دکتر
حمامی لاله زار - مهندس امین شموئلیان
تابستان 92
چندی است که در بعضی از
وبلاگها، عده‌ای به اشتباه، جشن پوریم در تقویم عبری را مبنای تاریخی برای سنت
سیزده بدر در تقویم فارسی می دانند. در این مقاله می‌خواهیم بطور علمی از لحاظ
محاسبات تقویم مصادف شدن این دو مناسبت یا عدم تقارن آن را در تقویم عبری با فارسی
(شمسی) بررسی کنیم. در ابتدا لازم است تا در باره اصول محاسبات و تاریخچه این دو
تقویم به طور مختصر اشاراتی جهت معرفی ذکر شود.
تقویم شناسی عبری: اصولا تقویم عبری بصورت قمری می
باشد. ومنطبق با حلول(مولاد) ماه در آسمان است. از طرف دیگر عبرانیان موظف گشته‌اند
تا مناسبتهای مذهبی خود را در فصل‌های مشخص و معینی برگذار کنند. به عنوان مثال عید
پسح یا (آزادی) حتما باید در فصل بهار برگزار گردد. از این رو تقویم عبری هر دو یا
سه سال بر اساس (الگویی مشخص) دارای یک ماه اضافه می باشد و سال را 13 ماه ه برگذار
می کنند تا سال قمری عبری بمرور از سال شمسی عقب نیفتد و هموار بر حدود فصول آن
منطبق گردد.
در تقویم عبری به سالهای 13 ماهه، سال کبیسه گفته می‌شود که الگوی آن از یک
پریود(دوره) منظم 19 ساله پیروی می‌کند یعنی سالهای سوم، ششم، هشتم، یازدهم،
چهاردهم، هفدهم و نوزدهم کبیسه هستند. و بطور کلی تقویم عبری در محدوده حدود 30
روزه نسبت به تقویم ایرانی در نواسانی ثابت می‌باشد.
دقت عملکردتقویم عبری: تقویم امروز یهودیانِ سراسر جهان حدود 1600 سال پیش
تدوین و مهندسی شده است. بر طبق دستور حضرت موسی و علمای مذهبی تلمود طول مدت چرخش
ماه 530594/ 29 روز می باشد. این عدد با دقت باور نکردنیِ یک روز اختلاف در هر13800
سال، با محاسبات امروزه سازمان فضایی آمریکا و اروپا بسیار نزدیک است و دقیقترین
"تقویم قمری" جهان محسوب می‌شود.
تقویم شناسی جلالی: این تقویم شمسی، در ۳ رمضان ۴۷۱ هجری قمری بدستور پادشاه
(جلالی) و توسط خیام تدوین شده است. بطور خلاصه باید گفت منطبق به حرکت دقیق خورشید
می باشد. و برای تنظیم دقیقتر خود هر چهار سال یک بار و گاهی هر 5 سال یکبار بصورت
کبیسه در می آید. این تقویم نیز از دقیقترین تقویم ها در جهان می باشد.
بررسی انطباق پوریم و سیزدهم فروردین: براساس تقویم یهود واقعه ی پوریم در 13 اَدار
سال 3405 عبری معادل با 25 فوریه 355 قبل از میلاد و 6 اسفند سال 977 قبل از هجری
شمسی، (حدود 2369 سال پیش) اتقاق افتاده که با تاریخ 13 فروردین حدود 37 روز اختلاف
وجود دارد. البته با توجه به سالهای کبیسه عبری احتمال اینکه در بعضی سالهای دیگر،
این دو کمی به هم نزدیک تر شوند هست اما در طول تاریخ، هیچگاه برهم
منطبق نمی شوند. و اصولا پوریم یک عید زمستانی است تا بهاری.
دیرینه شناسی تقویم ها ی عبری و شمسی:
تقویم باستانی عبری: تقویم امروزه عبری حدود 1600 سال است که به این گونه
استفاده می شود. قبل از آن نیز قوانین و قوائد با تقویم امروز یکسان می‌باشد. و فقط
برای تعیین استهلال ماه بجای جدول و محاسبات، از "شاهدان امین رویت ماه" استفاده می
شده و نیز برای تعیین سال کبیسه نیز هر سال درزمان مناسب جلسه‌ای گذاشته می‌شد که
الگو آنها نیز بسیار نزدیک به الگوی 19 ساله جداول امروزی می باشد. بر این اساس سال
3405 عبری به دو دلیل کبیسه نیست: اول کافی است عدد 3405 را بر 19 تقسیم کنیم باقی
مانده 4 خواهد بود که جز سالهای کبیسه 19 ساله نیست و دلیل دوم اصل سند مگیلای
استر(طومار استر)دقیقا به ماه دوازدهم اشاره می کند. ( فصل 3 آیه 13 ). و اما حتی
اگر برفرض محال نیز آن سال کبیسه بوده باشد واقعه پوریم در آن سال 5 یا 4 فروردین
می افتاد که با تاریخ "روز طبیعت" منطبق نیست.
تقویم باستانی ایرانی: تا قبل از عمر خیام و تنظیم تقویم جلالی درایران
تقویم یزدگردی شمسی استفاده می شد که آن بخاطر تفاوت کبیسه گیری بمرور، نوروز 18
روز ( گاهی تا دو ماه ) نسبت به زمان واقعی به تاخیر می‌افتاد و به عنوان مثال روز
طبیعت در روز 31 فروردین برگذار می شد که این هم خود باز، فاصله این دو واقعه را
بیشتر می کند.
بطور خلاصه می‌توان گفت که در الگوهای باستانی تقویم ایرانی و یهودی نیز نه تنها
این دو واقعه هرگز بر هم منطبق نمی‌شوند بلکه اصولا فاصله ی بیشتری را هم از یکدیگر
دارند.
جدول: منطبق بر استدلال های محاسباتی فوق برای روشن شدن بیشتر مطلب، جدولی نمونه از
تاریخ وقوع پوریم در صد سال اخیر در جدول زیر تهیه شده است که ادعایی انطباق این دو
واقعه را بکلی رد می کند.
توضیح : و نیز همانطور که مشخص است اگر چه تقویم عبرانیان، قمری می باشد. اما
مناسبتهای مذهبی در این تقویم تقریبا در یک فصل سال برای همیشه ثابت (FIX) شده اند.
جدول تاریخ وقوع پوریم در یک دوره 100 ساله
(1391-1418)
نمودار عدم انطباق پوریم و روز طبیعت
در یک دوره 100 ساله (1391-1418)
نگاهی کوتاه به ریشه‌ی اصلی جشن سیزده بدر: سیزده بدر
از قدیمی ترین مراسم ایران باستان می باشد. چنانچه در کتاب "از نورز تا نوروز"
پژوهش و نگارش
آقای کوروش نیکنام صفحه 41- و 42 آمده.
«سیزدهم روز از ماه فروردین، تیر یا تِشتَر نام دارد. ایزد
تیر یا تشترکه در اوستا، یَشتی هم به نام آن وجود دارد ایزد باران است و در باور
پیشینیان پیش از آشوزرتشت برای این که ایزد باران در
سال جدید پیروز شود و دیو خشکسالی نابود گردد باید
مردمان در نیایش روز تیر ایزد از این ایزد یاد کنند و از او در خواست باریدن باران
نمایند. در ایران باستان پس از برگزاری مراسم نوروزی سیزدهم که به ایزد باران تعلق
داشت مردم به دشت و صحرا و کنار جویبارها می فتند و به شادی و پایکوبی می‌پرداختند
و آرزوی بارش باران را از خداوند می نمودند. اکنون هم رزتشتیان از بامداد روز
تِشتَر ایزد و فروردین ماه، سفره نوروزی را بر می‌چینند، خوردنی‌ها و مقداری آجیل و
شرینی های باقی مانده در سفره نوروز را با خود به طبیعت می برند، و شِشه سبزه های
موجود در سفره را با خود برمی‌دارند و به دشت و صحرا و کنار چشمه ها یا آب های روان
می روند.
سبزه‌ی خود را در کنار جویبارها به آب روان می‌سپارند و آرزو می‌کنند که سالی
پربرکت و خرم داشته باشند. تا پسین آن روز را بیرون از خانه هستند و در طبیعت و
میان سبزه و صحرا به شادمانی می‌پردازند. (توضیح: در اسطوره های ایرانی، ایزد باران
همواره بصورت اسبی با دیو خشکسالی که دیو اپوش نام دارد در جنگ و مبارزه است و اگر
تیر ایزد پیروز شود، باران می بارد و چشمه ها می‌جوشند و رودها روان می گردند و
سرسبزی را به ارمغان می آورند. ) برگرفته از: کتاب از نوروز تا
نوروز پژوهش و نگارش: کورش نیکنام انتشارات فروهر 1379»
چنانچه اشاره شد این مراسم از پیش از زمان آشو زرتشت درایران باستان
مرسوم بوده است. که قدمت آن به بیش از 3800 سال می رسد که بسیار دیرینه تر از جشن
پوریم می باشد.
مقالات مرتبط:
مقاله ی پوریم
پژوهشی در مورد پوریم
پوریم
