|
حاخام دکتر یونس حمامی لاله زار
بهار 1391
در طی تاریخ
بشر، ادیان مختلف با ایجاد اهداف خاص و باید و نبایدها جهت پیروان خویش
تأثیر به سزایی در رفتار، فرهنگ و تمدن آنها داشته اند. در این بین ادیان
توحیدی، با ایمان و اتکاء به خدای یگانه به عنوان آفرینندۀ هستی، عالِم و
توانا بر هر چیز و خیرخواه و مهربان نسبت به همۀ مخلوقات، مسیر روشنی برای
رسیدن به هدف والای خود که همانا شناخت، نزدیکی و قرب پروردگار است، ترسیم
نمود ه اند تا انسان با گام نهادن در این راه و پیروی از دستورات الهی
بتواند با اطمینان به منزل مقصود راه یابد.
در یهودیت، این مسیر از طریق شریعت تجسم می یابد. یهودیت از ادیان شریعت
محور است بدین معنا که شریعت در این دین جایگاه خاص و ویژه ای دارد. در هیچ
یک از ادیان زندۀ جهان، شریعت چنین قدر و منزلتی ندارد.
آنگاه که واژه «شریعت» یا «هَلاخا» در یهودیت به کار می رود معنایی عام از
آن اراده می شود که همۀ آموزه های دستوری دین را در برمی گیرد ولی شریعت در
معنای خاص عبارت است از احکام فرعی عملی یعنی مجموعه ای از بایدها و
نبایدهایی که مربوط به رفتار فردی یا اجتماعی می شود. احکام تورات مقدس به
613 فرمان اصلی شامل 248 فرمان امر و 365 فرمان نهی تقسیم می گردند که همۀ
ابعاد زندگی فرد، چه در ارتباط با خداوند و چه در ارتباط با انسان ها و
سایر مخلوقات را در برمی گیرد. برای هر دو گروه این احکام، ارزشی معادل در
نظر گرفته شده چنانچه در تفاسیر یهود آمده است: خداوند ده فرمان اولیه
تورات را در دو لوح توسط حضرت موسی کلیم اله به بنی اسرائیل اعطا نمود پنج
فرمان اول در ارتباط با رابطۀ انسان وخدا بر لوح اول و پنج فرمان دوم در
ارتباط بین انسان و انسان بر لوح دوم تا به ما بفهماند که این دو گروه
فرامین ارزشی پایاپای داشته و یکی بدون دیگری ناقص است.
این موضوع در مراسم سال نو عبری (روُش هَشانا) که طی دو روز برگزار می گردد
نیز تبیین می شود. طبق آموزه های یهودیت (تلمود – رساله روش هشانا برگ 16
الف) خداوند در این روز به داوری انسان پرداخته و براساس اعمال و رفتار
گذشتۀ هر فرد، تقدیر او در سال آینده رقم می خورد. اما چرا این مراسم در دو
روز برگزار می گردد؟
روز اول انسان در مورد رابطه اش با خداوند سنجیده می شود و در روز دوم نسبت
به روابط انسانی داوری می گردد به بیان دیگر روز اول عملکرد انسان نسبت به
مسئولیت های فردی و در روز دوم عملکرد او نسبت به مسئولیت های اجتماعیش
سنجیده می شود.
بر این مبنا فرد، در پیشگاه خداوند موظف به دو گروه از فرامین می باشد:
فرامین فردی و اجتماعی. مسئولیت های فردی همچون ایمان به خدای یگانه، توکل
و عشق ورزیدن به او، ترس داشتن از خداوند و پرستش او، اطاعت از خداوند و
تقدیس نام او، فراگیری و آموزش تورات، رعایت تقدس روز شنبه، رعایت حرام و
حلال خوراکی ها، شکرانه پس از صرف غذا، رعایت پاکی و ناپاکی، حجب وحیا و
پوشش مناسب، ادای نذر، برگزاری اعیاد و بسیاری دیگر ….
این دستورات شالودۀ ایمان و اعتقاد فرد و دیدگاه او به خداوند و خود را می
سازد تا با شناخت خداوند در راه نزدیکی به او براساس اجرای فرامینش گام
بردارد. اما انسان برای آن خلق نشده است که خود تنها زندگی کند بلکه مقصود
از آفرینش آدمی آن است که عضوی مفید از جامعۀ بشری باشد. او واحدی از پیکر
بشریت است و این حقیقت وظایف بسیاری را برای او در قبال روابط با دیگران
ایجاد می کند. زندگی او تنها از آن او نیست تا آن را به دلخواه بگذراند.
رفتار وکردار او در زندگی مردم اثر می گذارد همان گونه که رفتار ایشان بر
زندگی او تأثیرگذار است.
این حقیقت به نحوی جالب در تفاسیر یهود (وَییقرا رَبـّّا 6:4 ) با ذکر
مثالی بیان شده است: این شبیه به گروهی از افراد است که در یک کشتی مسافر
بودند. یکی از آنان تیشه ای به دست گرفت تا در بدنۀ کشتی، زیر پای خود
سوراخی ایجاد کند. دیگر مسافران به او گفتند: چه می کنی؟ او در پاسخ گفت:
من با شما کاری ندارم، مگر نه این که من فقط زیر پای خود را سوراخ می کنم؟
ایشان جواب دادند: درست است ولی هنگامی که آب به درون کشتی بیاید همگی ما
را غرق می کند. این گونه اشتباه یک فرد می تواند دامن گیر همۀ افراد گردد و
از طرف مقابل عملکرد صحیح یک فرد می تواند باعث نجات جامعه گردد. بر همین
مبنا یکی از دستورات مهم تورات مقدس که همانا «نصیحت کردن به شکل درست»
(امر به معروف و نهی از منکر) است، شکل می گیرد.
«حتماً همنوعت را نصیحت نما و به خاطر او متحمل گناه مشو» (سفر لاویان فصل
19 آیه 17)
که این امر بدون عشق ورزیدن به دیگران (همنوعت را مانند خودت دوست بدار.
سفر لاویان فصل 19 آیه 18) امکان پذیر نمی باشد.
دیدگاه و رفتاری که فرد باید نسبت به جامعه داشته باشد در این اندرز هیلل
(دانشمند بزرگ قرن اول میلادی) بیان شده است: اگر من به فکر خودم نباشم چه
کسی برای من کاری خواهد کرد؟ و اگر من تنها برای خودم باشم، چه هستم؟
(تلمود – رسالۀ پدران فصل 1 بند 14)
همان دانشمند در اندرزی دیگر بر این امر تأکید می کند که : «خود را از
جامعه جدا مساز» (تلمود – رساله پدران فصل 2 بند 5)
اهمیت این موضوع به حدی است که در تلمود (رساله سنهدرین برگ 99 الف) برای
فردی که خود را از جامعه جدا می سازد و در فعالیت های آنها شرکت نمی کند در
شرایطی جریمۀ محرومیت از جهان آخرت در نظر گرفته شده است. (هارامبام،
قوانین توبه فصل 3 بند 11)
بی اطلاعی افراد یا بی توجهی آنها حتی بزرگان، فرد را از وظایفش نسبت به
جامعه معاف نمی کند. «در جایی که دیگر افراد (به فکر) نیستند تو سعی کن مرد
(میدان) باشی» (تلمود رساله پدران فصل 2 بند 6)
مسئولیت در قبال دیگران نسبت به استعداد و توان های شخصی فرد افزایش می
یابد: «هر که می تواند افراد خانواده خود را به درستی هدایت کند و از خطا
باز دارد و چنین نکند، شریک جرم افراد خانواده اش محسوب می گردد همین طور
نسبت به افراد شهر، کشور و حتی تمام دنیا مسئولیت دارد که اگر می تواند بر
آنان تأثیرگذار باشد و این چنین نکند به خاطر آنها گرفتار می گردد. (تلمود
– رساله شبات برگ 54 ب)
مسلم آن است که بحث در مورد همۀ وظایف فردی و اجتماعی در این مختصر نمی
گنجد اما آن که فرمان «همنوعت را مانند خودت دوست بدار» را آویزه گوش خود
ساخته، نمی تواند نسبت به دیگران بی تفاوت بماند و همان طور که گفته شد هر
چقدر توانایی و جایگاه فرد بالاتر باشد این وظیفۀ خطیر، سنگین تر خواهد بود
(هر که بامش بیش، برفش بیشتر) پس نقش و وظیفه رهبران و بزرگان دینی در این
زمینه بسیار پر رنگ و هدایت گر سایر افراد می باشد.
به امید آن که در اجرای وظیفه و مسئولیت خود در قبال خداوند و انسان ها
سربلند باشیم.
حاخام دکتر یونس حمامی لاله زار
کارشناس فرهنگی – مذهبی انجمن کلیمیان تهران
11 اردیبهشت 1391
همایش بین المللی ادیان و بیداری معاصر
| 
