الهام مودب
مترجم زبان انگلیسی
بهار 96
تاریخ
را ورق می زنم. باز می گردم به حدود 2500 سال قبل، زمانی که یهودیان برای نخستین
بار به ایران آمدند و ریشه های آنان در این کشور شکل گرفت. سپس طی سال ها در شهرهای
مختلف ایران از جمله اصفهان، شیراز، ملایر، مشهد، کاشان، همدان، نهاوند، قزوین،
کرمانشاه، سنندج، قصرشیرین، سر پل زهاب، بانه، اراک، خرم آباد، کرمان، یزد، بوکان،
ارومیه، نقده، میاندوآب، تکاب، رشت، تهران، دماوند و ..... ساکن شدند و در کنار
سایر هموطنان ایرانی زیستند .
تاریخ را ورق می زنم . سری می زنم به یهودیانی که روزگاری در کشورهای همسایه و نیز
کشورهای عربی اسلامی چون افغانستان ، عراق ، مصر( کشوری که روزگاری میزبان برخی از
پیامبران یهود بود)، سوریه و......ساکن بودند. اما امروز آن کشورها را ترک کرده
اند.
تاریخ را ورق می زنم. به زمانی می رسم که ایران روزگاری پذیرای یهودیان کشورهای
دیگر از جمله عراق و لهستان بود. رد پای آن را در کنیسای عراقی ها و بهشتیه
(گورستان یهودیان تهران)
می یابم.
یهودیان ایران در طول تاریخ مانند یهودیان کشورهای اسلامی و غیر اسلامی فراز و نشیب
های بسیاری را پشت سر گذاشتند. گرچه خم شدند اما با اتکا به ریشه های تنومند خود
ایستادند و ادامه دادند . به جرات می توان گفت یهودیان ایران تنها جمعیت قابل توجه
ساکن در کشورهای اسلامی منطقه می باشند. به راستی آنان تاریخ طولانی را پشت سر
گذاشته اند و هزاران گفته و ناگفته از تاریخ و فرهنگ دیرینه خود دارند که برخی در
دل تاریخ مدفون شده است.
فقط چند گام به عقب برداشتم و به محله عودلاجان - محله یهودیان در سال های
گذشته - گذری داشتم. وقتی برای تهیه عکس های کنیساهای آن رفتم دیر بود و مدتی از
خرابی آن ها می گذشت.
وقتی برای شنیدن گفته های دکتر ابراهيم برال رئيس آزمايشگاه بيمارستان سينا و استاد
دانشگاه و فرنگیس حسیدیم مدیر سازمان بانوان و مدیر داخلی بیمارستان سپیر رفتم خیلی
دیر شده بود . ما را ترک کرده بودند.
یـک گام به جلو بـرداشتم، در فضای مجـازی
سیر کردم و گزارش و عکس های فراوانی از خبرنگاران رسانه های مختلف جهان از زندگی
یهودیان معاصر ایران یافتم .
در فضای مجازی در جستجوی موزه های یهودیان سیر کردم. در استرالیا ، کانادا و بسیاری
از شهرهای کشورهای اروپایی و برخی از شهرهای آمریکا موزه های یهودیان را یافتم .
بزرگترین موزه یهودیان اروپا به روسیه تعلق دارد. اما یهودیان ایران با این ریشه
تاریخی دیرینه و گستردگی در شهرهای مختلف هنوز اندر خم یک کوچه اند و حتی یک
نمایشگاه دائمی ساده از فرهنگ و جامعه خود ندارند.
اگرچه برای تاسیس موزه تلاش ابتدایی و جلساتی در کمیته جوانان قبلی گذاشته شد اما
متاسفانه این موضوع تاکنون مسکوت مانده است. مسلما تاسیس موزه به افراد متخصص،
سرمایه زیاد، امکانات مختلف و همکاری سازمان میرات فرهنگی نیاز دارد، اما می توان
با حداقل شروع کرد و نمایشگاه دائمی فرهنگ یهود را ایجاد کرد و با همکاری و نظارت
سازمان میرات فرهنگی، تورهای داخلی و خارجی برای بازدید خبرنگاران رسانه های خارجی،
همکیشان و دانش آموزان مدارس یهودی اختصاص داد.
حمام کشوریه یکی از معدود یادگارهای محله عودلاجان است که می توان برای نخستین گام
آن را برای نمایشگاه دائمی جامع با محوریت عکس اختصاص داد و در دراز مدت به موزه
تبدیل کرد. برای تشکیل موزۀ یهودیان ایران پیشنهاد می شود در4 بخش مذهبی، فرهنگی،
اجتماعی و تاریخی، آثار تجسمی، مکتوب و نیز منابع کلکسیونی شخصی افراد گردآوری و
جانمایی گردد (فهرست جزئیات این بخش ها به مسئولان انجمن ارائه شده است).
بی شک تاسیس نمایشگاه دائمی فقط با تلاش و همکاری مسئولین جامعه و تک تک همکیشان
امکان پذیر خواهد بود. وظیفه ما شناسایی تاریخ یهود به نسل امروز و فرداست و باید
این میراث را به آنان منتقل کنیم.
هارون یشایایی تهیه کننده سینما و رئیس اسبق انجمن کلیمیان قول همه نوع همکاری از
جمله ارائه آثار خود و عکس های قدیمی عودلاجان را داده است. سیامک مره صدق نماینده
مجلس با ارائه عکس های 70-80 سال گذشته شیراز، سلیمان کهن صدق با ارائه عکس های
قدیمی یهودیان و مدارس 60-70 سال گذشته و عکس های دست نویس های شلمو کهن صدق و
اسحاق کهن صدق، فلور الیاسی از اعضاء هیئت مدیره سازمان بانوان با ارائه عکس های
قدیمی یهودیان سنندج و عکس های یادگارهای قدیمی، و بهادر میکاییل از فعالان جامعه
با ارائه عکس های قدیمی همکاری خود را اعلام کرده اند.
جهت شناسایی موزه های جهان برآن شدم تا در هر شماره به معرفی یکی از موزه های
یهودیان بپردازم.
موزه یهودیان لندن
موزه یهودیان لندن در سال1932 توسط پروفسور سیل روت ، آلفرد روبن و ویلفرد سامول
تاسـیس شد. در سال 1983 بخش زندگی یهودیان
و مهاجران دوران حکومت نازی گسترش یافت. این موزه شامل مجموعه ای از آثار هنری،
نقاشی، عکس ، اشیا تاریخی از زندگی اجتماعی و تاریخی یهودیان انگلیس است و شامل بخش
های زیر می باشد :زندگی مذهبی ، زندگی اجتماعی ، مجموعه عکس ، هولوکاست ، بخش هنری.
1- زندگی مذهبی
در این بخش یکی از بهترین مجموعه های جهانی یهودیان که در جنبه های مختلف زندگی
مذهبی فردی و اجتماعی کاربرد دارد ، دیده می شود . علاوه بر آثار هنری که در طی
سیصد سال گذشته برای مراسم مختلف ، در انگلیس ساخته شده است، وسایل دیگری از اروپا
و همچنین خاورمیانه و آفریقای شمالی توجه بینندگان را به خود جلب
می کند. بخش بسیار جالب این مجموعه شامل اشیا کنیساها از جمله جلد نقره تورات،
ریمونیم و قلم قرائت تورات را می توان دید. در بخش دیگر این مجموعه آنچه که یهودیان
در زندگی روزانه و مراسم مذهبی شنبه، اعیاد، حنوکا، پوریم نظیر طومار (مگیلای استر)
و شمعدان استفاده می کنند، موجود است.
ریمونیم نقره متعلق به کنیسای یهودیان اشکنازی به نام هامبرو که در سال 1656 تاسیس
شد.
جلد نقره تورات که برای حاخام سامول چیم فالک ساخته شد. پس از مرگ او در سال 1782
به کنیسا بزرگ لندن و در سال 1992 به موزه منتقل شد.
دفتر یادداشت کمک های مردمی به کنیسای بزرگ لندن در روز شنبه و سایر روزها با ذکر
نام افراد و رقم اهدایی مربوط به قرن 18
کنیسای بزرگ لندن، اولین کنیسای اشکنازی پس از بازگشت یهودیان، در سال 1692 توسط
تعدادی از بازرگانان یهودی آلمانی تاسیس شد. یهودیان اروپای مرکزی و شرقی برای
اجرای مراسم مذهبی به آنجا می رفتند. این کنیسا در طی جنگ جهانی دوم با بمباران
هواپیماهای آلمان نازی خراب شد.
شمعدان نقره که قدمت آن به سال 1709 می رسد. این شمعدان برای ازدواج الیاس لیندو
ساخته شد. سال ها در خانواده اش نسل به نسل گذشت و در سال 2010 موزه آن را خریداری
کرد.
میقوه (حوضچه غسل شرعی) که قدمت آن به اواسط قرن 13 می رسد. این میقوه در سال2001
کشف شد.
2 – زندگی اجتماعی
یهودیان مهاجر برای نخستین بار در سال 1066 میلادی به انگلیس وارد شدند و در
قرون وسطی در شهرهای مختلف آن ساکن شدند. با این حال در سال 1290 آنان را ازآن کشور
بیرون کردند و تا سال 1656 بطور رسمی هیچ یهودی در آنجا ساکن نبود. اولیورکرمول در
سال 1656 آنان را به انگلیس باز گرداند. این جامعه به سرعت رشد کرد. در اواخر قرن
نوزدهم با ورود 150000 مهاجراز اروپای شرقی رشد جمعیت شدت بیشتری گرفت. بسیاری از
تازه واردان در شرق لندن ساکن شدند. در قرن 20 و 21 یهودیان از بسیاری از کشورها به
انگلیس مهاجرت کردند و آخرین مهاجران از کشور آفریقای جنوبی بودند. امروزه جوامع
مختلف یهودیان در انگلیس، نقش مهمی دارند. در مجموعه تاریخ اجتماعی، اشیا، اسناد،
تاریخ شفاهی از زندگی یهودیان انگلیس به چشم می خورد. این مجموعه، تجارب مهاجران
سفرها و مشکلات آنان را در ساختن زندگی جدید نشان می دهد.
لوازم شخصی مهاجران در منزل و یادگارهای آنان از کشور مادری از جمله این مجموعه
است.
قهوه خوری خانواده یمنی که در سال 1967 از یمن به انگلیس مهاجرت کردند.
لباس برمیصوا مایکل اسحق اُف در سال 1933 در بخارا
پوستر بیمارستان یهودیان و محل نگهداری کودکان بی سرپرست
این پوستر به تاسیس بیمارستان یهودیان لندن در سال 1795 و محل نگهداری کودکان بی
سرپرست در سال 1831 اشاره دارد. هر دو سازمان در سال 1876 ادغام شد و در مکان
بزرگ تری به نام نورود ادامه فعالیت داد و در سال 1960 بسته شد. اکنون مکان دیگری
به افراد کم توان ذهنی و خانواده های نیازمند کمک می کند.
بخش خیریه
کمک های خیریه برای یهودیان بسیار مهم است.
در این بخش اهمیت کمک های مالی نشان داده شده است. برخی از موسسات از اواخر قرن 17
میلادی جهت کاهش فقر و کمک به بیماران به ویژه جهت خدمت به هزاران مهاجر که در
اواخر قرن 19 از اروپای شرقی به انگلیس وارد شدند تاسیس شد.
ورزش و تفریح
این مجموعه نمایانگر حضور یهودیان در ورزش، مسابقات بوکس قرن 18 و تئاتر ییدیش
که در اواخر قرن 19 توسط مهاجران به انگلیس وارد شد می باشد. تئاترهای کمدی و
تراژدی به زبان ییدیش براساس داستان های ییدیش و زندگی مهاجران اجرا می شد. برای
مهاجران سخت کوش یک شب تماشای تئاتر فرصتی برای استراحت و تفریح بود. اوایل قرن 20
دوران شکوفایی تاتر ییدیش بود و صف های طولانی خرید بلیط تشکیل می شد. با کاهش شمار
ییدیش زبانان این تاتر در سال 1970 تعطیل شد.
پوستر تئاتر ییدیش به نام پادشاه لامپدوزا که در سال 1943 در تئاتر پالز اجرا شد.
ماشین تحریر متعلق به ابیش میسل نمایشنامه نویس. او پس از 12 سال نمایشنامه نویسی
در سال 1938 از وین به لندن مهاجرت کرد و در طی جنگ جهانی دوم در مقام نمایشنامه
نویس نقش مهمی در تئاتر ییدیش داشت.
هولوکاست
در طی دهه 1930 وضعیت زندگی یهودیان اروپا تحت حکومت نازی بسیار دشوار بود.
بسیاری مجبور به ترک وطن شدند. انگلیس از سال 1933 تا 1939 میلادی حدود70000 نفراز
این پناهندگان را پذیرفت. از میان آنان 10000 کودک بی سرپرست در مرکز حمایت از
پناهندگان هولوکاست ساکن شدند. در طی جنگ جهانی دوم برخی از بازماندگان هولوکاست
برای یافتن سرپناه و بازسازی زندگی به انگلیس رفتند.
در این مجموعه اشیا، اسناد، عکس، تجارب و خاطرات شفاهی بازماندگان و پناهندگانی که
از حکومت نازی فرار کردند را می توان یافت.
یکی
از مهم ترین آثار این مجموعه متعلق به لون گرین انگلیسی بازمانده اردوگاه آشویتس
است. او متولد 1910 در لندن است . او در کودکی با خانواده اش به هلند رفت و در سال
1940 در هما ن جا ازدواج کرد. در پی حمله آلمان به هلند نتوانست ملیت انگلیسی خود
را ثابت کند و به همراه خانواده اش به اردوگاه آشویتس منتقل شد. در بدو ورود همسر و
پسر 3 ساله اش کشته شدند. او تا پایان عمر همه زندگی خود را وقف مبارزه با فاشیسم
کرد و از تجارب خود از این اردوگاه سخن گفت.
مجله پریم روز لیوز (برگ های گل پامچال) که توسط سازمان جوانان به همین نام منتشر
می شد. این سازمان در سال 1949 توسط جوانان بازمانده هولوکاست که به این انگلیس
آمده بودند تاسیس شد.
مجموعه عکس
بخش زیادی از عکس های سیاه و سفید مربوط به زندگی یهودیان از سال 1900 تا 1940
است.
عکس های این مجموعه شامل مغازه های یهودیان از جمله مغازه های خیاطی ، عکس های
آتلیه خانواده ها ، کلاس های مدارس و تاتر ییدیش است.
عکس ها نمایانگر ریشه ها و سنت های مهاجران اروپای شرقی ، پناهندگان حکومت نازی،
پناهندگان سفارادی از خاورمیانه از جمله عراق، هند و همچنین یمن است. در این مجموعه
عکس های زیادی از جنبه های مختلف زندگی یهودیان معاصر انگلیس تا امروز موجود است.
خانواده حاخام بزرگ عراق – حاخام عزرا دان گوردر بغداد سال 1910
چرخ خیاطی سینگر سال ساخت1912 متعلق به خانواده یهودی که از راه خیاطی امرار معاش
می کردند
بسیاری از مهاجران از اروپای شرقی اواخر قرن 19 و ابتدای قرن 20 از راه خیاطی امرار
معاش می کردند و نقش مهمی در صنعت پوشاک انگلیس داشتند. خیاطان مهاجر پوشاک ارزان
برای اقشار جامعه تهیه می کردند.
5- بخش هنری
در این بخش مجموعه بزرگی از کارهای نقاشی در خصوص زندگی یهودیان و
شخصیت های مختلف یهودی موجود است. بیش از 2000 اثر هنری از قرن 19 تا 21، کاریکاتور
هنری و کاریکاتور سیاست مداران انگلیسی قرن
19، لباس های هنری یهودیان از سراسر جهان، آثار قلم زنی و هنری با ارزشی از سیمون
سلمون و نقاشی های بی نظیر از توماس سیمون هرت و ابراهام سالمون یافت می شود. این
آثار شامل چهره نگاری از افراد جامعه از جمله نخستین حاخام کنیسای انگلیس است.
ربی منشه بن ایزریل : پس ار بیرون کردن یهودیان در سال 1290 او نقش مهمی در
بازگرداندن آنان به انگلیس در سال 1655 داشت .
زن الجزایری اثر دورگر در سال 1843 موزه نظامی یهودیان
بیش از 50.000 قلم شامل دفترچه خاطرات، نامه ، مدال، لباس نظامی سربازان که برای
انگلیس جنگیدند در این بخش وجود دارد.
مدال جورج کراس بالاترین مدال شجاعت که به هانری ارینگتون اهدا شد. او بعنوان
داوطلب آتش نشان خدمت می کرد. در سال 1940 ایستگاه آتش نشانی او بمباران شد. دو
همکار آتش نشان او بیهوش زیر آوار ماندند. وی گرچه سوخته وزخمی بود و ساختمان در
حال سوختن بود، پتو را دور خود کشید و همکارانش را نجات داد.
مطلب مرتبط (موزه یهودیان در نیویورک)
