نسترن جاذب
تابستان 1400
قومی که از ایران به قفقاز کوچیدند نگاهی به زندگی یهودیان کوهستان؛
آذربایجان سال‌ها میزبان مردمانی از نژادهای مختلف بوده است، از جمله یهودیان
کوهستان که بازماندگان یهودیانی هستند که صدها سال پیش از ایران به قفقاز
کوچیده‌اند.
یهودیان کوهستان یا تات‌های یهودی که یهودیان قفقاز هم نامیده می‌شوند، گروه مردم
ایرانی‌تبارند که از قرن پنجم میلادی مهاجرت کرده‌اند. آنان به نام‌های «داغ جوودی»
و «جوهوری» نیز خوانده می‌شوند.
شماری از این یهودیان امروز در شهر شهرستان کراسنایا اِسلو بودا در جمهوری
آذربایجان زندگی می‌کنند و به تازگی موزه‌ای برای حفظ و معرفی میراث آنان برپا شده
است.
ایگور شائولوف، مدیر موزه‌ی یهودیان کوهستان در معرفی این موزه می‌گوید: «این موزه،
تنها موزه‌ی یهودیان کوهستان در جهان است. شماری از اسناد و اشيا و دست‌ساخته‌های
این قوم اینجا نگهداری می‌شود و این مکان به معرفی گذشته و امروز یهودیان کوهستان
اختصاص دارد. همچنین اینجا نشان‌دهنده‌ی تعامل بسیار و احترام متقابل میان یهودیان
و آذربایجانی‌هاست.»
سبک معماری خاص شهرستان کراسنایا اِسلو بودا، آن را از دیگر شهرهای آذربایجان
متمایز می‌کند. مردم اینجا سنتهای چندصدساله‌ی خود را حفظ کرده‌اند.
نمایی از شهر یهودی‌نشین کراسنایا اسلوبودا در آذربایجان
نائوم نفتالی‌یف، راهنمای موزه یهودیان کوهستان با نشان‌دادن ماکتی از یک
کنیسه‌ی قدیمی می‌گوید: «این بنا شش کَمبَره نام دارد که در زبان محلی ما، یعنی
زبان جوهوری، به معنای کنیسه‌ی شش گنبدی است. این بنا در سال ۱۸۸۸ ساخته شد و در
ابتدا کنیسه بود. اما در دوران اتحاد جماهیر شوروی، متأسفانه به کارگاه قالی‌بافی
تبدیل شد چون امور مذهبی ممنوع بود. اما بعد از فروپاشی شوروی اینجا نوسازی شد و
اکنون دوباره کنیسه است.»
کراسنایا اسلوبودا، بیرون از اسرائيل و آمریکا، تنها شهرستان تماماً یهودی‌نشین
جهان است، و جمعیتی حدود ۳ هزار و پانصد نفر دارد.
مدرسهی سنتی یشیوا هم جایی است که بچه‌ها در آن زبان عبری، تورات و نیز سنتهای
یهودیان کوهستان را می‌آموزند. دهه نود میلادی برای بسیاری از جوانان اینجا سال‌های
دشواری بود، چون پس از فروپاشی شوروی آنها مجبور شدند برای یافتن کار مهاجرت کنند.
اما حالا به‌یاری گروه‌های راستکیش یهودی، بچه‌های اینجا هم کنیسه‌ای برای نیایش
دارند و هم مدرسه‌ای که در آن درس بخوانند.
مدرسهی یشیوا در کراسنایا اسلوبودایورونیوز
اسلام مذهب اصلی مردم آذربایجان است اما ادیان دیگر هم پیروانی در این کشور
دارند. حمد‌الله دین‌یاروف، کارشناس علوم اسلامی درباره‌ی همزیستی ادیان در
آذربایجان می‌گوید: «مسلمانان و یهودیان قرن‌ها در محله‌ی گوبا کنار هم زندگی
کرده‌اند. چنین محله‌ای می‌تواند الگویی برای دیگر جاها باشد.»
موزه‌ی یهودیان کوهستان که سال گذشته افتتاح شده، گام مؤثری در راستای حفظ و معرفی
این اجتماع خاص، و فرهنگ و سنن چندصد ساله‌ی آنها به‌شمار می‌آید.
یهودیان قفقاز از دید زبان و برخی دیگر شناسه‌ها از جامعه‌ی فارسی‌زبانان به‌شمار
می‌آیند. برخی از این مردم در ایران، افغانستان و آسیای میانه (یهودیان بخارا)
زندگی می‌کنند. «کوهی» نامیده شدن یهودیان آسیای میانه، در سده‌ی ۱۹، پس از اینکه
همه‌ی مردم قفقاز در دفترهای سازمانی روسیه نام «کوهی» (داغلی) گرفتند، صورت
پذیرفت.
منبع
یورونیوز فارسی
