دکتر ژان پایاب
پاییز 1397
تاریخ اجتماع و انجمن یهودیان ارمنستان
تاریخ یهودیان در ارمنستان
برمی‌گردد به حدود 2000 سال پیش که تیگران بزرگ بعد از فتح ارمنستان در زمان
عقب‌نشینی از فلسطین با خودش 10000 یهودی را به ارمنستان می‌آورد.
بین
سال‌های 360 تا 370 میلادی مهاجرت بزرگ یهودیان انجام گرفت و شهرهای ارمنستان
عمدتاً یهودی-نشین شدند. هرچند در همان عصر، در زمان شاهپور دوم - شاه ایرانیان،
تعداد زیادی یهودی اخراج و به ایران مراجعت کردند.
در قرون وسطی، تقریبا اکثر یهودیان از ارمنستان رفتند، اگر چه خیلی از تاریخ‌دانان
باور دارند که آنها در جوامع کردهای یهودی محو شدند. یک گورستان باستانی یهودی در
جنوب غربی ایروان - یروان- وجود دارد که در آن 40 سنگ قبر وجود دارد، که زمان آن بر
می‌گردد به قرن 13، که 16 سنگ قبر آن دارای کتیبه‌های عبری و ارمنی هستند.
یهودی‌های لهستان و ایران در اوایل قرن 19 به ارمنستان رسیدند. از 1840 به بعد
مهاجران یهود اجتماعاتی را در ارمنستان پایه‌گذاری کردند. در زمان جنگ جهانی دوم،
صدها یهودی آواره به ارمنستان شوروی مهاجرت کردند، که جمعیت یهودی‌های ارمنستان
تقریبا به 5000 نفر رسید. در سال 1959 جمعیت ارمنستان شوروی به 10000 نفر
می‌رسید. موج بعدی مهاجرت یهودیان به ارمنستان بین سال‌های 1956 تا 1972 بود که
عمدتاً متشکل از روشنفکران، مهندسین و ارتشیان بودند. این یهودیان بیشتر از روسیه و
اوکراین بوده که جذب جامع لیبرال آن موقع ارمنستان شدند. امروزه جمعیت یهودیان این
کشور به دلیل مهاجرت، جذب و ادغام در جوامع دیگر به حدود 1000 تن رسیده‌است. در این
بین، در سال‌های 1992 تا 1994 بیش از 6000 نفر از ارمنستان مهاجرت کردند، آن هم به
دلایل انزوای سیاسی و رکود اقتصادی آن زمان ارمنستان. در سال 1995 یک خانه «خَبَد»
(مرکز دینی حسیدی) در ایروان راه‌اندازی شد. خانه خَبَد غذای رایگان را برای آنها
فراهم می‌کرد و کلاس‌هایی به زبان عبری دایر و فرهنگ و سنت یهودی را به آنها آموزش
می‌داد و همزمان از سالمندان نگه‌داری و به آنها توجه می‌کرد. آمار ازدواج بین
یهودیان و مسیحیان بسیار بالا است و همین مسأله باعث کوچک شدن اجتماع آنها شده است.
در سال 2002 ریما وارزاپتیان رئیس اجتماع یهودیان ارمنستان گردید. در سال 2004 آنها
مبادرت به تولید غذای کاشر (حلال برای یهودیان) کردند و جامعه یهودیان ارمنستان به
آهستگی مشغول بازسازی خود شد.
سازمان‌های اجتماعی
موسسه JDC در ارمنستان کمک شایانی به سالخوردگان می‌کند. این موسسه در فراهم کردن
غذا، سوخت و دارو همت می‌کند و همچنین در سال 2002 اقدام به انتشار بولتن خبری یا
خبرنامه کرد.
در سال 1992 مرکز اجتماعی و مذهبی ارمنستان در ایروان تأسیس گردید. این موسسه اقدام
به راه‌اندازی مدرسه‌ای در ارمنستان و یک مرکز اجتماعی برای برنامه‌ها و
گردهمایی‌ها کرد. همچنین از کمپ‌های تابستانی و برنامه‌های خیریه حمایت می‌کرد. در
سال 1997 مرکز اجتماعی و مذهبی یهودیان اقدام به راه‌اندازی خبرنامه نمود تا اجتماع
خود را از خبرهای مربوط به یهودیان آگاه کنند.
روابط اجتماعی
به صورت تاریخی، یهودیان و مسیحیان ارمنستان باهم رابطه خوبی دارند. هردو گروه
دارای فرهنگی قدیمی و غنی هستند و دارای ریشه‌های مذهبی که این مسائل به آنها کمک
می‌کند تا از دل آزار و اذیت‌ها به سلامت عبور کنند. با این وجود یهودیان در
ارمنستان به چشم بیگانه دیده
می‌شوند و نه به چشم یک همشهری درجه یک.
جامعه یهودیان ارمنستان رابطه خوبی با دولت ارمنستان دارند. یهودیان ارمنستان بر
اساس قانون آزادی مذاهب در سال 1991 و اصلاح شده در تاریخ 1997 آزادانه عبادت
می‌کنند و در ضمن آزادانه آداب و سنن یهودی را پیگیری می‌کنند. در سال 1996 سازمان
ثبت ملی از تمام سازمان‌های اجتماعی خواست که نام خود را در دفاتر دولتی ثبت کنند
که سازمان اجتماعی و مذهبی یهودیان ارمنستان نام خود را در کمیته ملی ثبت کرد. در
سال 1999JDA درختانی به یاد کشته‌شده‌گان هولوکاست و نسل‌کشی ارامنه در ایروان
کاشت. با پشتیبانی و همکاری تلویزون دولتی، آنها بخش‌هایی از فرهنگ و مذهب یهودی را
به نمایش می‌گذارند. n
1 - خانه‌های خَبَد توسط یک چابهار شالاچ (نماینده)، همسرش - شلوچا (زنانه برای
نماینده) و خانواده‌اش اداره می‌شود. آنها در شهرها و در نزدیکی کالج‌ها قرار
دارند.
2- غذاهای کاشر آن‌هایی هستند که مطابق با مقررات رژیم
غذایی یهود (قانون رژیم غذایی)، تهیه شده‌اند.
3- American Jewish Joint Distribution Committee
منابع
1.“Hebrew University Expedition Studies Jewish Cemetery in Armenia”
2.“Armenia,” The Jewish Travelers' Resource Guide. Feldheim Publishers. 2001.
3.Encylopaedia Judaica
4.“Armenia’s Jews Anxious for Calm”
IAJGS- Cemetery Project
