مهندس آرش آبائی
محقق و مدرس در حوزه یهودیت
بهار 98
مهندس آرش آبائی
محقق و مدرس در حوزه یهودیت
«در
تعریف فارسیهود می‌توان گفت آنچه به زبان فارسی و با حروف عبری نوشته شود فارسیهود
خوانده می‌شود. این نوشتارها متون کلاسیک و ادبی فارسی نو و نیز لهجه‌های محلی را
در بر می‌گیرند. متون فارسیهود از سه ریشه‌ی اصلی یهودیت، ایران و اسلام سرچشمه
می‌گیرند. ولی کاربرد و تناسب این سه بر اساس نوع متن متفاوت است. در متون ادبی
جنبه‌های ایرانی، در متون مذهبی جنبه‌های یهودی و در متون فلسفی یا عرفانی نشان‌های
اسلامی بیشتر است. این نوشتارها از نظر متن نیز موضوعات مذهبی و غیرمذهبی، علمی و
عرفانی یا تاریخی و نوشته‌هایی درباره‌ی امور زندگانی روزمره را شامل می‌شوند»
(فارسیهود، میراث فرهنگی یهودیان ایران، ص21 کتاب).
ناهید پیرنظر (۱۳۲۳ه.ش.کرمانشاه) استاد ایرانشناسی و تاریخ دانشگاه کالیفرنیا،
لس‌آنجلس است. وی دانش آموخته‌ی دکترای ایرانشناسی با تخصص در ادبیات فارسیهود و
تاریخ یهودیان ایران از دانشگاه یوسی ال اِی، (2004 میلادی) است که از سال 2000
تدریس ادبیات فارسیهود را در برنامه‌ی تدریس ادبیات فارسیهود به نام دکتر حبیب لِوی
در دانشگاه یوسی ال اِی و از سال 2007، تدریس تاریخ یهودیان ایران را در همین
دانشگاه بر عهده داشته است. پیرنظر بنیادگذار خانه‌ی اسناد و نسخ فارسیهود است و
ریاست آن را برعهده دارد؛ سازمانی علمی و غیرانتفاعی که در سال 2000 برای جمع‌آوری،
حفظ و برگرداندن اسناد فارسیهود از خط عبری به خط فارسی و در صورت لزوم ترجمه‌ی
آنها به زبان انگلیسی و انتشار این اسناد تشکیل شده است. مقالات تحقیقی او در
کنفرانس‌های بین‌المللی متعدد عرضه و نوشته‌های فارسی و انگلیسی وی در دانشنامه‌ی
ایرانیکا، دانشنامه‌ی یهودیان در سرزمین‌های اسلامی و نیز نشریاتی چون ایرانشناسی و
ایران‌نامه منتشر شده است. برخی از کتاب‌های پیرنظر در رشته‌ی فارسیهود که به زودی
منتشر می‌شوند عبارت‌اند از برگردان فتحنامه اثر شاعر فارسیهود عمرانی و کتاب
«انوسیم» اثر بابایی بن لطف (ایران‌نامه، دوره ٢، سال 1، شماره 2، تابستان
۲۰۱۶/۱۳۹۵).
کتاب «فارسیهود» به کوشش ناهید پیرنظر (پردیس دانش، 1397) منبعی ارزشمند است که جای
خالی آن همواره حس می‌شد و پیش از این تنها مقالاتی تحقیقی در نشریات تخصصی به این
حوزه پرداخته بودند. این کتاب دربرگیرنده‌ی 8 مقاله‌ی فارسی و 3 مقاله‌ی انگلیسی
است.
مقاله نخست با عنوان «میراث فرهنگی یهودیان ایران» به قلم ناهید پیرنظر، تاریخ
تحولات ادبیات یهودیان ایران را تشریح و به ویژگی‌ها و سبک‌های فارسیهود با ذکر
نمونه‌هایی از متن آثار مرتبط می‌پردازد.
مقاله دوم با عنوان «مقدمه‌ای بر فارسی‌یهودی» اثر تامار گیندین، به تاریخ
پژوهش‌های فارسی‌یهودی پرداخته و آن را به سه بخش فارسی‌یهودی قدیم و فارسی‌یهودی
کلاسیک و نو تقسیم می‌نماید.
داوید یروشلمی در سومین مقاله، «زمینه‌ی فکری و اعتقادی شعرای یهود ایران» را بررسی
نموده؛ و ناهید غنی در مقاله‌ی چهارم به معرفی «کتاب فرایض: سِفِر هَمیتصووُت»
می‌پردازد.
«لُتِرایی» (لُو تُورایی: غیر توراتی) گویش یهودیان اصفهان است که ایوب ابراهیمی در
پنجمین مقاله آن را مورد کنکاش قرار داده است.
ششمین مقاله با عنوان «هنری مارتین و ترجمه‌ی انجیل او به سبک ادبیات فارسی‌یهودی»
کاری مشترک از دانشجویان دکترای ادیان از دانشگاه ادیان و مذاهب قم (حیدر عیوضی،
احمد مقری و محسن گلپایگانی) است.
ناهید پیرنظر در مقاله‌ی هفتم «تاریخ ایران در کتاب انوسی بابایی بن لطف» را که
حکایت مهاجرت اجباری یهودیان از گرجستان به ایران در عهد صفویه است تحلیل نموده و
همچنین خود او در آخرین مقاله‌ی فارسی کتاب، «نمونه‌هایی از ادبیات فارسیهود» را در
قالب‌های متنوع شعر و نیز نثر مذهبی، فلسفی و عرفانی ارائه می‌نماید.
نخستین مقاله‌ی بخش انگلیسی با عنوان «یهودیان در خراسان پیش از حمله‌ی مغول» اثر
شائول شاکد است. مقاله دوم را ماریا ماکوخ با عنوان «"این قانون پارسیان است"-
تقلیدی از قوانین ضمانت در دوران ساسانیان در تلمود بابلی» تدوین نموده که در آن به
استناد بحثی در تلمود (رساله باوا بترا، 137ب) که در آن راو نحمان در اعتراض به
قانونی درباره‌ی ضمانتِ یک گرویی می‌گوید «מתקיף לה רב נחמן האי דינא דפרסאי – این
یک قانون پارسی است»، ورود قوانین ساسانیان در احکام فقهی تلمود در امور مالی تحلیل
می‌گردد. اُوریت کرملی در آخرین مقاله‌ی بخش انگلیسی، «تصاویر فارسیهود در نسخه‌های
خطی» را مورد تحلیل قرار داده است. و در پایان، شعری از عمرانی با ادبیات فارسیهود
(ص32 کتاب):
خداوندا بِحَقِ آووُت[1]
بِحَقِ کرسی عرش عَراووُت[2]
نخستین از زِخوتِ[3] شافع ما
کلیم الله چراغ دین و دنیا
[1] - پدران (ابراهیم، اسحق و یعقوب)
[2]- کرسی و جایگاه خداوند یا فلک هفتم
[3]- قدرت یا شایستگی الهی- معادل فره ایزدی
مقاله مرتبط:
عید شاووعوت و شعر فارسیهود 613
احکام تورات
