(تحت
مدیریت و حمایت مالی جامعه کلیمی تهران)
سامان کاهن این مقاله حاصل پایان نامه کارشناسی ارشد دفاع شده‌ی
سامان کاهن،
دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب است که مشروح آن در فصلنامه
مدیریت توسعه و منابع سلامت1 (دوره اول/ شماره 1/ پاییز 1396) به چاپ رسیده است.
در دنياي امروز ديدگا‌ه‌هاي سلامت، چشم‌انداز گسترده‌تری يافته و به انتظارات غير
پزشكي توجه ويژه‌اي معطوف شده است. بیمارستان‌ها به عنوان بزرگ‌ترین و پرهزینه‌ترین
واحد عملیاتی
سیستم‌های بهداشتی و درمانی، اکنون از اهمیت ویژه ای برخوردارند و حجم بالائی از
منابع بهداشت و درمان را به خود اختصاص می‌دهند. از این رو، بیمارستان‌ها در
استفاده از این منابع باید با تکیه بر روش‌های تجزیه و تحلیل هزینه‌ها و بررسی قیمت
تمام شده‌ی یک واحد خدمت و مقایسه بین داده‌ها و نیز با استناد به برون‌داد
(Output) به تخصیص بهینه‌ی منابع مزبور بپردازند. در این زمینه، صاحب‌نظران از
اقلامی مانند تخت روز2، میزان اشغال تخت و متوسط اقامت بیمار، به عنوان عمده‌ترین
شاخص‌های اقتصادی جهت سنجش عملکرد بیمارستان نام می‌برند. یکی از رویکردهای اقتصاد
سلامت، استفاده از «سیستم حسابداری بهای تمام شده» می‌باشد. هدف حسابداری بهای تمام
شده، تدارک اطلاعات به منظور تسهیل برنامه‌ریزی، کنترل، ارزیابی و تصمیم‌گیری در
فرآیند مدیریت است. مهم‌ترین ویژگی ایـن روش به عنوان نخستین رکن حسابداری مدیریت،
تمرکز بر امر بهای تمام شده است.
اولین شرط لازم بـرای مديران و سیاستگــزاران
بخش سلامت، آگاهي از هزینه‌ها و شناخت نحوه هزينه نمودن منابع و بهای تمام شده
خدمات سلامت است. حسابداری بهای تمام شده را می‌توان وسیله یا معیاری بسیار مهم و
راهگشا تلقی کرد که بر مبنای آن، مدیران ضمن محاسبه‌ی بهای تمام شده‌ی خدمات، امکان
می‌یابند هزینه‌های مواد، دستمزد و سایر هزینه‌های درمان را کنترل کنند. علاوه بر
این، با دسترسی به این اطلاعات می‌توان عملکرد قسمت‌های مختلف بیمارستان را نیز
مورد ارزیابی قرار داد و نقاط ضعف و قوت را در هر بخش یا رده - مانند بخش آی سی یو
- شناسایی کرد. يكي از عوامل اساسی موفقیت در مديريت اثربخش سلامت، درک صحیح هزينه
ها و کنترل آن‌هاست. به طور کلی، هر بیمارستان از نظر ساختار تشکیلاتی یا سازمانی،
به سه گروه اداری و پشتيباني، واسطه‌ای، عملیاتی تقسیم می‌شود که بخش آی سی یو جزء
واحدهای عملیاتی به شمار می‌آید. در این پژوهش، به منظور آشنائی با چگونگی
به‌کارگیری این روش در یک بخش و تبیین نحوۀ تجزیه و تحلیل نتایج حاصل از محاسبات و
در نهایت، ارزیابی عملکرد بخش مزبور، بخش آی سی یو بیمارستان دکتر سپیر تهران در
سال 1394 مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت.
در بخش آی سی یو این بیمارستان هزینه‌های پرسنلی و حقوق پزشکان 51 درصد، هزینه
استهلاک اموال و تجهیزات 37 درصد، مواد مصرفی پزشکی 8 درصد، هزینه تغذیه 2 درصد و
دیگر هزینه‌ها 2 درصد به ترتیب بیشترین و کمترین هزینه‌ها را تشکیل می‌دهند. جمع کل
هزینه‌های بخش آی سی یو در سال مزبور مبلغ 986,341,947,12 ریال می‌باشد اما با توجه
به این که سایر واحدهای بیمارستان نیز به بخش آی سی یو خدمات ارائه می‌دهند، باید
میزان سهم خدمات ارائه شده از سایر قسمت‌های بیمارستان را تحت عنوان «سربار» و بر
اساس مبناهای مشخص محاسبه نمود. بر این اساس از مجموع هزینه پرسنلی و حقوق پزشکان،
سربار بخش آی سی یو و سربار سایر واحدهای بیمارستان، بهای تمام شده بخش آی سی یو
محاسبه می‌شود. در مرحله‌ی بعد بهای تمام شده بخش آی سی یو در این بیمارستان تقسیم
بر عدد 365 روز سال و سپس بر تعداد 7 تخت فعال تقسیم شده و در پایان بهای تمام شده
یک تخت روز به دست آمده است.
محاسبات انجام شده نشان می‌دهد که بهای تمام شده خدمات بخش آی سی یو مبلغ
18.005.956.939ریال است که دستمزد مستقیم 37 درصد و هزینه‌های سربار 63 درصد از آن
را تشکیل می‌دهند. بهای تمام شده تخت روز اشغالي بخش آی سی یو در سال 1394 برابر با
7.047.341 ريال مي‌باشد که این مبلغ از تعرفه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
(5.025.000 ریال) بیشتر است و اختلاف بین هزینه واقعی و تعرفه، مبلغ 2.022.341 ریال
می-باشد. ظرفیت بخش آی سی یو این بیمارستان برابر با 2555 تخت روز اشغالی است اما
در طول سال 1394 با 1327 تخت روز اشغالی، فقط از 52 درصد ظرفیت موجود استفاده شده و
48 درصد از ظرفیت این بخش بلااستفاده بوده است. نتایج این پژوهش نشان داد بهای تمام
شده تخت روز بیمار بستری در بخش آی سی یو بیمارستان دکتر سپیر 2/40 درصد بیشتر از
مبلغ تعرفه وزارت بهداشت است. یکی از دلایل افزایش هزینه تخت روز در بیمارستان مورد
مطالعه چه بسا به علت استفاده ناکافی از ظرفیت‌های موجود بوده باشد. در همین مطالعه
مشخص شده است که بیمارستان در طول سال 1394 فقط از حدود نیمی از ظرفیت‌های خود
استفاده نموده است.
کل هزینه‌های بخش آی سی یو 5/17درصد از کل هزینه‌های بیمارستان و هزینه پرسنل بخش
آی سی یو 17/11درصد از کل هزینه پرسنل بیمارستان را تشکیل می‌دهند. واحد دفتر
پرستاری با 19 درصد و واحد لنژری با 15 درصد بیشترین درصد سهم، و واحد اتوکلاو با 2
درصد و واحد انبار با 2 درصد کمترین درصد سهم را در تسهيم هزينه هاي سربار واحدهاي
اداری و پشتيباني داشتهاند. واحد فیزیوتراپی با 85 درصد بیشترین درصد سهم، و واحد
اتاق عمل با 1 درصد کمترین درصد سهم را در تسهيم هزينه‌هاي سربار واحدهاي واسطه‌ای
به خود اختصاص داده اند.
1- از انتشارات دانشگاه علوم پزشکی بابل.
2- مجموع روزهایی که تخت‌های یک بخش در یک دوره زمانی توسط یک بیمار، اشغال بوده
است را تخت روز
می‌گویند که هر 24 ساعت را یک تخت روز می‌گویند.
