الهام مودب
مترجم زبان انگلیسی

زمستان 99

بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی هر سال از نقاط مختلف جهان رهسپار یزد، هفتمین شهر بزرگ ایران، می شوند تا از جاذبه های گردشگری و بافت تاریخی زیبای آن دیدن کنند. یزد به عنوان اولین شهر ایران و بیست و دومین اثر تاریخی کشور در ۱۸ تیر سال ۱۳۹۶ به دلیل معماری تاریخی ارزشمند و بافت سنتی دست نخورده ‌در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. از طرفی حسینیه‌ها، مساجد، کنیساها و آتشکده ها در یزد گوناگونی ادیان را به تصویر می‌کشند.
هر سال، زائران یهودی از شهرهای مختلف برای زیارت آرامگاه هاراو اوشرگا در 28 ماه عبری حشوان (آبان ماه) - سالگرد فوت او - راهی یزد می شوند . بلیط قطار تهران یزد برای آن زمان سریع تمام می شود و بسیاری از یهودیان مسافران کوپه های قطار هستند. تعدادی زایران با خودروهای خود و برخی با تورهای زیارتی با اتوبوس از تهران، شیراز و اصفهان به یزد می روند. تاکنون خبرگزاری ها و رسانه های مختلف جهان از این مراسم گزارش، عکس و فیلم تهیه کرده اند.
شیمون گوهریان و برادرش روبرت گوهریان مغازه لباس فروشی در خیابان قیام دارند . هر سال او با همکاری کلیه ساکنان یهودی مهمان دوست یزد رسم میزبانی را به بهترین نحو بجا می آورند. اما امسال در شرایطی که کرونا به شدت بر همه ی شهرها به ویژه یزد (که وضعیت قرمز داشت ) سایه افکنده بود، با کمک و همدلی کلیه جامعه یهودیان یزد و ایگال سیمایی عمدتاً از تهران و شیراز و تعدادی از کشور آمریکا به طور آنلاین و مجازی از مزار هاراو دیدار کردند. یهودیان یزد به نیابت از زایران بر سر مزار ایشان شمع روش کردند و نایب الزیاره شدند . به همت گروه مذهبی (تلمود تورای) شیراز نیز مراسم داراش (سخنرانی مذهبی) آنلاین برگزار شد.
این مراسم بهانه ای شد تا با مصاحبه ای با تعدادی از یزدی ها داشته باشم .
• معمولا علاوه بر یهودیان چه کسانی در چنین روزی به زیارتگاه می آیند؟
شیمون گوهریان: هر سال اساتید دانشگاه ادیان و دانشجویان یا برخی خبرنگاران استانداری و وزارت ارشاد برای دیدن مراسم و تحقیق یا تهیه گزارش از زندگی مسالمت آمیز یهودیان به زیارتگاه می آیند.
مرتضی نیک روش استاد ایران شناسی دانشگاه میبد یزد و اردکان نزدیک به 17-18 سال تقریبا هر سال در مراسم شرکت کرده است.
• لطفا نظر و انگیزه حضورتان را در کنار یهودیان بفرمایید.
اساتید و دانشجویان علاوه بر علاقه، با توجه به دروس ایران شناسی برای شناخت فرهنگ یهودیان ایران در کنار مسلمانان و آشنایی با آداب و رسوم سنت های مذهبی آنان در مراسم شرکت می کنند. نزدیک بودن بسیاری از عقاید بین یهودیان و مسلمانان برای ما قابل توجه بوده است. زیرا ریشه های هر دو دین، ادیان ابراهیمی است. اعتقاد به زیارتگاه و مقبره بزرگان دین، در یهودیت و اسلام مورد توجه و احترام می باشد. نذر و روشن کردن شمع نیز مشترک است. با برخوردی که با یهودیان در این آرامگاه طی سال های متوالی داشتم ، آنان را به عنوان یک ایرانی با فرهنگ ایرانی می بینم. اگر خارج از دین نگاه کنیم تشابهات فرهنگی را به عنوان ایرانی در کنار هم داریم. اگر در خیابان باشیم و همدیگر را معرفی نکنیم کسی متوجه نمی شود مذهب فرد مقابل چیست. چون فرهنگ مشترک داریم.
• مراسم سالگرد و ادای نذورات به چه صورت است؟
شیمون گوهریان: همیشه مراسم سالگرد درگذشت ایشان در کنیسه ی ملا آق بابا برگزار شده است. بعضی زایران روز قبل از سالگرد برای پخت و پز و کمک در یزد حضور دارند. اکثرا افراد نذورات را به صورت نقدی به حساب آشپزخانه واریز می کنند تا به نیت آنان مخارج صبحانه و شام تامین شود. برخی به طور شخصی کیک، شیرینی، آبمیوه ، میوه و آش در بین زایران در کنیسه ی يوخود و ملا آق بابا پخش می کنند. جا دارد از پرسنل محترم و زحمتکش نیروی انتظامی و ارگان های دیگر که برای بهتر شدن مراسم حداکثر همکاری را دارند به نمایندگی از یهودیان یزد تشکر کنم.
• ملا آق بابا چه کسی بود؟
رابرت گوهریان: او از خاندان هاراو اوشرگا و از بنیانگذاران این کنیسا بود.
• جمعیت یهودیان یزد در حال حاضر چند نفر است؟
رابرت گوهریان: 28 نفر
• وضعیت تشکیل عَسارا (حضور ده نفر مرد مکلف برای ادای نماز جماعت) به چه صورت است؟
رابرت گوهریان: در اینجا فقط۱۰ نفر شرایط تشکیل عسارا دارند. در اعیاد و روزهای شنبه این حد نصاب تشکیل می شود ولی طی هفته مشکل است. طی دو سال گذشته فقط مراسم شحریت ( نماز صبح) به صورت جماعتی برگزار شده است.
• مشکلی برای شِحیطا (ذبح شرعی) و تهیه مَصا (نان فطیر ویژه عید پسح) ندارید؟
رابرت گوهریان: شحیطا برای پرندگان خیر، ولی گوشت (دام) را از شیراز یا تهران تهیه می کنیم. مصا تا 3- 4 سال گذشته در یزد پخته می شد. ولی پس از آن از شیراز
یا تهران ارسال می شود.
• محله یهودیان درگذشته کجا بود؟
یهودیان در دو محله زندگی می کردند. «این محله» طرف حمام و کنیسه ی ملا آق بابا بود .«آن محله» نزدیک مسجد بود. هر دو محله یک حمام داشتند یکی به خانم ها و دیگری به آقایان اختصاص داشت. مسلمانان آن را «محله کلیمیان» می‌نامند و در اسناد «برزن یهودیان» قید شده است. اکنون یهودیان نزدیک مسجد جامع ساکن هستند.
• در گذشته شغل یهودیان چه بود؟
رابرت گوهریان: بعضی تاجر ابریشم و پارچه، برخی بافنده و معروف به شعرباف بودند. برخی پیله ور و دوره گرد بودند و پارچه و وسایل خرازی می فروختند. دو خواهر به نام ریبقا و برسیون ماما (قابله) بودند. برسیون مجوز تولد صادر می کرد که ثبت احوال یزد می پذیرفت. زنان معمولا خانه دار بودند.
• لطفا از مراسم یهودیان یزد بفرمایید.
شهلا داوودپور از یهودیان یزدی که اکنون ساکن تهران و معلم دینی است: مراسم بله بران را در یزد «قول کنون» می نامیدند. در گذشته دوردر یک بعدازظهر خانم های خانواده عروس و داماد به همراه سه نفر آقا از بزرگان یزد در خانه عروس جمع می شدند. خانم ها چادر مجلسی بر سر می کردند. یکی از آقایان از دختر نظرش را در مورد خواستگار می پرسید . او در پاسخ می گفت: «اختیار با پدرم است». در صورت فوت پدر می گفت «اختیار با مادرم است». سپس شربت و شیرینی و نقل پخش می کردند. دف و دایره و کل می زدند. در آن زمان رسم نبود شام بدهند و مدتی بعد از آن نامزدی بگیرند.
خداداد گوهریان (رئیس جامعه کلیمیان یزد) از پارچه فروشان یزد و پدر رابرت گوهریان: یکی از مراسم پیش از ازدواج در یزد مراسم «بند اندازان» در منزل عروس بود. همه مهمانان خانم بودند و با نخودچی، تخمه و شربت پذیرایی می شدند. بندانداز، صورت عروس و همه مهمانان را به خرج عروس بند می انداخت. سارا و مزال از مطربان زن یــهودی، شعرهای شاهین تورات یا شعرهای یهودی را
با لهجه یزدی می خواندند. شب بعد مراسم حنابندان بود.
خانواده عروس حنا را به همراه شمع و اسفند به خانه داماد می بردند. و مراسم حنابندان در منزل داماد برگزار
می شد .
شهلا داوودپور: یکی از مراسم، حمام رفتن بود. ابتدا یک آقا به خانه داماد می رفت و صورت او را اصلاح می-کرد. سپس آقایان داماد را به حمام و خانم ها عروس را به حمام و بعد میقوه (حوضچه غسل شرعی) می بردند. پشت در حمام دف و دایره می زدند. سپس برای کتوبا (عقد شرعی) به دفتر حاخام می رفتند .
• عروسی ها چگونه برگزار می شد؟
خداداد گوهریان: عروسی ها در خانه ها برگزار می شد و سالنی نبود. مطرب ها از اصفهان یا شیراز برای عروسی ها دعوت می شدند. تنبک و ویولون می زدند یا خود یزدی ها شیرا (سرودهای مذهبی) می خواندند و ضرب می زدند.
• شام عروسی چه بود؟
شهلا داوودپور: عروسی ها ساده بود. همه یزدی ها دعوت می شدند. یک نوع شام چلو خورشت یا پلو مرغ با سالاد داده می شد.
شبات عروسی در شنبه پس از عروسی برگزار می شد. صبحانه تخم مرغ، سیب زمینی، بادمجان و چای مخصوص شبات داده و بعدازظهر شبات، پلو نخود با مرغ یا آش داده می شد.
• پاتختی چگونه بود؟
شهلا داوودپور : در یزد آن را «روی دست کردن یا پاتختی» می نامیدند و یکشنبه یا دوشنبه بعد از شبات عروسی برگزار می شد. عروس روی صندلی می نشست و مردم بنا بر وسع شان به او کادو می دانند.
• لطفا رسوم یهودیان یزد را بفرمایید.
حاخام دکتر یونس حمامی لاله زار: یزدی ها درعید پسح ظروف مخصوص پسح، شامل سرویس کامل چینی و قاشق و چنگال نقره داشتند. فقط دیگ های بزرگ را هَگعالا (شستشوی شرعی) می کردند. مصای سنتی یزد ترد و نازک و با طعم خاص بود. برای مراسم پوریم حلوای مخصوص با
برنج و شیره خرما و گلاب تهیه می کردند.
• غذاهای یهودیان چه بود؟
شهلا داوودپور: آش شولی و پلو با زیره و نخود آبگوشتی با مرغ که از غذاهای مردم یزد هم به شمار
می آید. پلوی مذکور را شب های شنبه یا شنبه صبح ( شبات ) و برای مهمانی های رسمی تهیه می کردند. آش شولی با آرد و سبزی و نخود کوبیده با چغندر یزدی که سفیدرنگ است تهیه می شد.
• لطفا در مورد کنیسه های یزد بفرمایید.
رابرت گوهریان: در یزد 12 کنیسه به این شرح وجود دارد ولی اکنون فقط کنیسه های يوخود و ملا آقا بابا دایر است.
کنیسه های: يوخد، ملااسحق، ملا يوسف، ملا آقا بابا، نظام، ملا شموئيل، کمال،حاداش، الی، الياهو، الياس نبي (الیاهوهناوی) و حاخام.
• شخصیت های مهم یزدی کدامند؟
رابرت گوهریان: حاخام دکتر یونس حمامی لاله زار.
حاخام دکتر یونس حمامی لاله زار: ملایوسف اورشرگا (از نوادگان هاراو اوشرگا) که سال ها رهبر دینی ایران بودند و در سال 1386 فوت کردند. حاخام یوسف حییم همدانی کهن از طایفه حاجی هیلل از سال1371 رهبر دینی کلیمیان ایران بودند.
• پوشش و لباس کلیمیان یزد چگونه بود؟
رابرت گوهریان : در 100-150 گذشته اکترا عبا یا قبا می پوشیدند. برخی روحانیون عمامه مخصوصی بر سر می-گذاشتند. پوشش زنان روسری و چادر بود.
• گورستان یزد در کجا واقع شده است؟
رابرت گوهریان: گورستان در همان زیارتگاه هاراو اوشرگا است.
• خانه های یزد به چه صورت بود؟
رابرت گوهریان: خانه های خشتی در کویر یزد 3دری یا ۵ دری با درهای اروسی، زیرزمین ، بادگیر و حوض بزرگ بود . خانه ها با توجه به وضعیت مالی هر خانواده متفاوت بود. ولی اکثرا در هر اتاق خانه، یک خانواده یهودی زندگی می کردند.
• مدرسه مختص کلیمیان در یزد بود؟
بله دبستان و راهنمایی اتحاد بود که تا سال 61 دانش آموزان یهودی تحصیل می کردند.
• علاوه بر یزد یهودیان در چه شهرهایی ساکن بودند؟
رابرت گوهریان: در گذشته در مهریز، تفت، ده بالا، مجومرد، اردکان، طرزجان، منشاد و میبد زندگی می کردند. آنان دوره گرد و پارچه فروش بودند. برای اعیاد و اجرای مراسم به یزد می آمدند.
• تعامل یهودیان با پیروان ادیان دیگر چگونه بود؟
قبلا یهودیان پیله ور با زرتشتی ها معامله می کردند. برای آب خوردن و استراحت به منزل شان می رفتند. خیلی مواقع زرتشتی هایی که برای خرید می آیند، سراغ آنان را می گیرند و از خاطرات شان از آن دوران می گویند.
• با توجه به بافت سنتی مذهبی یزد، آیا تعصباتی بود؟
رابرت گوهریان: در گذشته گاهی تعصباتی بود. با اعلام نظر رهبر معظم انقلاب که فرمودند اهل کتاب پاک هستند و افزایش سطح فرهنگ و آگاهی، تعصبات هم از بین رفته است. با دوستان و همسایه مسلمان مشکل خاصی نداشتیم . حتی در گذشته چراغ‌های شبات ( شنبه ) را آنها برای ما روشن می‌کردند.
• علت تعصبات مذهبی نسبت به غیر مسلمانان در گذشته چه بود؟
مرتضی نیک روش: بیشترین حضور اقلیت های دینی به ویژه زرتشتیان در یزد در دوران تیموری بوده است . البته اقلیت یهودی شاهد تاریخی قبل از آن داشته است. بیشترین تعصبات در دوران صفوی و نیمه اول دوران قاجار تا روی کارآمدن ناصرالدین شاه بوده است. در این دو دوره نگرش های مردم هم براساس نگاه حاکمان و هم علما و فقهای دینی بوده است. با توجه به شرایط جامعه و سنت های مردم، آنان اول تابع احکام حکومتی، دوم احکام شرعی و فقهای دین بودند. اولا از ابتدای ورود اسلام به ایران نظر حاکمان که بر اساس حاکمیت اسلامی بوده است. آنان درصدد بودند اقلیت های دینی نسبت به اکتریت مسلمان شناخته شوند. دوما نظر فقهای اسلامی بر این بوده است که اقلیت های دینی بیشتر جذب اسلام شوند. بنابراین ما می بینیم تعصبات و فشارهای اجتماعی بر اقلیت ها بیشتر بوده است، حتی در برخی موارد منجر به رویگردانی از دین خود می شده است. ولی ما می بینیم پس از روی کار آمدن ناصرالدین شاه تا پایان مشروطیت و دوره پس از مشروطیت تا انقلاب اسلامی نگرش ها متفاوت می شود. اگر نگاه کنیم در دوره ناصرالدین شاه رویکرد فرهنگی ایران با گذشته متفاوت می شود. اولا با توجه به روابط تجاری و تغییر رویکرد اقتصادی ایران از کشاورزی به تجاری، رابطه ایران با اروپاییان برقرار می شود. از طرفی حضور اروپاییان در ایران نگرش هارا متفاوت می کند. با آمدن مشروطیت و شعار تساوی خواهی، باز اندیشه ها و نگرش ها با قبل متفاوت می شود. از طرفی روی مردم و نظریات آنان تاتیرگذاراست. از این روی است که ما می بینیم که تعصبات مردم کمتر می شود. پس از مشروطیت و اواخر قاجار، دوران پهلوی اول و دوم تا انقلاب اسلامی حتی می بینیم که اقلیت های دینی دارای نماینده در مجلس می شوند. در جمهوری اسلامی با طرح اصل 13 قانون اساسی حقوق اقلیت ها محترم شمرده می شود. فرهنگ مردم نسبت به گذشته متفاوت می شود. علاوه بر اقلیت های مذهبی نگاه متفاوت به قومیت های دیگر پذیرفته شده است.

جا دارد از همه مصاحبه شوندگان به ویژه رابرت گوهریان که با صبر و حوصله فراوان همکاری کرده اند تشکر کنم.
 





	استفاده از مطالب اين سايت تنها با ذكر منبع (بصورت لینک مستقیم) بلامانع است. .Using the materials of this site with mentioning the reference is free این صفحه بطور هوشمند خود را با نمایشگرهای موبایل و تبلت نیز منطبق می‌کند لطفا در صورت اشکال، به مسئولین فنی ما اطلاع دهید