد، به چاقی مبتلا شده است. ولی از
آنجایی که دستیابی به وزن ایده‌آل برای هر انسانی مشکل است، سازمان بهداشت
جهانی[1]، محدوده‌ای از وزن طبیعی را برای هر انسانی با توجه به قدش تعیین کرده و
اگر کسی با توجه به قدی که دارد، وزنش در محدوده‌ی سلامت قرار گیرد، از وزن متناسب
برخوردار بوده و دچار مشکلات ناشی از اضافه وزن ، چاقی و یا کم وزنی نمی‌شود.
برای اطلاع از متناسب بودن وزن، شاخصی به نام BMI [2] یا شاخص توده بدنی وجود دارد
که مطابق با این شاخص، وزن هر فرد بر مبنای کیلوگرم بر مجذور قد او برحسب متر،
تقسیم
می‌شود. چنانچه عدد به دست آمده کمتر از 5/18 باشد، نشانه‌ی کم‌وزنی و اگر بین
25-5/18 باشد، نشانه‌ی وزن طبیعی و بین 30-25 نشانه‌ی اضافه وزن می‌باشد. اگر شاخص
توده بدنی بین 35-30 باشد، چاقی درجه‌ی یک، بین 40-35، چاقی درجه دو و بیشتر از 40،
چاقی مفرط می‌باشد.
پیدایش چاقی علل مختلفی دارد که عبارتند از:
1. مصرف زیاد مواد غذایی: اگر فردی با مصرف مواد غذایی بیش از نیاز خود، کالری
زیادی به بدنش برساند، این کالری اضافی به صورت چربی در بدن انباشته می‌شود و باعث
اضافه وزن و چاقی می‌شود. متأسفانه بیشتر این کالری اضافی از طریق مصرف نوشیدنی‌های
شیرین و فست فودها به بدن می‌رسد.
2. سبک زندگی کم تحرک: با وجود تلویزیون، کامپیوتر، بازی‌های کامپیوتری، ریموت
کنترل‌ها، ماشین‌های ظرفشویی و لباسشویی و دیگر تسهیلات مدرن انسان‌ها در مقایسه
والدین و اجدادشان، زندگی کم‌تحرکی دارند. در دهه‌های گذشته، مردم برای رسیدن به
سوپرمارکت‌ها،
بانک‌ها، مراکز خرید و ... مجبور به پیاده‌روی در خیابان‌های طویل بوده‌اند. اما
امروزه حتی برای رسیدن به مقصدهای نزدیک هم، حاضر به
پیاده‌روی نیستند. متأسفانه سبک زندگی بچه‌ها نیز تغییرات زیادی کرده است، به طوری
که بیشتر اوقات خود را با انجام بازی‌های کامپیوتری و تماشای تلویزیون سپری
می‌کنند. تحقیقات نشان داده، بچه‌هایی که در اتاق خوابشان تلویزیون دارند، نسبت به
بچه‌هایی که در اتاقشان تلویزیون ندارند، خیلی بیشتر در معرض چاقی قرار می‌گیرند.
فعالیت‌های فیزیکی بر روی عملکرد هورمون‌ها تأثیرگذار است و هورمون‌ها در نحوه‌ی
استفاده بدن از غذا، مداخله می‌کنند. از جمله هورمون‌هایی که عدم ثباتش در خون،
ارتباط نزدیکی با افزایش وزن دارد، هورمون انسولین است و تحقیقات متعددی نشان داده
که فعالیت‌های بدنی، اثرات سودمندی بر تنظیم سطح انسولین خون دارد.
3. عدم وجود خواب کافی: تحقیقات نشان داده‌اند که کمبود خواب در افراد، خطر پیدایش
چاقی را تا دو برابر افزایش می‌دهد و این خطر هم شامل بالغین و هم شامل کودکان
می‌شود. فقدان خواب کافی از طریق تغییراتی در هورمون‌ها، باعث افزایش اشتها می‌شود.
یکی از هورمون‌هایی که باعث افزایش اشتها می‌شود، هورمون گرلین[3]
می‌باشد که خواب ناکافی باعث افزایش ترشح این هورمون می‌شود. همچنین عدم خواب کافی
باعث کاهش ترشح هورمون لپتین[4] می‌شود که متوقف کننده اشتها است.
4. عوامل مختل کننده کار غدد درون‌ریز، نظیر مصرف غذاهایی که در سوخت و ساز
چربی‌ها، اختلال ایجاد می‌کنند: یک گروه تحقیقاتی در بارسلونا به این نتیجه رسیدند
که نوشیدنی‌های حاوی فروکتوز[5] که یک نوع قند ساده می‌باشد، بر روی سوخت و ساز
چربی‌ها تأثیرگذار می‌باشد و طبق آزمایشاتی که در این زمینه روی موش‌های آزمایشگاهی
انجام داده‌اند، به این نتیجه رسیده‌اند که مصرف نوشیدنی‌های حاوی فروکتوز باعث
ایجاد افزایش تری‌گلیسیریدهای خون، کبد چرب، افزایش فشار خون، مقاومت به انسولین،
دیابت و چاقی می‌شود و در این زمینه تحقیقات اپیدمیولوژیکی نشان داده‌اند که اثر
نوشیدنی‌های حاوی فروکتوز بر روی زنان بیشتر است.
در جوامع مدرن، رژیم‌های غذایی نامتعادل و فقدان ورزش و تحرک، عواملی برای افزایش
ایجاد چاقی و دیگر بیماری‌های متابولیکی می‌باشند، البته در مورد اثرات منفی
نوشیدنی‌های حاوی فروکتوز، همچنان بحث وجود دارد.
5. کاهش مصرف سیگار: لازم به توضیح است که مصرف سیگار، اشتها را کاهش می‌دهد. طبق
نظر انجمن ملی سلامت[6]، ترک سیگار باعث افزایش زیاد وزن، نمی‌شود. و به طور
میانگین در بین افراد سیگاری، پس از ترک سیگار، 6 تا 8 پوند[7] افزایش وزن صورت
می‌گیرد و تقریباً 10% از افرادی که مصرف سیگار را کنار گذاشته‌اند، دچار افزایش
وزن زیاد در حدود 30 پوند می‌شوند.
6. داروهایی که باعث افزایش وزن در بیماران می‌شوند: تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف
بعضی از داروها، باعث اضافه وزن می‌شود. بسیاری از اضافه وزن‌ها که در نتیجه‌ی
درمان بعضی از بیماری‌ها به وجود می‌آیند، به تجویزهای دارویی مربوط می‌شوند. درجات
افزایش وزن بین مردم، به نوع داروی مصرفی و شرایط فردی بستگی دارد. بنابراین در
مورد بیمارانی که استعداد اضافه وزن و چاقی دارند، باید در صورت امکان داروهایی
تجویز شود که منجر به اضافه وزن نشود.
7. ژن چاقی: طبق تحقیقاتی، یک ژن معیوب به نام FTO ، باعث پیدایش چاقی می‌شود، به
طوری که از هر شش نفر، یک نفر به واسطه‌ی این ژن دچار پرخوری می‌شود. افرادی که
حامل این ژن هستند، تمایل به مصرف زیاد غذا دارند و ترجیحاً غذاهای چرب و پرکالری
مصرف می‌کنند و اکثراً چاق هستند. این افراد معمولاً نسبت به افرادی که حامل این ژن
نیستند، با مصرف مواد غذایی بیشتری سیر می‌شوند.
توضیح مترجم: البته عوامل دیگری هم در ایجاد چاقی دخالت دارند که در این مقاله،
عنوان نشده‌اند.
از روش‌های درمان چاقی، می‌توان به رژیم غذایی، ورزش و فعالیت‌های فیزیکی، دارو
درمانی و جراحی اشاره کرد.
لاغری چیست ؟
فرد لاغر به کسی گفته می‌شود که وزنش
پایین‌تر از وزن ایده‌آل باشد و همان‌طوری که گفته شد شاخص توده بدنی او زیر 5/18
باشد و یا این که وزنش 15% تا 20% پایین‌تر از وزن طبیعی با توجه به سن و قدش باشد.
از علل لاغری می‌توان به ژنتیک، سوخت و ساز، مصرف دارو، کاهش مصرف غذا به دلیل فقر
یا بیماری اشاره کرد. همچنین بعضی از بیماری‌ها از قبیل پر کاری غده تیروئید، سرطان
و سل در پیدایش لاغری مؤثرند و بیماران مبتلا به بیماری‌های گوارشی یا مشکلات کبدی
به دلیل عدم جذب مواد مغذی به مقدار کافی، لاغر می‌شوند. از دیگر عواملی که باعث
کاهش وزن می‌شود، اختلالات غذا خوردن و تحرک بیش از حد می‌باشد.
کاهش وزن می‌تواند نشانه‌ی بیماری یا نتیجه‌ی یک بیماری باشد. هرگونه کاهش وزن
بی‌دلیل، نیاز به تشخیص پزشکی دارد.
کاهش وزن، همچنین می‌تواند دلیلی برای پیدایش بعضی بیماری‌ها باشد، به عنوان مثال
در بعضی افراد که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، باعث ایجاد عفونت می‌شود. از دست دادن
وزن و کمبود ریزمغذی‌ها همچنین باعث تضعیف سیستم ایمنی و قدرت دفاعی بدن می‌شود و
اگر همراه با بیماری‌های عفونی باشد، می‌تواند یکی از دلایل مرگ باشد.
در افرادی که سوءتغذیه دارند، نه تنها میزان کالری دریافتی‌شان ناکافی است، بلکه
دریافت و جذب مواد مغذی حیاتی مخصوصاً اسیدهای آمینه و ریزمغذی‌ها نظیر ویتامین‌ها
و املاح، به میزان لازم نیست.
در خانم‌ها، لاغری شدید به علت اختلال در غذا خوردن یا انجام فعالیت‌های شدید،
می‌تواند باعث پیدایش یائسگی و ناباروری شود و اگر
وزن‌گیری یک خانم باردار در طی دوران بارداری به اندازه لازم نباشد، می‌تواند باعث
ایجاد عوارضی در دوران بارداری بشود. سوءتغذیه همچنین باعث پیدایش کم‌خونی و ریزش
مو می‌شود.
کاهش وزن شدید، عامل خطر برای ایجاد پوکی استخوان، حتی در افراد جوان می‌باشد و این
به صورت منحصر به فرد در خانم‌های ورزشکاری که دچار آسیب سه‌گانه ورزش[8] بانوان
شده‌اند، مشاهده شده است. وقتی که اختلال در غذا خوردن یا ورزش زیاد باعث ایجاد
یائسگی می‌شود، تغییرات هورمونی به خاطر عدم تخمک‌گذاری منتج به کاهش تراکم استخوان
و ایجاد ترک‌های خود به خودی در استخوان می‌شود که معمولاً آسیبی برگشت‌ناپذیر
می‌باشد.
اگر چه تأثیر لاغری بر مرگ و میر با عوارض ناشی از چاقی قابل مقایسه است، اما اگر
افراد لاغر سیگاری نباشند و یا سابقه بیماری خاصی نداشته باشند، معمولاً کمتر در
معرض عوارض خطرناک لاغری قرار می‌گیرند.
برای درمان لاغری از چند روش می‌توان استفاده کرد که عبارتند از:
1.رژیم غذایی : یکی از راه‌هایی که به افراد لاغر جهت وزن‌گیری توصیه می‌شود،
افزایش کالری دریافتی با مصرف کافی مواد غذایی پرکالری می‌باشد. برای افرادی که جذب
کافی ویتامین‌ها یا مواد معدنی را ندارند نیز مکمل‌های غذایی توصیه می‌شود.
2. ورزش : روش دیگر وزن‌گیری برای افراد لاغر انجام تمرینات ورزشی می‌باشد. ورزش
باعث افزایش ماهیچه‌ها و توده بدن می‌شود و وزن‌گیری در نتیجه تمرینات ورزشی، باعث
افزایش تراکم مواد معدنی استخوان می‌شود. ورزش، همچنین در افرادی که تمایل به مصرف
مواد غذایی ندارند. تحریک‌کننده‌ی اشتها می‌باشد.
3.مصرف داروهای محرک اشتها : بعضی از داروها با تأثیر مستقیم یا به صورت اثر جانبی
باعث افزایش اشتها می‌شوند. n
منابع
1. What is obesity By Hannah Nichols.
2. Under weight – Wikipedia.
[1] - World Health Organization.
[2] - Body Mass Index.
[3] - Ghrelin.
[4] - Leptin.
[5] - Fructose.
[6] - National Institute of Health.
[7] - Pound واحد وزن برابر با 454 گرم
[8] - Female athletic Triad
آسیب سه‌گانه ورزش بانوان که شامل توقف سیکل ماهیانه، اختلالات مرتبط با تغذیه و
پوکی استخوان می‌باشد. یک زن می‌تواند یک یا دو و یا هر سه علامت را داشته باشد.
