نشریه پرواز سال 90 شماره 26
در
ابتدا بهتر است تعریفی از کلمه سندرم(syndrome) داشته باشیم:
سندرم به مجموعه نشانه‌هایی گفته می‌شود که همگی همراه هم بروز می‌کنند و بیماری
خاصی را مشخص می‌کنند. به عبارت دیگر سندرم به بیماری (یا بهتر بگوییم وضعیتی) گفته
می‌شود که به وسیله یک مجموعه علامت با هم شناسایی می‌شود. از مثال‌های بارز سندرم
می‌توان به سندرم داون(Down - منگولیسم) اشاره کرد. این بیماری با آنها شناسایی
می‌شود از جمله: عقب ماندگی ذهنی، فرم خاص صورت و... .
در این مقاله یکی از سندرم‌های نادر و در عین حال جالب (البته برای خواننده و نه
برای بیمار!) پزشکی معرفی می‌شود.
فیلم مشهور دکتر استرنجلاو را دیده‌اید؟ این فیلم را استنلی کوبریک در سال 1964
ساخته بود و درآن پیتر سلزر در نقش دکتر استرنجلاو، کنترلی روی یکی از دستهایش
نداشت، این دست خودسر مرتب می‌خواست که سلام نازی بدهد. اما جالب است بدانید که این
مشکل منحصر به این فیلم نیست و سندرمی به نام سندرم دست بیگانه(Aliean hand
syndrome) یا سندرم دکتر استرنجلاو وجود دارد!
در این اختلال عصبی- روانپزشکی به صورت مختصر و مفید، یک دست سرخود عمل می‌کند،
گویی که تحت اراده‌ی مغزی جدا از مغز بیمار است. نکته اینجاست که بیمار دست بیگانه
را هنوز از بدن خود می‌داند اما دست به صورت خودسر عمل می‌کند.
البته در بیماری‌هایی مثل تشنج، لرزش دست یا اختلالات حرکتی هم دست بی‌اختیار حرکت
می‌کند. اما این موارد زیر مجموعه سندرم دست بیگانه نیستند. چون در این بیماری‌ها
دست حرکاتی بی‌هدف دارد، اما حرکات دست در سندرم دست بیگانه هدفدار هستند.
دکتر کن هیلمن، یکی از نورولوژیست‌های دانشگاه کالیفرنیا، موارد جالبی از این سندرم
را به خاطر می‌آورد: مثلاً او بیماری را به یاد می‌آورد که در هنگام خرید با دست
چپش کفش قرمزی را انتخاب می‌کرد ولی دست راستش، که دست بیگانه بود، آن کفش را
سرجایش می‌گذاشت و کفشی آبی را بر‌می‌داشت.
نخستین بار یک نورولوژیست آلمانی به نام دکتر کورت گلداشتاین در سال 1908، موردی از
دست بیگانه را گزارش کرد؛ دست چپ بیمار او هر کاری که دلش می‌خواست انجام می‌داد و
حتی یک بار می‌خواست خفه‌اش کند.
سندرم دست بیگانه به علل مختلفی به وجود می‌آید؛ آسیب به ناحیه‌ای از مغز به نام
کورپوس کالوزوم که دو نیمکره مغز را به هم متصل می‌کند، می‌تواند باعث سندرم دست
بیگانه شود. این آسیب می‌تواند در طی جراحی‌هایی برای کنترل تشنج انجام می‌شود یا
بعد از سکته مغزی رخ دهد؛ چرا که در برخی از این جراحی‌ها برای کاهش علایم صرع دو
نیمکره مغز را از هم جدا می‌کنند.
اگر سندرم دست بیگانه داریم، پس چرا سندرم پای بیگانه نداریم؟! شاید علت این مطلب،
کنترل بیشتر پاها توسط مغز باشد. به‌طور کلی تمامی اندام‌های حرکتی بدن دارای بخشی
خاص در مغز به نام کورتکس حرکتی (motor cortex) هستند که از این ناحیه فرمان‌های
مربوط به حرکات بدن صادر می‌شود. این ناحیه در هر دو نیمکره‌ی مغز وجود دارد.
نکته‌ی قابل توجه اینجاست که اندام‌های حرکتی سمت چپ بدن از کورتکس حرکتی نیمکره
راست (و بالعکس) فرمان می‌گیرند. مثلاً دست راست از کورتکس حرکتی نیمکره چپ فرمان
می‌گیرد.
یک نوع شایع‌تر سندرم دست بیگانه، بیماری است که گرفتن اشیاء و اجسام توسط دست، غیر
قابل کنترل می‌شود. در این نوع بیماری، شخص ممکن است هر چیزی که جلویش باشد، با دست
محکم بگیرد و رها نکند. این نوع بیماری به خاطر آسیب به لوب پیشانی مغز رخ می‌دهد،
علت آن است که قسمتی از مغز به موازات بالغ شدن، واکنش‌های طبیعی چنگ زدن را مهار
می‌کند.
آسیب به قسمت خلفی جانبی لوب (قسمت) آهیانه (طرفی) یا لوب خلفی مغز هم می‌تواند
باعث سندرم دست بیگانه شود. در این نوع از بیماری حرکات دست خشن‌تر است و شخص
ناخودآگاه کف دستش را طوری موقعیت می‌دهد که از تماس با اشیای مجاور پرهیز کند. در
بیماری‌های پیشرونده تحلیل برنده عصبی مثل کروتزفلد جاکوب و زوال قشری قاعده‌ای نیز
سندرم دست بیگانه دیده می‌شود.
درمانی برای این بیماری وجود ندارد، فقط می‌توان با مشغول نگاه داشتن دست گرفتار،
میزان علایم را کاهش داد.
منابع:
1. مجله نظام پزشکی
2. wikipedia
