حاخام دکتر یونس حمامی لاله‌زار
رهبر دینی کلیمیان ایران
و مدرس علوم دینی یهود
تابستان 96
این مقاله در سیزدهمین همایش بین‌المللی دکترین یهودیت
در اردیبهشت 96 در مدرسه عالی امام موسی کاظم قم ارائه شد.
یکی از امیدوارکننده‌ترین بخش‌ها در ارتباط با بحث منجی
موعود، گذر از دوران ظهور، ترس‌ها، نگرانی‌ها، آشوب‌ها و جنگ‌ها، امیدها و انتظارها
و رسیدن به دوران استقرار موعود می‌باشد که در یهودیت به «عصر گِئولا» با سوال‌های
زیادی در این باره مطرح می‌گردد:
- در ایام منجی موعود «ماشیح» چه رخ خواهد داد؟
- زندگی انسان‌ها دچار چه تغییراتی می‌شود؟
- آیا زندگی حیوانات نیز دچار تغییر می‌شود؟
- آیا دستورات و احکام الهی تغییر می‌کند؟
- اختلاف بین حکومت‌ها، اقوام مختلف و ادیان چه خواهد شد؟
- آیا در آن دوران «مرگ» خواهد بود؟
- احیای مردگان و روز قیامت در چه دوره‌ای واقع می‌گردد؟
- این دوران چه مدت به طول خواهد انجامید؟ و ...
در این مقاله سعی می‌گردد به این گونه سؤالات بر مبنای کتاب مقدس یهود، تلمود و
گفتار بزرگان دینی پاسخ داده شود.
الف) محدوده دوران نجات
دوران نجات یا عصر گئولا با استقرار و تثبیت ماشیح و آبادی معبد بیت‌المقدس
(سوم) به عنوان اثبات کننده شخصیت ماشیح شروع و با رسیدن به روز قیامت و شروع جهان
آخرت خاتمه می‌یابد. در تلمود و تفاسیر یهود نظرات متفاوتی برای طول این دوران
عنوان شده است.
رَبی اِلیعزِر گفت: دوران ماشیح چهل سال طول خواهد کشید، ربی اِالعازار بِن عَزَریا
گفت: هفتاد سال، ربی یهودا هَناسی گفت: چهل سال به اندازه مدتی که بنی‌اسرائیل در
بیابان به سر بردند یا چهار صد سال به مدت غربت بنی‌اسرائیل در سرزمین مصر.
ربی‌اِلیعِزِر پسر ربی یُوسِه گفت: یک صد سال
ربی بِرَخیا از قول ربی دوُسا گفت: شش صد سال
ربی الیعِزِر پسر هُور قانوس گفت: یک هزار سال
ربی اَباهو گفت: هزار سال و دانشمندان دیگر گفتند: دو هزار سال (میدارش تَنحوما
پاراشای عقو بند 7). در مکتب الیاهو گفته شد: عمر انسان بر این دنیا شش هزار سال
معین شده است. دو هزار سال اول آن دوره آشفتگی بود. دو هزار سال دوم، دوران حکومت
شریعت الهی «از زمان حضرت ابراهیم (ع)» بود و دو هزار سال آخر دوران مناسب برای
دوران ماشیح می‌باشد ولی به خاطر گناهان زیاد ما، سال‌های بسیاری از دوران ماشیح
سپری شده است (تلمود، رساله سنهدرین برگ 97 الف).
در بین نظرات عنوان شده، این آخرین در بین علمای بعدی مقبول‌تر بوده است.
ب) رخدادهای دوران نجات
1. بازسازی معبد بیت‌المقدس
در طی تاریخ دو نوبت معبد بیت‌المقدس در شهر اورشلیم ساخته شده است. معبد اول
توسط حضرت داود(ع) و پسرش حضرت سلیمان نبی ساخته شد و توسط بخت‌النصر پادشاه بابل
تخریب گردید. معبد دوم با اجازه کوروش کبیر بنا گردید و در سال 68 میلادی توسط
رومیان بت‌پرست به آتش کشیده و ویران شد.
بخش عمده‌ای از مراسم عبادی یهودیان و برقراری طهارت‌های خاص وابسته به آبادی معبد
و تقدیم قربانی‌های متفاوت و اجرای مراسم در آن مکان مقدس می‌باشد.
در بین علائم لازم جهت تشخیص هویت ماشیح، تنها آبادسازی معبد بیت‌المقدس شرط کافی
برای این امر می‌باشد. (کتاب ایام ماشیح صفحه 104 – موسی بن میمون میشنه تورا،
احکام پادشاهان فصل 11 بند 1).
این معبد که سومین معبد بیت‌المقدس خواهد بود برای همیشه پا برجا خواهد ماند. (زوهر
بخش 3 بند 221) چنان‌چه حزقیال نبی (28-26: 37) می‌فرماید: من (خداوند)، خانه مقدس
خود را تا به ابد در میان آنها خواهم گذاشت. مکان سکنی من نزد آنها خواهد بود ... و
ملت‌ها خواهند دانست که من، خدا هستم که (بنی) اسرائیل را تقدیس می‌نمایم هنگامی که
خانه مقدس من برای همیشه در میان آنها خواهد بود.
در آخرالزمان کوه خانه خدا در رأس همه کوه‌ها و مرتفع‌تر از همه تپه‌ها آراسته
خواهد بود و همه اقوام به سوی آن روان خواهند شد. (اشعیای نبی فصل 2 :2)
2. گردهم آمدن یهودیان در سرزمین مقدس
همه یهودیان پراکنده در اقصی نقاط جهان به وسیله ماشیح گردهم خواهند آمد.
(برشیت ربا 98 :9)
آیات بسیاری بر این امر تأکید دارد:
- خداوند خالق تو، اسیران تو را باز خواهد گردانید ... تو را از تمامی اقوامی که
خداوند خالقت در آن جا پخش کرده، جمع‌آوری خواهد نمود. اگر پراکندگان تو در انتهای
آسمان‌ها باشد خداوند خالقت از آن جا تو را جمع خواهد کرد و از آن جا خواهد گرفت.
(سفر تثنیه فصل 30: 4-3)
- واقع خواهد شد در آن روز که خداوند دگربار دست خود را برای بازخرید باقیمانده
ملتش بر خواهد افراشت ... پرچمی برای ملت‌ها علم کرده و پراکندگان اسرائیل را
جمع‌آوری خواهد نمود. (اشعیای نبی فصل 11: 12-11)
- خداوند می‌فرماید: بنابر این اینک روزهایی فرا می‌رسند که دیگر نخواهند گفت:
جاوید است خداوند که بنی‌اسرائیل را از سرزمین مصر بیرون آورد بلکه (خواهند گفت):
جاوید است خداوند که نسل خاندان اسرائیل را از سرزمین شمال و از تمام سرزمین‌هایی
که در آن‌جا پراکنده کرده بود، گرفته و آورده است تا در سرزمین خود ساکن شوند.
(ارمیا نبی فصل 23: 8-7)
- اسیران قوم خود، اسرائیل را باز خواهم گردانید ... آنها را در سرزمینشان مستقر
خواهم نمود و دیگر از سرزمینشان که به آنها دادم، ریشه‌کن نخواهند شد ... (عاموس
نبی فصل 9: 15-14) (شوحط 1992 م)
- در کتاب زوهر (بخش 1: 134) می‌فرماید: ابتدا معبد بیت‌المقدس آباد و محرابش
آراسته می‌گردد سپس شهر اورشلیم آباد و در عاقبت بنی‌اسرائیل را از خاک مذلت برپا
می‌دارد چنان‌چه در مزامیر داود (فصل 147: 2) می‌فرماید: خداوند، اورشلیم را بنا
می‌سازد و پراکندگان اسرائیل را جمع‌آوری می‌نماید. (کتاب ایام ماشیح)
3. گسترش همه جانبه درک و آگاهی واقعی از وجود خداوند
عصر گِئولا، آگاهی و درک از وجود و ماهیت الهی را برای تمامی افراد بشر به
ارمغان می‌آورد.
- زمین از دانش الهی مملو خواهد گشت همانند آب‌هایی که دریاها را می‌پوشانند (اشعیا
نبی فصل 11: 9)
- تعالیم خود را در نهاد آنها خواهم گذاشت و بر قلبشان خواهم نوشت برای آنها به
عنوان خدا بوده و ایشان، قوم من خواهند بود و دیگر کسی همنوعش را تعلیم نداده و
فردی، برادرش را (درس نخواهد داد) که خدا را بشناسید، زیرا همگی از کوچک‌ترین تا
بزرگترین آنها مرا خواهند شناخت (ارمیا نبی فصل 31: 33-32).
- واقع خواهد شد پس از این (ظهور منجی) روح (نبوت) خود را بر تمامی نوع بشر جاری
خواهم ساخت تا پسران و دختران شما نبوت نمایند ... و هم‌چنین در آن ایام بر غلامان
و کنیزان روح (نبوت) خود را جاری خواهم ساخت (یُوئل نبی فصل 2: 14)
- زیرا که زمین از شناخت و درک جلال خداوند پر خواهد گشت همانند آب‌هایی که دریاها
را می‌پوشانند (حبقوق نبی فصل 2: 14)
4. پرستش و ستایش جهانی خداوند یکتا
به دنبال گسترش شناخت از خداوند، ماشیح تمامی جهانیان را به گونه‌ای هدایت و
اصلاح می‌نماید که همگی خداند یکتا را یکپارچه و با اتحاد کامل پرستش خواهند کرد:
- در آخرالزمان واقع خواهد شد، کوه خانه خدا را در رأس همه کوه‌ها و بالاتر از همه
تپه‌ها آراسته خواهد بود و همه ملت‌ها به سوی آن روان خواهند شد اقوام بسیاری به
راه افتاده و می گویند، بیایید به کوه خدا و به خانه خالق یعقوب بالا رویم تا
(ماشیح) از طریقت‌های او (خدا) به ما تعلیم دهد و ما در راه‌های او (خدا) قدم
برداریم ... (میخا نبی فصل 4: 2-1)
- زیرا آن موقع (عصر گِئولا)، زبان ملت‌ها را به زبانی پاک و منزه تبدیل خواهم کرد
تا همه آنها، نام خداوند را خوانده و او را یکسان پرستش نمایند (صفنیا نبی فصل 3:
9)
- خداوند بر تمامی زمین پادشاه خواهد بود، در آن روز خداوند یکتا و نامش یکتا خواهد
بود. (زکریا نبی فصل 14: 9)
5. برقراری صلح و آرامش در جهان و همزیستی مسالمت‌آمیز
آگاهی و درک واقعی از خداوند و موحد شدن جهانیان و پرستش یکپارچه خداوند،
کوته‌فکری و تمایلات ناخردانه را که اغلب منجر به کشمکش‌های بیهوده و جنگ و ستیز
بین ملت‌ها می‌شود، خود‌به‌خود از بین می‌برد و در نتیجه دوران نجات، دوره صلح و
صفا در سراسر جهان خواهد بود.
- بین ملت‌های بسیار (ماشیح) داوری نموده و اقوام بسیار را تا دوردست‌ها توبیخ
می‌نماید و آنها شمشیرهای خود را برای (تبدیل به) گاو‌آهن و نیزه‌های خود را برای
(تبدیل به) قیچی‌های باغبانی خواهند شکست ملتی بر ملت دیگر شمشیر بلند نخواهد کرد و
دیگر جنگ نخواهند آموخت (میخا نبی فصل 4: 3)
- کمان و شمشیر و آلات جنگی را از زمین نابود ساخته و آنها را با اطمینان و امنیت
خواهم خوابانید. (هوشع نبی فصل 2: 20)
- کمان و ادوات جنگی از بین می‌رود و او (ماشیح) با ملت‌ها از صلح سخن خواهد گفت.
(زکریا نبی فصل 9: 10)
صلح و آرامش حتی به حیوانات نیز سرایت نموده و جانوران وحشی را تحت تأثیر قرار داده
و آنها را به تغییر رویه و مسالمت با دیگر موجودات وا می‌دارد:
- گرگ با گوسفند زندگی خواهد کرد و پلنگ در کنار بزغاله خواهد خوابید، گوساله، شیر
جوان و حیوان پرواری با هم خواهند بود و نوجوان کوچکی آنها را هدایت خواهد کرد. گاو
با خرس چرا خواهند کرد، بچه‌هایش با همدیگر خواهند خوابید و شیر مثل گاو کاه خواهد
خورد. (اشعیا نبی فصل 11: 7-6)
- گرگ و بره با همدیگر چرا خواهند کرد و شیر هم‌چون گاو، کاه خواهد خورد و خاک،
خوراک مار خواهد بود در تمامی کوه مقدس من بدی و آسیب نرسانده و تباهی و خرابی
نخواهند آورد. (اشعیای نبی فصل 65: 25)
در بین علمای یهود اختلاف نظر دارد
که این آیات طبق مفهوم ساده یا مجازی تعبیر خواهند شد و برخی اعتقاد دارند که در
ابتدای دوران نجات، تغییری در غرایز حیوانی رخ نداده ولی از اواسط این عصر، شیوه
زندگی حیوانات نیز به دوران قبل از خطای حضرت آدم بر می‌گردد که برای موجودات (آدم
و حیوانات) تنها استفاده از گیاهان و میوه‌های درختی مجاز
شده بود. (مراجعه کنید به سفر پیدایش فصل 1: 30-29)
6. فراوانی برکت مادی و معنوی
در عصر گئولا جهانیان شاهد برکت و نعمت مادی و معنوی در حد اعلی خواهند بود،
ماشیح با خودش خوبی، شادی و سعادت برای همگان به ارمغان می‌آورد و تغییرات، همه به
خوبی و خیر هر فرد خواهد بود. فردی که امروزه در گرفتاری است گشایش و برکت می‌یابد
و آن که امروزه در خوبی است خیر و برکت بیشتری می‌یابد. دوران نجات همه را به سوی
کمال رهنمون می‌شود و خود به خود خیر و برکت، شادی و سعادت فراگیر می‌شود.
عصر گئولا وضعیت ایده‌آل برای جهان است، دنیای آراسته و اصلاح شده، دنیایی که در آن
راستی و حقیقت و خوبی حاکم است. (کتاب ایام ماشیح صفحه 130و129).
زندگی راحت و آسوده خواهد بود و نیازهای مادی ما برطرف خواهد شد، حاصل‌خیزی زمین به
حد چشم‌گیری افزایش یافته و انواع و اقسام فرآورده‌های گیاهی را به وفور تولید
خواهد کرد و درختان نیز همه روزه، میوه‌های رسیده به بار خواهند آورد. (تلمود رساله
شبات برگ 30 ب و رساله کتوبوت برگ 111 ب).
- واقع خواهد شد که در آن روز از کوه‌ها شهد می‌چکد و از تپه‌ها، شیر جاری می‌گردد.
(یوئل نبی فصل: 4: 18)
- بیابان صهیون را چون باغ عدن و صحرایـش
را مثل باغ خدا قرار خواهد داد. (اشعیا نبی فصل 51: 3)
- خداوند می‌فرماید: اینک ایامی فرا می‌رسند که زمان شخم به درو و زمان له کردن
انگورها به پاشیدن بذر نزدیک می‌شود از کوه‌ها، شهد خواهد چکید و همه تپه‌ها (از
شیر) مرطوب خواهند شد. (عاموس نبی فصل 9: 13)
- در آن نه قحطی خواهد بود و نه جنگ، نه حسادت و نه دعوا، زیرا تمام خوبی‌ها به
وفور اعطاء خواهد شد و تمامی لذایذ و نعمت‌ها همانند خاک در دسترس خواهند بود.
(موسی بن میمون، میشنه تورا، قوانین پادشاهان فصل 12 بند 5)
- همه بیماران شفا خواهند یافت (برشیت ربا فصل 20 بند 5) اشخاص نابینا، کر، لال و
هر کس که از نقص عضو دیگری رنج می‌برد، همه از ناتوانی نجات خواهند یافت:
- در آن زمان چشم نابینایان روشن شده
و گوش ناشنوایان باز خواهد شد. آن هنگام
(فرد) شل همانند گوزن جست و خیز کرده
و زبان لال ترنم خواهد کرد. (اشعیا نبی فصل
35: 6-5)
با این وجود باید خاطر نشان نمود که برکات و نعمات به خاطر عیاشی و خوشگذرانی نبوده
بلکه وسیله‌ای برای رسیدن به اهداف والاتر (شناخت و درک خداوند) می‌باشند تا این
امر با راحتی بیشتر و بدون دغدغه مشکلات معیشتی و اقتصادی صورت پذیرد.
7. پایان همه بدی‌ها، شر، گناه و مرگ
با فرا رسیدن عصر گئولا، پلیدی و گناه از بین خواهد رفت:
- قوم تو همگی صدیق و درستکار خواهند بود و زمین را برای همیشه به ارث خواهند برد.
(اشعیای نبی فصل 60: 21)
- خداوند می‌فرماید: در آن هنگام گناه بنی‌اسرائیل جستجو خواهد شد، ولی وجود نخواهد
داشت و خطاهای یهود پیدا نخواهند شد. (ارمیا نبی فصل 50: 20)
- آنها دیگر خود را با بت‌ها و اعمال مکروه و خطاهای خود، پلید نخواهند کرد.
(حزقیال نبی فصل 37: 23)
- باقیمانده (بنی) اسرائیل گناهی مرتکب نخواهند شد و دروغ نخواهند گفت و در
دهانشان، زبان فریب‌آمیز یافت نخواهد شد. (صفنیا نبی فصل 3: 13)
- در آن روز ... من (خدا) اسامی بت‌ها را از زمین منقطع خواهم کرد و آنها دیگر به
یاد آورده نخواهند شد و هم‌چنین انبیای (دروغین) و روح ناپاکی (نفس اماره) را از
زمین بر خواهم انداخت (زکریا نبی فصل 13: 2).
بدین‌گونه غریزه بد و نفس اماره از بین خواهد رفت همان‌گونه که در تلمود (رساله
سوکا برگ 52 الف) می‌گوید: در آینده خداوند، غریزه بد را آورده و ذبح می‌نماید،
زیرا دیگر مأموریت او برای جهان آزمایش و عمل خاتمه یافته است و زمان پاداش و کیفر
فرا رسیده است. به دنبال این امر مرگ و میر نیز متوقف خواهد شد چنان‌چه اشعیای نبی
(فصل 52: 8) می‌فرماید: مرگ برای همیشه از بین خواهد رفت و خداوند اشک را از هر
صورتی پاک خواهد کرد.
8. رستاخیز مردگان و روز قیامت و داوری نهایی
دوران نجات با روز قیامت و داوری نهایی و شروع جهان آخرت به سرانجام خود می‌رسد
(زوهر جلد اول برگ 139 الف). در این فاصله مردگان احیا می‌گردند. اعتقاد بر این است
که عادلان و صالحان هم‌چون انبیاء در ابتدای عصر گئولا، احیا می‌گردند تا از
خوشی‌های و نعمات آن دوره بهره‌مند گردند ولی افراد میانه حال در اواسط این دوره و
نهایتاً افرادی که از اعمال نیک چندانی برخوردار نبوده‌اند در پایان این عصر و
نزدیک به روز داوری نهایی احیاء می‌شوند.
- مردگان تو زنده خواهند شد ... ای کسانی که در خاک خوابیده‌اید بیدار شوید و ترنم
بگویید. (اشعیا نبی فصل 26: 19)
- اینک من (خدا)، قبرهای شما را گشوده و شما را از قبرهایتان بالا خواهم آورد، ...
تا بدانید که من خدا هستم در گشودنم قبرهای شما را و بالا آوردن شما از قبرهایتان،
ای قوم من، و قرار خواهم داد روح خود در شما تا زنده شوید و شما را بر سرزمینتان
مستقر خواهم نمود. (حزقیال نبی فصل 37: 14-12).
- بسیاری از خفتگان خاک زمین بیدار خواهند شد. اینها (گروهی) برای زندگی جاودانه و
اینها (گروهی) برای ننگ و رسوایی ابدی. (دانیال نبی فصل 12: 7).
قابل ذکر است که اعتقاد به روز رستاخیز به عنوان یکی از اصول ایمان یهود قلمداد
می‌گردد که توسط موسی بن میمون به عنوان سیزدهمین و آخرین اصل عنوان گردیده است.
نکته آخر این که همان‌طور که موسی بن میمون به زیبایی بیان می‌کند، آرزو و
اشتیاق ما برای زمان ماشیح به خاطر سلطه‌جویی بر دنیا و یا حکمرانی بر ملت‌ها یا
مورد ستایش قرار گرفتن به وسیله آنها نیست. هم‌چنین به خاطر خوردن و نوشیدن و عیاشی
و رسیدن به هوا و هوس‌ها نمی‌باشد. (میشنه تورا، قوانین پادشاهان فصل 12 بند4) بلکه
بیشتر به خاطر رهایی از سلطه قدرت‌های ظالم و کافری است که امروزه ما را از انجام
صحیح و شایسته شریعت الهی و دستورات او باز می‌دارند (میشنه تورا، قوانین توبه فصل
9 بند 2 و 1 و 5) آرزو و اشتیاق ما این است که بدون ازار و اذیت از طرف دیگران،
تمامی جوانب زندگی خود را آزادانه به شریعت الهی و دانش آن اختصاص دهیم. امید و
آرزوی ما برای آن روز بدین دلیل است که در آن موقع، صادقان و صالحان گرد هم آمده و
عصری خواهد بود که عقل و حکمت، خوبی و حقیقت بر دنیا مستولی خواهد شد. در آن زمان
دستورات الهی بدون هیچ نگرانی، ترس یا اجبار مو به مو اجرا خواهد شد. (میشنه تورا
قوانین پادشاهان فصل 12 و قوانین توبه فصل 9).
تنها پیشه جهانیان، فراگیری درک و شناخت از خداوند خواهد بود. یهودیان، دانشمندان
بزرگی خواهند بود، آنها حقایقی را که فعلاً مستور و پنهان هستند خواهند دانست و به
دانش از خالق خود، آن‌طور که در ظرفیت بشر خاکی است، دست خواهند یافت. چنان‌چه
اشعیای نبی (فصل 11: 9) می‌فرماید: زمین مملو از دانش الهی خواهد شد همانند آب‌هایی
که دریا را می‌پوشانند. (موسی بن میمون میشنه تورا، قوانین پادشاهان فصل 12 بند 5 و
نصح ییسرائل نوشته مهارال فصل 42) n
به امید آن روز
منابع
1- کتاب مقدس یهود (عهد عتیق)
2- تلمود
3- زوهر
4- میدراش رَبا
5- میدراش تنحوما
6- تفاسیر علمای یهود در کتاب مقدس و تلمود از جمله رَشی و هاراو مصودت داوید
7- شوحط، عیمانوئل 1992 میلادی: ماشیح در پرتو قوانین و اعتقادات یهود، ترجمه یعقوب
یروشلمی، بروکلین – نیویورک
8- کتاب ایام ماشیح (به زبان عبری یِمُوت هَماشیح) 5763 عبری (2003 میلادی)
انتشارات ماخون لیبووتیچ
9- کوهن، ابراهام 1382 ش، گنجینه‌ای از تلمود ترجمه گرگانی، امیر فریدون، تهران،
انتشارات اساطیر
1- سال نوشتن این مقاله، سال 5778 عبری می‌باشد.
