---

تابستان 1400

گزارشی از پايان‌نامه کارشناسي ارشد رشته ادیان ابراهیمی، دانشگاه ادیان و مذاهب
نگارش: فهيمه اشعري، استاد راهنما: دکتر مهراب صادق نيا، استاد مشاور: آرش آبائي، استاد داور: دکتر علی شهبازی، تیرماه 1400

دینداری جامعه‌ی مسلمان ایران در پنجاه سال اخیر، با روی کار آمدن حکومت دینی با وقوع انقلاب اسلامی،
بی‌شک تغییر و افزایش یافت. با توجه به رویکردی از دینداری مبنی بر باورها و نمایش‌های دینی؛ جای این سؤال باقی است که این دین‌افزایی، تأثیری در دینداری جوامع اقلیتی ایران از جمله جامعه‌ی یهودی ایران نیز داشته است؟ از آن جا که این موضوع، فحص و جستجویی نو و تازه بود و هیچ منبع و فرضیه‌ای برای این پرسش وجود نداشت، برای دستیابی به پاسخ به جامعه‌ی یهودی ایران رجوع کرده و به شیوه‌ی مصاحبه پرداخته شد. برای این گفتگوی شفاهی، چند نفر از جامعه‌ی یهودی انتخاب شدند و چند پرسش در خصوص اوضاع دینداری آن‌ها پرسیده شد.
مصاحبه شوندگان عبارتند از: حاخام دکتر یونس حمامی لاله‌زار؛ دکتر همایون سامه‌یح نجف‌آبادی؛ هارون یشایایی؛ مرجان یشایایی؛ فرانک عراقی؛ مهندس روبرت خالدار؛ مهندس آرش آبائی.
اين پژوهش به وضعيت کيفي دينداري يهوديان ايراني در بازه‌ی زماني پنجاه سال اخير و نحوه‌ی تأثيرگذاري انقلاب اسلامي به مثابه بستر تاريخي اجتماعي اين موضوع، پرداخته است. پرسش اساسي اين است که کيفيت دينداري يهوديان ايراني در نيم قرن اخير به چه صورت بوده است. در پي اين پرسش تأثيرات انقلاب اسلامي به عنوان بستر تاريخي اين بازه زماني، مورد کنکاش قرار گرفت.
گزیده‌ای از سؤالاتی که در این پژوهش از مصاحبه کنندگان پرسیده شد عبارت بودند از:
1- دینداری یهودیان ایرانی را در 50 سال اخیر چگونه ارزیابی می‌کنید؟
2- روند عمل به مناسـک دینی در نیم قـــرن اخیر به چه
صورت بوده است؟
3- آگاهی دینی در این پنجاه قبل چه روندی داشته است؟
4- دلیل دیندارتر شدن مردم یهودی ایران در این سال‌ها چه بوده است؟
5- رابطه‌ی یهودیان ایران با بقیه‌ی مردم ایران چگونه است؟
6- مشارکت مذهبی و رفتن به کنیسه بعد از انقلاب چگونه بوده است؟
7- آزادی دینی و امنیت دینی جامعه‌ی یهودی ایران چگونه ارزیابی می‌شود؟
8- چه درک دینی متقابلی بین مردم یهودی ایران و دیگر مردم ایران وجود دارد؟
9- کارکرد کنیسه در جامعه‌ی یهودی ایران چیست؟
در جمع‌بندی مصاحبه‌ها و تحلیل آن‌ چنین می‌توان گفت که یهودیان ایرانی معتقدند جامعه‌ی آن‌ها در این پنجاه سال، دیندارتر شده است که از مهم‌ترین دلایل آن تأثیر حکومت اسلامی با پدیده‌ی انقلاب اسلامی و دیندارتر شدن جامعه‌ی اکثریت و کوچکتر شدن جامعه‌ی اقلیت و حتی تبدیل مذهب به یک مکانیزم دفاعی به چشم
می‌خورد. در این دین‌افزایی، بُعدی همچون مشارکت در مناسک بیشتر شده و با بالا رفتن اطلاعات و آگاهی مذهبی، فزون یافته است. دلیل اصلی این دین‌افزایی را انقلاب اسلامی و تأسیس یک دولت دینی در ایران
دانسته‌اند که باعث شده یهودیان به هویت مذهبی خویش حساس‌تر شوند و سعی کردند که بیشتر به آن بپردازند. گویه‌هایی از این قبیل مؤید این حاصل است: «عامل اصلی دینداری، همان جامعه یا هسته‌ی بالاتر است. وقتی از صبح در رادیو و صدا و سیما از خدا صحبت می‌شود، این روی ما هم تأثیر می‌گذارد.» و «... واقعیت این است که بعد از انقلاب اسلامی، توجه به دین و اصول دینی و حضور در مناسک دینی مثل کنیسا بیشتر شده.» و « ... مخصوصا بعد از انقلاب اسلامی توجه به دین و الهیات بیشتر شده.» و «... به مرور با انقلاب مردم خیلی دیندارتر شدند و جامعه‌ی ما هم بیش‌تر به دین روی آوردند.» و «... در ایران مردم یهودی دیندارتر شدند؛ چون جامعه‌ی بزرگتر دیندارتر شده و می‌دانید که وقتی شما در یک جامعه‌ی خیلی مذهبی زندگی می‌کنید، مذهبی شدن، یک نوع مکانیزم دفاعی می‌شود و یک نوع ایجاد امنیت بین مردم می‌کند.»
یهودیان معتقدند که «آموزش مذهبی و سطح آگاهی دینی در مدارس ایران از حالتی که پیش از انقلاب وجود داشته که سکولار و کم اهمیت در سطح جامعه بوده؛ در آمده و تبدیل به آموزش حرفه‌ای و کاربردی دینی شده و به جز مدارس، کنیس‌ها هم این آموزش‌ها را دنبال می‌کنند.» و «در مورد انجام مناسک دینی، من آدم‌های بیشتری را
می‌بینم که این‌ها را رعایت می‌کنند، افرادی که تا به حال شنبه را رعایت نمی‌کردند. اما الان افراد خیلی بیشتری شنبه را رعایت می‌کنند، سرکار نمی‌روند، غذا نمی‌پزند و بیشتر استراحت می‌کنند.» گویه‌ای که میل به آگاهی و آموزش را تأیید می‌کند: «میل نسل جوان مخصوصا گرایش به شناخت یهودیت و این که بدانند؛ خیلی زیاد شده. تقریبا در همه‌ی کنیساهایمان بعد از انجام نماز، دور هم جمع
می‌شوند و یکی که آگاه‌تر است تورات، تلمود، مزامیر یا دیگر کتاب‌ها را می‌خواند.» و «بعد از انقلاب، کتاب‌های دینی تدوین شد، یعنی معادل تعلیمات دینی اسلامی، تعلیمات دینی یهودی هم تدوین شد و فضای مذهبی یهودی، غلیظ‌تر شد.» مؤید تلاش‌های گوناگون جهت افزایش آگاهی دینی در جامعه‌ی یهودی ایران می‌باشد.
یهودیان ایرانی بر این نظرند که امنیت و آزادی دینی خوب و منطقی و کاملا آزادانه‌ای در انجام مراسم و امور دینی خویش دارند.
از نظرات و گویه‌های متفاوت افرادی که با آن‌ها مصاحبه کردم، به این نتیجه رسیدم که مفهوم اعتدال دینی، نوعی مفهوم نسبی است که بسته به فراخور نگاه افراد و جامعه تعریف می‌شود. «اعتدال وجود دارد. نه جمهوری اسلامی ما را اجبار کرده نه حاخام‌های ما. هر کس می‌تواند در خانه‌ی خودش دین داشته باشد یا نداشته باشد....» و «اکنون به‌خاطر فضای مذهبی کشور، یک یهودی هم قاعدتا معادل تبلیغات اسلامی را در دین خویش جست وجو می کند.... فضا به قولی یهودی‌تر شده» و « یهودیان ایرانی همیشه حد وسط بودند. نه این طرفی نه آن طرفی از لحاظ دینی. خیلی از کسانی که می‌خواستند دینداری شدیدتری داشته باشند، از اینجا رفتند.....»
یهودیان کنیسه را محلی فراتر از عبادت می‌دانند. در واقع کنیسه علاوه بر محل عبادت و نیایش، محلی برای یهودیان ملتزم، محلی برای آموزش برای همه‌ی یهودیان می‌باشد. کنیسه محلی برای دیدارها و ملاقات‌های یهودیان است. جایی که به تبادل نظرات در مورد مسائل مختلف می-پردازند. در حقیقت کنیسه تبدیل شده است به یک مرکز وصل با کارکردهای اجتماعی. یعنی کنیسه علاوه بر این که محلی برای عبادت یهودیان دیندار و ملتزم باشد، محلی امن برای دیدار و گرد هم آمدن همه‌ی یهودیان فارغ از
انگیزه‌ی دین و التزام به آن می‌باشد.
یهودیان ایرانی معتقدند که در روابط خود با دیگر مردم ایران حسن روابط وجود دارد که حاصل نوع نگرش مثبت مردم و حکومت و سیاست است. احترام و حسن تعامل نتیجه‌ی این است که هموطنان ایرانی یا یهودیان ایران را مثل بقیه‌ی هموطنان فارغ از هر دین و کیش می‌پندارند و یا با نگاهی دین‌باورانه به یهودیت به عنوان یکی از ادیان الهی و یهودیان ایرانی را به عنوان پیروان دینی نگاه
می‌کنند. اما در این بین مسائلی وجود دارد تا سوء رفتارهایی را برای مردم ایران نسبت به یهودیان ایران ایجاد کند.
بی‌اطلاعی و ناآشنایی و یا حتی اطلاعات کم و ناقص و منفی و درک کمتر از یهودیان ایران در این سوءرفتار و سوء تفکرات سهم به سزایی داشته است. در این میان، رویش و رشد تفکر صهیونیستی و تسری دادن آن به یهودیان ایران را باید با ذره‌بین دقت و توجه نگاه کرد. یهودیان ایران بر این باورند که خط و مشی تفکر آن‌ها از تفکر صهیونیسم کاملا جدا است که در نقل قول‌های آن‌ها کاملا مشهود است.
پس از انجام این پژوهش، به جای خالی مطالعاتی در حوزه‌های مختلف یهودیان ایران پی بردم و برخی از آن‌ها را به عنوان مسأله‌ی مطالعاتی و پژوهشی پیشنهاد می‌کنم که قسمت‌هایی از این کار توسط پژوهشگران دیگر به صورت عمیق‌تر انجام شود. 
 





	استفاده از مطالب اين سايت تنها با ذكر منبع (بصورت لینک مستقیم) بلامانع است. .Using the materials of this site with mentioning the reference is free این صفحه بطور هوشمند خود را با نمایشگرهای موبایل و تبلت نیز منطبق می‌کند لطفا در صورت اشکال، به مسئولین فنی ما اطلاع دهید