مهندس آرش آبائی
محقق و مدرس در حوزه یهودیت
پاییز 96
امسال،4دانشمند
یهودی برنده‌ی3جایزه نوبل در رشته‌های پزشکی (فیزیولوژی)، فیزیک و اقتصاد شدند
نوبل فیزیک
جایزه نوبل ۲۰۱۷ فیزیک به طور مشترک به راینر وایس ، بَری باریش و کیپ ثورن به
خاطر مشارکت در «شناساگر LIGO و مشاهده امواج گرانشی» اهدا گردید. سهم وایس یک دوم
و سهم باریش و ثورن هریک یک چهارم جایزه است. LIGO یا رصدخانه تداخل‌سنج لیزری
امواج گرانشی، رصدخانه‌ای در مقیاس بزرگ برای شناسایی امواج گرانشی و ابزاری برای
توسعه این امواج گرانشی به عنوان یک ابزار ستاره‌شناسی است.
راینر
وایس Rainer Weiss در ۱۹۳۲ در برلین آلمان به دنیا آمد. او مدرک دکترای خود را از
دانشگاه MIT دریافت کرده است. او مبدع تکنیک تداخل‌سنجی لیزری است که اساس کار LIGO
می‌باشد. پدر او یک پزشک یهودی بود که به اجـبار دولت نازی از کشور
رانده شد.
بَری باریش Barry Barish ، فیزیکدان آمریکایی متولد ۱۹۳۶ در شهر اوماها ایالت
نبراسکا است. او مدرک کارشناسی خود را در سال ۱۹۵۷ و مدرک دکترای خود را در زمینه
فیزیک تجربی ذرات پرانرژی در سال ۱۹۶۲ از دانشگاه برکلی کالیفرنیا دریافت نموده
است. اجداد او مهاجران یهودی روسی (و به گفته‌ای لهستانی) بوده‌اند.
نوبل
فیزیولوژی (پزشکی)
جایزه نوبل در فیزیولوژی یا پزشکی ۲۰۱۷ به جفری هال، مایکل روسباش و مایکل یانگ
به خاطر «کشف ساز و کار مولکولی کنترل‌کننده ریتم شبانه‌روزی» اهدا گردید.
ریتم شبانه‌روزی (Circadian Rhythm) به هرگونه فرایند زیست‌شناختی درونزا و طبیعی
اطلاق می‌شود که تقریبا هر ۲۴ ساعت تکرار می‌شود. این فرایند در بسیاری از گونه‌های
جانوری، گیاهی، قارچ
و سیانوباکترها دیده شده است.
مایکل روسباش Michael Rosbash ، متولد ۱۹۴۴در کانزاس‌سیتی ایالت میسوری است.
او مدرک دکترای خود را از دانشگاه MIT اخذ نموده است. او و همکارانش کاشف ژن cycle،
ژن clock و گیرنده نوری کریپتوکروم در مگس سرکه در سال ۱۹۹۸ بوده‌اند. والدین او
پناهندگان یهودی بودند که آلمان را در سال ۱۹۳۸ ترک گفتند. پدر روزباش در آلمان یک
حاخام و پیشنماز کنیسه بود.
جایزه اقتصاد
جایزه ۲۰۱۷ ریکس بانک سوئد در علوم اقتصاد موسوم به نوبل اقتصاد (جایزه یادبود
نوبل در علوم اقتصادی)، به ریچارد تالر به خاطر مطالعاتش در اقتصاد رفتاری اهدا
گردید.
ریچارد تالر Richard Thaler اقتصاددان آمریکایی متولد ۱۹۴۵ در ایست اورنج ایالت
نیوجرسی است. او مدرک دکترای خود را از دانشگاه روچستر دریافت نموده است. او یکی از
نظریه‌پردازان به‌نام در علوم مالی رفتاری است. علوم مالی رفتاری، شاخه‌ای جدید در
علم اقتصاد است که به دنبال پیوند زدن میان نظریات روان‌شناسی رفتاری و شناختی
(Cognitive) با نظریات رایج علم اقتصاد و مالی می‌باشد.
خاندان مادری تالر از مهاجران یهودی روس و خاندان پدری وی، از مهاجران یهودی اتریشی
بوده‌اند.
نگاهی تحلیلی:
در حالی که یهودیان جهان در حدود دو دهم درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند،
حدود 22 درصد جوایز نوبل تاکنون به دانشمندان یهودی و یا کسانی که یهودی زاده
بوده‌اند تعلق گرفته است.
این امر همواره سوالات متنوعی را درباره‌ی چرایی موفقیت چشمگیر دانشمندان یهودی
مطرح کرده است. گوشه ای از تحلیل‌ها و گمانه زنی‌ها در این موضوع با ذکر عوامل موثر
در موفقیت‌ها در ادامه می‌آید و البته این تمام آنچه که عنوان شده و یا پاسخ قاطع
این پرسش نیست.
1- تربیت مذهبی مبتنی بر مطالعه: سنت تاریخی فضای دینی یهودیت، مبتنی بر
آموختن بوده است، از متون مفصل نمازها و ادعیه گرفته تا تحلیل آیات تورات و در
بالاترین مرحله، فراگیری تلمود و ورود به مباحثات فقهی. این فرهنگ تحصیل از سنین
پایین آغاز و معمولا با فراز و نشیب‌هایی در سالیان طولانی ادامه می‌یابد. این فضای
فرهنگی مبتنی بر آموزش مداوم و به نوعی مادام العمر، بطور مستقیم یا غیر مستقیم امر
تحصیل در سایر علوم را با تعمق هر چه بیشتر تشویق و امری ارزشمند می‌نماید. علاوه
بر این، سنت دیرینه‌ی پرسشگری در فضای دینی یهودیت را باید عامل موثر دیگری در این
زمینه محسوب کرد.
2- محدودیت‌های احکام دینی: الزامات شرع یهود مانند تهیه مواد خوراکی کاشِر
(حلال)، حضور در مراسم روزانه یا هفتگی عبادی کنیسه‌ها و مراکز آموزشی خاص یهودیان،
در کنار فشارهای تاریخی و اجتماعی وارده بر جوامع یهودی، همواره آنها را به سکونت
متمرکز در مناطق شهری با امنیت بیشتر نموده است. همین امر، امکان دسترسی آنان به
مراکز تحصیلی، دانشگاهی و فرهنگی را بیشتر کرده است.
3- شکل مهاجرت: گروه‌های روشنفکر و تحصیلکرده یهودی که قبل از جنگ جهانی در
مناطق مرکزی اروپا (آلمان، اتریش، مجارستان و ...) با شرایط فرهنگی و اقتصادی بهتر
می‌زیستند، در مهاجرت به امریکا، ایالات و مناطق مشابهی را جهت سکونت برگزیدند و به
همین خاطر، شرایط علمی و فرهنگی خود را در سطوح عالی همچنان حفظ کردند.
4- تبعیض: تبعیض‌های نژادی و دینی علیه یهودیان اروپا، آنها را به ناچار به
فعالیت‌های فرهنگی و علمی سوق داد، چرا که معمولا در چنین فضاهای روشنفکرانه‌ای،
تعصب‌ها کمرنگ‌تر بودند. علاوه بر این، فرد یهودی برای خنثی کردن یا تعدیل
تبعیض‌ها، ناچار به کار و تلاش بیشتر برای ارزشمند نشان دادن خود بود. لذا تبعیض
دینی گاه حاصلی مثبت برای بخشی از یهودیان داشت که به شکل درخشش علمی آشکار می‌شد.
5- خصوصیات جامعه‌ی اقلیت: زندگی به عنوان اقلیت در هر جامعه‌ای معمولا از
یک‌سو تعصبات دینی و قومی به همراه دارد ولی در کنار آن منجر به ارتباطات محکم و
سالم درون جامعه و در نتیجه سرمایه-ی اجتماعی بسیار بالاتر نسبت به جامعه اکثریت
می-گردد. همین امر چه بسا موجب شکل‌گیری فضای امن فرهنگی نیز گشته و بستر مناسبی
برای رشد افراد شاخص را در خود ایجاد می‌نماید.
6- هَسکالا: جنبش روشنفکری یهود موسوم به هسکالا، علیرغم بدبینی های عالمان
سنتی یهود، همزمان با شروع دوره روشنگری از قرن 18 میلادی بخاطر ایجاد ارتباطات
گسترده تر و بدون تعصب با جوامع غیریهودی اروپایی، موجب تحول چشمگیر علمی و فرهنگی
در میان یهودیان شد. پیش از این جنبش، تمرکز جوامع یهودی سنتی بطور عمده فقط بر
آموزش‌های دینی قرار داشت و رشد تعداد اندیشمندان یهودی در حوزه‌های غیر دین یهود
پس از شکل‌گیری این جنبش مشاهده می‌شود.
برخی در کنار عوامل فوق، به نکات دیگری همانند بهره‌ی هوشی بالاتر در میان یهودیان
اشکنازی و یا وضعیت بهتر مالی و اقتصادی یهودیان و امکان دسترسی راحت‌تر به تحصیلات
دانشگاهی نیز اشاره می‌کنند.
در مخالفت با تاثیر ویژگی‌های «یهودی بودن» بر تحصیلات دانشگاهی و ارتباط معنادار
آن با دریافت جوایز نوبل، گروهی دیگر از تحلیل‌گران، نسبت‌های آماری کلی را زیر
سوال می‌برند. به عنوان مثال، این که «یهودیان جهان در حدود دو دهم درصد از جمعیت
جهان را تشکیل می‌دهند، اما بیش از 20 درصد جوایز نوبل را دریافت کرده‌اند»،
گزاره‌ای نادرست است. زیرا بیش از 90 درصد جوایز نوبل را دانشمندان اروپای غربی و
امریکا دریافت کرده‌اند (که کمتر از 20% جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد) و در این
حالت، یهودیان مقیم همین مناطق سهم بزرگتری از جمعیت را به خود اختصاص داده‌اند و
دیگر نسبت «دو دهم درصد از جمعیت جهان و اخذ20 درصد جوایز نوبل» برقرار نیست. حتی
در همین وضعیت نیز، درصد قابل توجهی از غیریهودیان اروپایی و امریکایی در مناطق غیر
شهری یا دور از مراکز فرهنگی و علمی ساکن هستند، در حالی که اکثریت قریب به اتفاق
جوامع یهودی اروپا و امریکا در شهرهای مهم و نزدیک به مراکز آکادمیک به صورت متمرکز
ساکنند. یک مثال بارز، شهر نیویورک است که با جمعیت 8 میلیونی خود، حدود 2 میلیون
یهودی را در بردارد و در این حالت یهودیان 25% جمعیت آن را (که چندین برنده جایزه
نوبل از آن برخاسته‌اند) تشکیل می‌دهند و بدین ترتیب، باب تحقیق درباره‌ی تاثیر
دیانت و فرهنگ یهودی بر موفقیت‌های علمی و فرهنگی همچنان گشوده‌است.
منابع
1- nobelprize.org
2- scribd.com
3- jinfo.org
4- af.sputniknews.com
5- movazi.xyz
