امیرفراز نعیموت
کارشناس ارشد حقوق
بهار 97
با
فوت هر شخص اموال او خواه یا ناخواه به وراث او خواهد رسید. ولی دسترسی به این
اموال برای وراث، مستلزم انجام امور حقوقی مربوطه و پرداخت هزینه‌های قانونی است.
برای درک بهتر موضوع اصطلاحات رایج در حقوق ارث را با ذکر چند مثال کلیدی و مختصر
بررسی می‌نماییم.
1) ترکه: به دارایی زمان فوت متوفی قبل از خروج دیون و واجبات گفته می‌شود که به
سبب فوت وی از مالیت او خارج شده است.
2) وارث: کسی که از دیگری مالی را به ارث می‌برد. (وراث و ورثه جمع وراث است)
3) مورث: کسی که مرده و مالی از او مانده است.
4) انحصار وراثت: تعیین نمودن تعداد وراث متوفی توسط مرجع ذیصلاح
بر این اساس اولین گام برای دسترسی به اموال متوفی، شناسایی و مشخص نمودن همه
افرادی است که به هر نحوی از او ارث می‌برند.
طبق دستور قانون وراث متوفی برای اخذ حقوق خود از اموال مورث، ابتدا باید از طریق
مرجع صلاحیت‌دار گواهی «انحصار وراثت» اخذ کنند. اخذ این گواهی شامل چند مرحله
می‌باشد.
مرحله اول:
ابتدا برای اخذ گواهی باید فرم مخصوص را دریافت نمود. با توجه به صلاحیت شورای
حل اختلاف جهت صدور گواهی برای اخذ فرم مربوطه باید به شوراهای حل اختلاف رجوع
نمود. با این حال با توجه به اینکه از تاریخ 19/12/1396 دفاتر خدمات قضایی
الکترونیک در تهران وظیفه ثبت دادخواست‌های ارجاعی به شوراها را دارند، فرم مربوطه
در این دفاتر قابل دسترسی نیز می‌باشد.
در این فرم مشخصات افرادی که از متوفی ارث می‌برند همراه با نسبتی که با مرحوم
داشته‌اند ذکر می‌شود.
مرحله دوم:
مرحله بعدی مربوط به تایید وراثی است که در فرم مربوطه نام برده شده‌اند. جهت
اخذ تاییده مدارک شناسایی همه وراث به همراه اصل شناسنامه و کارت ملی متوفی به
انضمام گواهی فوت مرحوم به دفاتر اسناد رسمی برده شده و دو نفر شاهد بالغ که متوفی
را به خوبی می‌شناسند، ذیل فرم را امضاء کرده و توسط دفتردار تایید می‌شوند.
نکته: لازم به ذکر است عدم ذکر نام یک یا چند تن از وراث که به صورت عمدی صورت
گرفته باشد به منزله کلاهبرداری می‌باشد.
مرحله سوم: امور مالیاتی
وراث متوفی وظیفه دارند از اداره مالیات اظهارنامه مالیاتی را دریافت کنند که
این اظهارنامه شامل لیست جامعی از اموال متوفی، بهای اموال در زمان فوت او و
مطالبات و بدهی‌های او می‌باشد. بعد از تهیه اظهارنامه و پرداخت مبالغ مربوطه وراث
رسید دریافت می‌نمایند.
مرحله چهارم: تقدیم دادخواست
در این مرحله فرم مخصوص انحصار وراثت، رسید مالیاتی، گواهی فوت، اصل مدارک
شناسایی متوفی رونوشت برابر اصل مدارک شناسایی وراث (اصل مدارک جهت نظارت مدیر دفتر
و اخذ ارجاع) رونوشت برابر اصل سند ازدواج (اگر متوفی متاهل بوده باشد) به ضمیمه
دادخواست انحصار وراثت به واحد ارجاع شورای حل اختلاف و در تهران به واحد دفاتر
الکترونیک قضایی تحویل داده می‌شود.
نکته 1: شورای حل اختلاف صالح، شورای آخرین محله اقامت متوفی می‌باشد.
نکته 2: چنانچه همسر متوفی باردار بوده باشد تا زمان تولد جنین گواهی صادر
نمی‌شود. زیرا در صورت زنده متولد شدن، طفل نیز جزو وراث خواهد بود.
نکته 3: چنانچه دادخواست توسط هر یک از وراث و هر ذینفعی تقدیم شود کفایت
می‌کند.
بعد از ارجاع دادخواست و تشکیل پرونده، دفتر شعبه به هزینه متقاضی اطلاعیه حصر
وراثت را در روزنامه منتشر می‌کند و چنانچه بعد از یک ماه به این اطلاعیه اعتراضی
صورت نگرفت بدون نیاز به حضور متقاضی اقدام به صدور گواهی حصر وراثت می‌نماید.
نکته: افرادی که حق اعتراض دارند به قرار ذیل می‌باشد.
1. دادستان در موارد پیش‌بینی شده در قانون
2. هر شخصی که ادعا دارد در لیست نامش از قلم افتاده
3.موصی‌له (شخصی که در حقش وصیت شده است)
نکته : موصی له با در دست داشتن وصیت نامه معتبر تنها ظرف مدت 3 ماه از
تاریخ اطلاعیه حق اعتراض دارد.
نکته: با توجه به این که اصل 13 قانونی اساسی احوال شخصیه اقلیت‌های مذهبی
از جمله کلیمیان را طبق اصول شرعی خودشان قابل رسیدگی می‌داند، در مورد صدور گواهی
حصر وراثت همکیشان کلیمی، شعبه قضایی تعداد افرادی که از متوفی ارث می‌برند را به
همراه سهم هر یک از آنها از نهاد قانونی و رسمی کلیمیان که انجمن کلیمیان است
استعلام نموده و بر مبنای این استعلام و پاسخ آن اقدام به صدور گواهی می‌نماید.
نکته: برخلاف انحصار وراثت که نیاز به حضور کلیه وراث نبود، برای گرفتن
سهم‌الارث، چه نقدی و چه اموال منقول و غیرمنقول، حضور شخص وارث یا وکیل رسمی و یا
سرپرست و قیم قانونی او لازم بوده و در غیر اینصورت تحویل سهم‌الارث ممکن نمی‌باشد.
منبع
قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
قانون آیین دادرسی مدنی جمهوری اسلامی ایران
